محه‌مه‌د محسن: پشته‌ڤانیكرنا سینه‌مایێ ب تنێ ب گۆتنه و ب كریار چو ناهێته كرن
دیدار، نیوار محه‌مه‌د سه‌لیم:
محه‌مه‌د محسن، نڤیسكارێ وارێ سینه‌مایێ، د دیداره‌كێ دا بۆ رۆژناما ئه‌ڤرۆ به‌حس ل ره‌وشا سینه‌مایێ ل پارێزگه‌ها دهۆكێ دكه‌ت و دده‌ته زانین ژی كو پشته‌ڤانیا ره‌وشا سینه‌مایێ ب تنێ ل سه‌ر ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ دبێژن و ب كریار چو بۆ ناهێته كرن.ئاماژه ب وێ چه‌ندێ ژی دكه‌ت و فلمه فیستڤالا دهۆك یا نێڤده‌وله‌تی بوویه ده‌رگه‌هه‌ك بۆ ده‌ركه‌فتنا هژماره‌كا ئه‌كته‌ر و سینه‌ماكار و ده‌رهێنه‌ر و كه‌سانێن باش. نه‌ڤه‌شارت ژی كو هندی كه‌سانێن سه‌رمایه‌دار و گه‌نجێن خوه‌به‌خش و حه‌ز ژێكه‌رێن وارێ سینه‌مایێ هه‌بن مه‌ترسیا گرتنێ ل سه‌ر فلمه فیستڤالا دهۆك یا نێڤده‌وله‌تی نابیت.
ئه‌ڤرۆ: تو ره‌وشا سینه‌مایێ چاوان د هه‌لسه‌نگینی؟
محه‌مه‌د محسن: ده‌ستپێكا سینه‌مایێ ب ره‌نگه‌كێ گشتی ل پشتی سه‌رهلدانێ بوویه. گه‌له‌ك یا لاواز بوو و چو به‌رنامێن ڤه‌خواندی نه‌بوون دا كو به‌ر ب پێش بچیت، به‌لێ د سه‌ر وێ چه‌ندێ ژی را ژ گه‌له‌ك وه‌لاتێن ژنوو رزگاربووین باشتر بوو.
ل كوردستانێ ده‌ستپێكه‌ك یا هه‌یی هنده‌ك كه‌سێن گه‌نج و ئه‌كادیمی و خودان حه‌ز و هنده‌ك سه‌رمایه‌دارێن حه‌ز ژ نه‌ته‌وا خوه دكه‌ن و سه‌نگا سینه‌مایێ دزانن خوه هاڤێتیه د ڤی واری دا و كار دكه‌ن و پشته‌ڤانیا ڤی كه‌رتی دهێته كرن. نها هنده‌ك فلم دهێنه چێكرن چو ب پشته‌ڤانیا ده‌رهێنه‌رێن ناڤخۆ یان ژی یێن ژ ده‌رڤه یێن كورد. پێنگاڤێن ئێكێ یێن پشته‌ڤانیكرن و پێشخستنا سینه‌مایێ یێن ده‌ستپێكرین و شه‌مه‌نده‌فرا سینه‌ما كوردی یا ب رێ كه‌فتی.
ئه‌ز ژی ئێك ژ پشته‌ڤان و كاراكته‌رێن سینه‌ما كوردی بوویمه هه‌ر ژ سالا 2003ێ و هه‌تا نها ژ به‌ر حه‌زا من یا زێده بۆ ڤی كاری و ب تایبه‌ت بۆ نڤسینا چیرۆكێن شانۆیێ و سینه‌مایێ. ل كوردستانێ ب خوه ژی حه‌زا سینه‌مایێ هه‌ر ژ كه‌ڤن دا هه‌بوویه. هه‌كه بیرا كه‌سانێن مه‌زن بهێته ڤه شه‌ڤانێن گوندان چو هه‌لكه‌فته‌ك بایه یان ژی بێ هه‌لكه‌فت دا هنده‌ك كه‌س كۆم بن و دا حاكمه‌كی و هنده‌ك زێره‌ڤانان چێكه‌ن و چن هنده‌ك كه‌سان سزا ده‌ن پشتی هنده‌ك تۆمه‌تێن ژ قه‌ستا بۆ دروست دكرن وه‌كو شانۆ و پاران ژێ وه‌رگرن و ب وان پاران دا چن گیانه‌وه‌ره‌كی پێ كرن و ڤه‌كوژن و پێكڤه خۆن، خوه‌شی ژ هندێ دبرن. د ناڤ شوره‌شێن كوردی ژی دا، سه‌ره‌رایی وان هه‌موو ده‌رده‌سه‌ریێن ب سه‌رێ ملله‌تی و پێشمه‌رگه‌یی هاتی، شانۆ ل سه‌ر ره‌وشا ژنێ و بن ده‌ستیا وێ و یێن سیاسی و ل سه‌ر نه‌ورۆزێ ژی دهاتنه چێكرن. ل وی ده‌می من و محسن قوچانی پێكڤه ئه‌و كار دكر. ژ به‌ر نه‌بوونا كچان ژی گه‌له‌ك جاران كوڕ ب وی رۆلی رابوویه.
