مرۆڤ و داگیركرنا هزرى
جوان عزه‌ت/ پشكا ئێكێ
مرۆڤ ئه‌و بونه‌وه‌ره یه یێ كو دهێته سنۆرداركرن ب كۆمه‌كا تایبه‌مه‌ندیان، ئه‌ڤجا ئه‌و تایبه‌تمه‌ندى چ یێن كه‌سى بن، یان یێن گشتى بن یان ژى یێن كه‌لتوورى بن. به‌لێ به‌ریا به‌ره‌ڤ قۆناغا داگیركاریا هزرى بچین، گرنگه بزانین نه هه‌ر تشته‌كێ د جڤاكا دا یێ خرابه، به‌لكو یێ مه‌ترسیداره، واته خراببوون و مه‌ترسیدارى دو تشتێن ژێ جودا نه، به‌لێ ئه‌گه‌ر هه‌مى تشت خراب نه‌بن و مه‌ترسیداربن ل سه‌ر مه وه‌ك (مرۆڤ) پێدڤییه ب رێیه‌كا هشیاربووى ئه‌ركێن خوه ئه‌نجام بده‌ین.
د ڤێ تێكستێ دا دو خالێن سه‌ره‌كى و گرنگ هه‌نه ئێك: كاركرنا تیورى، دوو: كاركرنا پراكتیكى ئه‌گه‌ر كاركرنا تیۆرى كریاره‌كا باش نه‌بیت و نه‌كه‌ڤیته ژێر بنگه‌هێ زانستێ ئه‌خلاقى دا وى ده‌مى پراكتیكا وێ ژى به‌رامبه‌ر هزرا مرۆڤى دێ كریاره‌كا داگیركرى بیت. ئه‌گه‌ر بێژین چاوان؟ بۆ نموونه ده‌مێ تۆ ب تیۆرى هوسا تێگه‌هشت بى كو ده‌سته‌واژه‌یا گه‌نده‌لى ب واته‌یا ره‌وشت ب تنێ دزیكرنه، ب پراكتیك ژى دێ هوسا تێگه‌هى، كو دبێژنه كه‌سێ دزیكه‌ر بتنێ گه‌نده‌ل، به‌لێ چێدبیت تۆ د هزرا خوه دا گه‌له‌ك جورێن گه‌نده‌لیێ ب كریار بكاربینى وه‌كو، دره‌و، نه‌دروست بكارئینا ره‌فتاركرنێ، یان شێواندنا پیڤه‌رێ خوه یێ توندره‌وى و ده‌مارگیریێ به‌رامبه‌ر كه‌سێ دى و…، كۆمه‌له‌كا به‌زاندنا سنور و ره‌فتارێن ده‌رڤه‌ى قانونونێ ئه‌نجام بده‌ى بێ كو خوه ب كه‌سه‌كێ هوشیار بزانى. دیسا نموونه‌ك دى ئه‌رێ ما گونه‌ها هه‌ڤوه‌لاتیه‌كێ چیه ئه‌گه‌ر كلیۆیه‌كا ته‌ماتا بكریت و هه‌مى د خراب بووى بن؟ یان نه‌خوه‌شه‌ك بچیته لایێ نۆشداره‌كێ ل جهێ ده‌رمانێن سوكه‌ریێ ده‌رمانیێن ئێشا دلى بده‌تێ؟ ئه‌رێ ما ئه‌ڤه نا چیته خانه و چارچۆڤێ داگیركرن و گه‌نده‌لكرنا هزر و ئه‌خلاقێ مرۆڤى دا؟!
واته ئه‌گه‌ر مه وه‌كو مرۆڤ تێگه‌هشت، كو داگیركاریا هزرى ب پیڤه‌رێ ئه‌خلاقى ده‌رئه‌نجامێ گه‌نده‌لیا هزرى یه، هینگێ دێ وه‌كو مه‌عریفه و هزر ژى تێگه‌هین، كو كارێ هزرێ ئه‌وه ره‌هه‌ندێن مه‌ترسیدار د ناڤ جڤاكێ دا ده‌ست نیشان بكه‌ت ب تایبه‌تى وان ره‌هه‌ندێن هنده‌ك جاران ب شێوه‌كێ فه‌شارتى، هنده‌ك جاران ب شێوه‌یه‌كێ راسته‌وخو، یان ئاشكه‌را یان ژى نه‌ته‌ندروست هێرشى ژیانا مرۆڤ و كومه‌لاتى دبن. زێده‌بارى تاكى ژ سنۆرێن ئازادى و دروستبوونا كه‌سایه‌تیا خوه ده‌ربازى سنورێ ساده، ته‌نگ و بچوویك كه‌ت. پتریا جاران ئه‌ڤ سنوورێ ته‌نگ و بچوویك و ساده وه‌دكه‌ت، كو هزرا مرۆڤى پتر لدیڤ بیروباوه‌را ساده و كه‌لتوورێ بازنه‌كرى بچیت. نه‌مازه جه‌مسه‌ره‌كه پتر د ناڤ رۆلێ ئایدۆلوژیان دا دهێته به‌رجه‌سته‌كرن و ڤه‌گوهاستن بۆ ناڤ نه‌خشه‌یێ دیرۆكا مرۆڤى. ب تایبه‌تى گرێدان ب تێكه‌لبوونا ئه‌ده‌ب و مه‌عریفا كه‌لتوورى نه‌كو مه‌عریفا فه‌لسه‌فى. داكو مرۆڤ تووشى بێ ئومیدیێ ببیت و به‌رده‌وام د ناڤ كێشه و ئاسته‌نگیێن ژیانێ دا بژیت.
ئه‌نجام: به‌لێ ئه‌گه‌ر دیتنێ بۆ چاره‌سه‌ركرنا ڤێ نه‌ساقامگیریێ بكه‌ین، ئێك ژ نموونێن هشیاریا مرۆڤى ئه‌وه دڤێت مرۆڤ ژ قۆناغا كولۆنیال/ داگیركرنێ، به‌ره‌ڤ قۆناغا رزگاركرنێ بچیت، ئه‌و ژى ب رێكا كاركرنا (هزرێ) چونكو هزر رێك خۆشكه‌ره بۆ وێ چه‌ندێ ده‌مێ مرۆڤى ئارمانجه‌كا ده‌ست نیشان كرى بۆ ژیانێ هه‌بیت یان شیانێن رۆله‌كێ كاراكرى بۆ ئاینده‌یى هه‌بیت، هینگێ ئه‌و هزره پالده‌را سه‌ره‌كى یه كو هه‌ر چ پێكهاته‌یه‌كا د ژیانا مرۆڤى دا به‌رپاببیت به‌رهه‌مه‌كێ ژ به‌رهه‌مێن وێ دروست بكه‌ت. ئه‌ڤجا هه‌ر تاكه‌ك به‌رپرسیاره ب رۆلێ خوه. نموونه/ كا چاوا رۆژانه مرۆڤێن د دونیا پێشكه‌فتى دا ب هاریكاریا ئه‌قل و هزرا خوه دشێن داهێنان و گوهۆرینێ د ژیانا خوه دا خولقینن، ئها وه‌سا د جڤاكێ ژى دا، پێدڤیه مرۆڤى وه‌كو تاكه‌كه‌س ئه‌و زانینه هه‌بیت بزانیت دێ چاوا هشیاریێ د ناڤ خوه دا ئافرینیت، دێ چاوا بیته تاكه‌كێ ئازاد و نه‌هێلیت ب هیچ شێوه‌كێ هزرا وى بكه‌ڤیته ژێر باندۆرا خراپ كارى و داگیركاریێ دا.