ل پشتی سه‌رهلدانێ و دروستبوونا حوكمه‌ت و په‌رله‌مانی دلخۆش بووین، پتر گرنگی ب سینه‌مایێ بهێته دان، به‌لێ ل گه‌ل رێزێن من بۆ به‌رپرسێن مه یێن خودان ده‌سته‌لات هێژ سه‌نگا سینه‌مایێ نزانن كو سینه‌ما بۆ نه‌ته‌وان گه‌له‌ك و گه‌له‌ك یا گرنگه.
هه‌كه به‌رپرسه‌كێ مه یێ ل چ پله بیت سمیناره‌كێ ل جهه‌كی ب گێریت ل ناڤخۆ یان ژ ده‌رڤه‌یی وه‌لاتی دبیت ژماره‌كا زۆر یا كه‌سان نه‌چن گوهداریا وی بكه‌ن یان هه‌تا جهێ ئاماده‌بوونا گه‌له‌ك كه‌سان نابیت وێ نامێ بگه‌هینیت، به‌لێ ب رێیا سینه‌مایێ دشیان دایه نامێن گه‌له‌ك و گه‌له‌ك مه‌زن بگه‌هیننه رێژه‌كا زێده یا مرۆڤان. هه‌كه بابه‌تێ ئه‌نفالان بكه‌ینه نمونه چه‌ندین فلم و چیرۆك و سیناریۆ و پرتووك دێ ل سه‌ر هێنه چێكرن و ب ملیۆنان مرۆڤ ل دنیایێ دێ ته‌ماشه كه‌ن و سه‌رنجا وان بۆ مه راكێشیت دا دووباره ئه‌نفال ل سه‌ر مه رانه‌بن و حه‌شه‌د شه‌عبی هێرشی مه نه‌كه‌ته‌ڤه، سینه‌ما دێ شێت ڤی كاری كه‌ت. مه‌ره‌م ئه‌و نینه ژی كو پاره نه‌هاتینه مه‌زاختن، به‌لكو ب بۆچوونا من ب دروستی نه‌هاتینه مه‌زاختن. بۆ نمۆنه وه‌زیرێ ره‌وشه‌نبیری پۆسته‌كێ سیاسی یه، كه‌سه‌كێ سیاسی دهێته هه‌لبژارتن، به‌لێ هه‌كه ئه‌ڤ كه‌سێ سیاسی دلسوژێ نه‌ته‌وا خوه بیت دێ كه‌سه‌كێ شاره‌زا د هه‌موو بیاڤێن سینه‌مایێ دا وه‌كو شیره‌تكار ل ده‌ف خوه ده‌ته كاری دا ل ده‌مێ فایلێن چیرۆكێن چیرۆكنڤیسێن وه‌كو مه دچنه ده‌ف ل سه‌ر نیاتێ نیاسینێ یان یێ حزباتیێ هه‌لنه‌بژێریت، وان هه‌لبژێریت یێن دێ پتر شێن خزمه‌تا نه‌ته‌وا كوردی و كوردستانێ كه‌ن. ل هه‌موو دنیایێ سینه‌مایێ ب كار دئینن بۆ ب هێزبوونا لوبیا نه‌ته‌وی. ل وه‌لاتێن بیانی ب به‌رنامی ڤان كاران دكه‌ن توركیا د چێكرنا فلمێ دولا گورگا یان ئه‌رتۆگۆل یان ئیرانێ ل