جوان عزه‌ت/ پشكا دویێ
ل ژێر تێگه‌هشتنا (ماركس) داگیركارى قۆناغه‌كه ژ قۆناغێن نه‌به‌رهه‌مهێنانێ، ئه‌و هزرا مرۆڤى ب چالاكیێن ئه‌رك و خزمه‌ت و زانستێن جڤاكى ڤه گرێده‌ت، ئه‌وێ هزرێ پێدڤى ب دیتن و كویراهیێ هه‌یه. ماركس دشیا سه‌رمایه‌یێ نه‌نڤسیت، به‌لێ بنگه‌هێ ڤێ كشه‌یێ د هه‌ژاریا چینا كرێكار و جڤاكێن جۆتیارى دا دیت، ژبه‌ر هندێ خه‌تا خوه یا جڤاكى لسه‌ر ئیدیۆلۆژیا تیۆرى یا شارستانى و خزمه‌تكرنا سه‌رمایه‌داریێ به‌رهه‌م ئینا و داهێنان د زێده‌بوونا بهایێن زانستێ مرۆڤى و جڤاكى دا كر.
ل سه‌ر ڤێ ئالوزیێ كێشه و ئاسته‌نگێن ژیان و دونیایێ په‌یوه‌ندى به‌رده‌وام ب هزركرنا مرۆڤى ڤه هه‌یه و وێنه‌ك د دیزاینا جیهانێ دا دهێته ئاراسته‌كرن، مرۆڤ نه‌شێت و نزانیت دێ چاوا كێشه‌یان نیاسیت یان ژێ ده‌ربازبیت، ئه‌گه‌ر هزر و ئه‌قل و زانستێن خوه یێن مرۆڤى نه نیاسیت. ئه‌ڤه دبیته به‌ربه‌ست و رێگریكرن ل به‌رامبه‌ر دیتنا چاره‌سه‌رى و میكانیزما به‌رگریكرنێ و دیسپلینه‌كه زالیه‌تیا میكانیزما مرۆڤناسیێ دكه‌ت. داگیركرن نه سنۆره‌كێ تاك ره‌هه‌نده مه‌به‌ست بتنێ هزرا تاكه‌كێ ڤه یا گرێداى بیت، به‌لكو سنۆره‌كه ژ فه‌رهه‌نگا سیاسى، كومه‌لایه‌تى و كه‌لتوورى ده‌ست پێ دكه‌ت و هۆسا دهێته ئاراسته‌كرن، كو ئه‌و دونیایا مرۆڤ تێدا دژیت، دونیایه‌كا ئه‌هلى یه نه ماددى یه و ب ڤى ره‌نگى شێوه‌یه‌ك ژ شێوه‌یێن وێ زه‌حمه‌ت دئێخیت، داكو رێكێ ل هزرا كه‌سى و به‌رهه‌مئینان ئاستێ وى یێ مه‌عریفى بگریت و نه‌هێلیت ب ببیته مرۆڤه‌كێ هزرا ئازاد. هه‌لبه‌ت ئه‌ڤ چه‌نده ژى ب بتنێ به‌رژوه‌ندیا ئیدیۆلۆژى و كارێكته‌رێن ده‌ست نیشان كرى و جڤاكێ كومى دایه، نه كو جڤاكێ مرۆڤى.
ل ڤێرێ نیاسینا مه‌ترسیێن دونیایێ نیاسینه‌كه مرۆڤى به‌ره‌ڤ دید و كاراكرنا هزره‌كا ڤه‌كرى دبه‌ت، دیده‌كه ده‌رگه‌هه‌كێ نوى بۆ ئه‌گه‌رێ رزگاربوونا كه‌سى ڤه‌دكه‌ت و نیشانه‌كا راسته‌رێ كرى یه بۆ چارچۆڤه‌كرنا كاركرنێ لسه‌ر خوه و وێ دونیایا تێدا دژیت، چونكو هزرا كولۆنالیزم (داگیركه‌ر)، ئازادبوون ل سه‌ر ره‌هابوونا تاكه‌كه‌سى و هزرا وى نینه، به‌لكو هزره‌كا حه‌ق بالاده‌ستكریه وه‌دكه‌ت، كو مرۆڤ په‌نایێ بۆ په‌یره‌وا ریفۆرمكرنا فه‌رهه‌نگه‌كا نوى و زمانه‌كێ نوى و كه‌سایه‌تیه‌كا نوى ببه‌ت.