ده‌مێ ئه‌و فلمێ ل سه‌ر داعش چێكری. چ تشتێ د به‌رژه‌وه‌ندا وه‌لاتێن وان دا بیت وێ دكه‌ن هه‌كه ته‌ماشه‌ی فلمێ ئه‌رتۆگۆل بكه‌ین چه‌ندین دیمه‌نێن مرۆڤاتی یێن وه‌سان یێن كرینه تێدا چو كه‌سێ ببینیت دێ بێژیت كه‌س وه‌كو توركان نینه و جاره‌كێ دویان ئه‌ڤ دیمه‌نه دهێنه باوه‌ركرن. ل ئیرانێ هه‌ر وه‌سا هه‌كه ته‌ماشه‌ی فلمی بكه‌یی دێ بینی هه‌كه ئیران نه‌بایه دا هه‌ولێر كه‌ڤیت د راستی چو تشتێ وه‌سان نه‌بوو و ئه‌و چه‌كێ ئیرانێ دایه پێشمه‌رگه‌یی ژی هه‌موو یێ ژ كار كه‌فتی بوو هه‌كه پێشمه‌رگه نه‌كوشت بیت رزگار نه‌كریه. ئه‌و ده‌ما دچن وی فلمی وه‌ردگێرنه سه‌ر چه‌ندین زمانان و خه‌لك دێ وه‌سان تێ گه‌هیت كوردان چو نه‌كرینه و هه‌موو وان یا كری، راسته هه‌ڤپه‌یمانان ل ئه‌سمانی هاریكاری یا كری، به‌لێ شه‌رێ سه‌ر ئه‌دی پێشمه‌رگه‌یی یێ كری و ب هزاران شه‌هید و ده‌ه هزار بریندار یێن داین.
ژ لایه‌كێ دی ڤه ژی پێدڤیه په‌رله‌مانێ كوردستانێ هنده‌ك پرۆژێن قانوونان ل سه‌ر پشته‌ڤانیكرنا هۆنه‌ری و سینه‌مایێ ده‌ربكه‌ت دا كو پشته‌ڤانیا ڤی واری بهێته كرن. ب ده‌هان كه‌نالێن تله‌ڤزیۆنێ یێ هه‌یین؛ هه‌كه به‌رێ خوه بده‌ینی زنجیرێن توركی و فارسی و عه‌ره‌بی و مه‌كسیكی نه، هه‌ر یێ كه‌لتۆرێ خوه ل سه‌ر مه د سه‌پینن و هه‌ر ژی یێ پاران ژی كوردستانێ دبه‌ن. پێدڤیه وه‌كو هه‌ر وه‌لاته‌كێ جیهانێ كونترۆل ل سه‌ر كه‌نالان هه‌بیت و رێژه‌كا ده‌ستنیشانكری هه‌بیت بۆ نمۆنه بێژن ب رێژا هنده ژ سه‌دێ به‌رهه‌مێ نجیره و فلمان دڤێت یێ ناڤخۆیی بیت، كه‌نال ل وی ده‌می دێ نه‌چار بیت پشته‌ڤانیا دراما كوردی بكه‌یت و فلمان و ئه‌و ب خوه دێ پێش كه‌ڤن. دێ بیته پیشه و خه‌لكه‌ك ژی دێ مفای ژێ بینیت ئه‌و پاره ژی دێ مینیته ل ناڤ كوردستانێ و ناچیته ژ ده‌رڤه.