هه‌لبه‌ت ئه‌گه‌ر دیتنێ بۆ جڤاكه‌كێ وه‌كو یێ مه بكه‌ین دێ گه‌له‌ك جۆرێن داگیركه‌ریێ تێدا بینین، وه‌كو ژ ناڤبرنا گوتاره‌كا پراكتیكى، چه‌وساندنا ژنێ، نه‌بوونا مافێن مرۆڤى، تێكدانا بنه‌مایێن ئه‌تیكى، ژناڤبرنا رێسا و یاسایێن جڤاكى و..هتد بێ كو ئه‌و تاكه یان ئه‌و كه‌سه بزانیت ئه‌ركى وى بۆ جڤاكێ وى چیه! هزرا وى ئێكسه‌ر ب ڤان جۆره هیراركیێن (نه‌ریت) سه‌پاندى دهێته داگیركرن. بێگومان ئه‌ڤه هه‌م ئاستێ كه‌سى یێ سایكولۆژى/ ده‌روونناسى هه‌م ئاستێ وى یێ مه‌عریفى تێكدده‌ت. دڤێت بزانینن چ جڤاك ژ خوه نه‌هاتینه دروست كرن ئه‌گه‌ر تاك وه‌لاتى د به‌رهه‌مئینانا وى دا ژ هه‌مى لایان ڤه یێ به‌شدار نه‌بیت.
ئه‌نجام: یا گرنگه هه‌ر ئێك ژ مه بزانیت، كو هه‌لگرێ نامه‌یه‌كا گوهه‌رین و تازه‌بوونا جه‌وهه‌رێ ژێنگه‌ها خوه یه. د ڤى روویى دا گه‌له‌ك جۆرێن به‌رگان هه‌نه بۆ قۆناغه‌كا وه‌كى ئه‌ڤرۆ ئه‌م تێدا دژین ب مه‌ترسینه، ئه‌و ژى نه‌بوونا ناسیۆنالیزمه‌كا دروست، ترساندن ژ هه‌ر بیمه‌كا گرێداى مرۆڤێ سیاسى یان سیاسه‌ت زان، هه‌روه‌سا به‌رخوریكرن د هه‌ر كارو كریاره‌كێ دا، كارڤه‌دانێن هه‌بوونا هزرا سیكۆلاریێ و نه سیكولاریێ، دیسا گرتنا شێوازێ په‌روه‌رده‌یا خێزان و بنگه‌هێ كومه‌لایه‌تى، سه‌ره‌راى وێ چاوانیا برێڤه‌برنا په‌یوه‌ندیێن یه‌كسانیا جێنده‌رى، ژلایه‌كێ دى ڤه، ئه‌و پیڤه‌رێ نه‌هێته ئازادكرن و نه‌هێته رێكخستن، ب چه‌نده‌ها جور و فاكته‌رێن كو د ناڤ جڤاكى دا دبنه ئه‌گه‌رێ ترساندنێ ل سه‌ر ته‌ندروستیا جڤاكى، ئه‌ڤه هه‌مى پێدڤى ب دویڤچوون و هزركرن و سه‌ر راوه‌ستیان ده‌ستنیشانكرنا ئه‌گه‌ر و داناندنا رێكێن نویخواز یێن كێشه‌سازى یێ نه، كول سه‌ر ئاستێ زانینا جڤاكى ببنه به‌شه‌ك ژ ئه‌نجام دانا كار و كریارێن به‌رهه‌مئینانێ.