ئه‌ڤرۆ: به‌رچاڤترین ئه‌و ئاسته‌نگێن دكه‌ڤنه به‌ر سینگێ سینه‌مایێ چنه؟
محه‌مه‌د محسن: پشتی ده‌ستپێكرنا فلمه فیستڤالا دهۆك یا نێڤده‌وله‌تی ل سه‌ر ده‌ستێ عادل حه‌سه‌ن وه‌كو رێڤه‌به‌رێ گشتی یێ ره‌وشه‌نبیری و هۆنه‌ری ل وی سه‌رده‌می و ته‌مه‌ر ره‌مه‌زان پارێزگارێ دهۆكێ ل وی سه‌رده‌مێ، ئێك ژ پێنگاڤێن مه‌زن یێن باش بوون بۆ پێشخستنا وارێ سینه‌مایێ ل پارێزگه‌ها دهۆكێ و گه‌له‌ك گه‌نجێن دهۆكێ و یێن دژی كو من نه‌ڤێت ناڤان ب بێژم نه‌كه كه‌سه‌كی ژبیر كه‌م چه‌ندین فلم به‌رهه‌م ئینان و بۆ ده‌ستپێكه‌كا باش بۆ وارێ سینه‌مایێ ل ده‌ڤه‌رێ و ده‌ڤه‌رێن دژی یێن كوردستانێ. به‌ری چه‌ند سالان سینه‌ما وه‌كو نها نه‌بوو، پێشتر چه‌ند دا یا ب زه‌حمه‌ت بیت كچه‌كێ رۆله‌ك د فلمه‌كی دا گێرابا، نها گه‌له‌ك ب ساناهیتر ئه‌و كچ یا دهێته دیتن و ب ره‌نگه‌كێ گه‌له‌ك باش و جوان و سه‌رنجراكێش ژی یا وی رۆلی دگێریت.
هه‌كه به‌حس ل ئاسته‌نگان ژی بكه‌م یا ژ هه‌موویان سه‌ره‌كیتر، نه‌بوونا هۆلا سینه‌مایێ یه كو پێشتر هۆلا محه‌مه‌د عارفێ جزیری هه‌بوو و پاشان هاته نووژه‌نكرن، به‌لێ كار تێدا ناهێته كرن. مه فلمه فیستڤالا دهۆك یا سینه‌مایێ یا هه‌یی، به‌لێ مه هۆلێن سینه‌مایێ لێ نینن، ئه‌ڤ جهێ فلمه فیستڤال لێ دهێته نمایشكرن ب چو ره‌نگان ب كێری نمایشا فلمان ناهێت و ب تنێ یا بۆ ئاهه‌نگا ڤه‌كرن و گرتنا فلمه فیستڤالێ یا باشه، به‌لێ ژ نه‌چاری فلم ژی لێ دهێنه نمایشكرن. داخواز ژ حوكمه‌تا هه‌رێمێ دكه‌ین وه‌كو پێدڤیه‌كا ب له‌ز هۆلێن سینه‌مایێ ل دهۆكێ و قه‌زایێن وێ ژی بهێنه چێكرن، دا فلمێن فلمه فیستڤالێ ل قه‌زایان ژی بهێنه نمایشكرن. پتریا فلمێن مه یێن ل ڤێرێ دهێنه نمایشكرن دبیت ئێش و ئازارێن وان بن و حه‌ز بكه‌ن ببینن. ئه‌ڤ خه‌لكه د بێ به‌هرن ژ ته‌ماشه‌كرنێ، بۆ نها دشیان دایه رێیێن ڤه‌گوهاستنێ بۆ وان دابین بكه‌ن دا كو بهێن و ته‌ماشه‌یی وان فلمان بكه‌ن. هه‌موو ب گۆتن دبێژن پێدڤیه پشته‌ڤانیا هۆنه‌ری و سینه‌مایێ بكه‌ین، به‌لێ هێش ب دروستی دیار نه‌كریه و نه‌كریه پراكتیك كا چاوان ڤێ هاریكاریێ بكه‌ن و ئه‌ڤه ل هه‌موو دنیایێ یا هه‌یی ژبلی دو سێ وه‌لاتیێن وه‌كو ئه‌مریكا (هۆلیۆد) و هند (بۆلیۆد) و توركیا. ل هه‌موو وه‌لاتێن دی پاره بۆ به‌رهه‌مئینانا فلمان دهێنه ته‌رخانكرن.
یان دڤێت حوكمه‌ت ب دروستی خوه لێ بكه‌ته خودان و بودجه‌كا تایبه‌ت بۆ دابین بكه‌ت، یان ژی دشێت ب رێیا كه‌رتێ وه‌به‌رهێنانێ سه‌رمایه‌داران هان بده‌ت و ل سه‌ر ب سه‌پینیت كو هنده‌ك ژ به‌رهه‌مێ وان بۆ وه‌زاره‌تا ره‌وشه‌نبیری بیت. ب ڤێ رێ پشتی ماوه‌كی وه‌زاره‌تا ره‌وشه‌نبیری دێ بیته ده‌رگه‌هه‌كێ باش یێ ژێرخانا هۆنه‌ری. یان ژی هه‌تا ڤی كاری ب رێیا كۆمپانیه‌كێ ژی بكه‌ن، پشتی ژێرخانه‌كا مه‌زن دروست دكه‌ت دشێت خزمه‌تا گه‌له‌ك كه‌رتێن دژی بكه‌ت. هه‌موو تشتی مرۆڤ چێ دكه‌ت و دشێت پێش بێخیت و بلا ئه‌ڤ پێنگاڤه ژی ژ دهۆكێ بیت چونكو ئه‌و خودانا فیستڤالێ یه. دڤێت وه‌به‌رهێنان د ڤی واری دا بهێته كرن دا كو فلمه فیستڤالا دهۆكێ ببیته خودان ژێرخانه‌كا باش.
ئه‌ڤرۆ: گازندا نه‌نمایشكرنا فلمێن كوردی یا هه‌یی؟
محه‌مه‌د محسن: ئه‌و ژی گرێدایی نه‌بوونا هۆلێن سینه‌مایێ یه. ما هه‌كه هۆلێن نمایشكرنا فلمان نه‌بن، ما دێ ل كێرێ هێنه نمایشكرن، كه‌نالێن تله‌ڤزیۆنان ژی بۆ وان فلمه‌كێ بیانی ب ساناهیتره چونكو دبیت تێچوویێ وی گه‌له‌ك كێمتر بیت یان ژی هه‌ر ژ جهه‌كی بینیت و دبنیات دا پاره‌یی ژی نه‌ده‌ن. پێدڤیه ل سه‌ر كه‌نالان بهێته سه‌پاندن كو رێژه‌كا ده‌ستنیشانكری یا فلمێن كوردی هه‌بیت.
ئه‌ڤرۆ: دو فلمه فیستڤالێن نێڤده‌وله‌تی بۆ هه‌رێمێ نه گه‌له‌كن؟
محه‌مه‌د محسن: دو دبیت گه‌له‌ك بن، به‌لێ یا دهۆكێ پتر جهێ خوه یا كری و یا بوویه تشته‌كێ ژیوار. دبیت یا دی لاواز بیت، ب تایبه‌ت ژی وه‌زاره‌تا ره‌وشه‌نبیری ژی دیاركریه كو دڤێت بهێته پارڤه‌كرن هه‌ر پارێزگه‌هه‌كێ گرنگی بۆ واره‌كی هه‌بیت. هه‌كه یا دی هه‌بیت ژی رانه‌گرن ژی، بلا هه‌بیت و هه‌ڤركی د ناڤبه‌را هه‌ردویان دا بیت.
ئه‌ڤرۆ: مه‌ترسیی ل سه‌ر فلمه فیستڤالا دهۆك نینه؟
محه‌مه‌د محسن: هندی گه‌نجێن خوه‌به‌خش یێن خودان شیان ئه‌ڤێن فلمه فیستڤالێ ب رێڤه دبن و سه‌رمایه‌دارێن هاریكار بۆ فلمه فیستڤالێ هه‌بن، باوه‌ر ناكه‌م چو مه‌ترسی ل سه‌ر بن، یا دژی دڤێت مه باوه‌ری ب خوه و شیانێن خوه هه‌بیت و چو جاران هزر ل بابه‌ته‌كێ ژ ڤی ره‌نگی نه‌كه‌ین.
ئه‌ڤرۆ: مه به‌رهه‌مێ فلمه فیستڤالا دهۆكێ دیتیه؟
محه‌مه‌د محسن: به‌رهه‌مێ ئه‌ڤرۆ یێ دیاره ل شوونا ده‌رهێنه‌ره‌كی نها مه ب سه‌دان ده‌رهێنه‌ر هه‌نه. هه‌كه مه كچه‌كا ئه‌كته‌ر نه‌بیت نها ب سه‌دان كچێن ئه‌كته‌ر یێن هه‌ین و چه‌ندین فلمێن مه ل فیستڤالێن مه‌زن یێن جیهانی هاتنه نمایشكرن، به‌رهه‌مێ وێ گه‌له‌ك یێ به‌رچاڤه و سال بۆ سالێ دێ به‌رچاڤتر بیت.
