مرۆڤ یێ خواستیە مرۆڤایەتیێ بكەت
ئحسان ئامێدی
مرۆڤ ئەو ژیندارێ ئاقل، یێ ژیر، یێ زانا، یێ هشـیار، یـێ دشـێت خـوە بگونجینیـت و وەرار و گەشەدانێ بكەت، یێ دشێت باشیێ و خرابیێ ژێكجـودا بكـەت و هەلبژاتنـێ بكـەت، یاسـا و رێســایان دانیــت و ئــەرك و مافــان دیاركــەت، هەبوونەكا جڤاكی بیت و پێكڤە بژیت. مرۆڤ، هـەر مرۆڤـە ل كیڤـە بیـت و كەنگـی بژیـت. هەبـوون ل جهەكـی و دەمەكییـە، ل بۆرینـا دەمی و ژینگەها وێ هەبوونێ وەرارەك پەیداكریە جوداهیەك د هزركرنێ دا چێكریە، كو خوە د زمانی و بیروباوەران و هەلسوكەوتان دا نیشادایە، بەلێ د ناڤەرۆك دا مرۆڤ هەر مرۆڤە ب جەستە و ئەركێــن ئەندامێــن وی و هەســت و دەروون و پێدڤیێن مان و بەردەوامبوونێ. مرۆڤ ئافراندنەكا خۆزاییا ژیرا د وەرارێ دایە. ب ڤـێ وەرارێ ئـەو جوداهیێـن بیركرنـێ دگـەل خـوە چێكرینـە، و ئـەو جوداهـی دكەڤنـە بـەر بیـردۆزا نەمانێ!. مــرۆڤ ل جهێــن جــودادا، ل جوگرافیێــن جــودادا، ل ژینگەهێــن جــودادا، جوداهیەكــێ بخوەڤە دبینیت وەسـا بۆ دچیت كو تشـتەكێ دیـە، وەكـو ئەتـن و نفـش و زمانێ ئاخفتنێ، لێ بنەكـۆك مرۆڤـە ل كیڤـە بیـت، و زمانـێ پـێ ئاخفتنـێ پێدڤیەكا جڤاكیـا جوگرافیـە و د شـیانادایە بیاڤـێ وێ جوگرافیـێ بەرفرەهتر لێ بهێت و پتر ب وی زمانی باخڤن ئێدی جوداهیا ئاخفتنێ نەبیتە جوداهیا ئەتنی و پێكهاتەكا جڤاكی، ئانكو مرۆڤ نە یێ نەچارە ئێك زمان پتنـێ بزانیـت و خـوە پێڤەگـرێ دەت، بەلكـو زمان پێدڤیەكا وەرگرتیە و د شیانادایە گەلەك زمانا وەرگری و لێكتێگەهشتنێ چێكەی كو خواستەكا مرۆڤییە. بیروباوەر و ئایین ژی لێگەریانەكە بو پرسێن هەمبـەری مرۆڤـی، ئەڤـە ژ د كاودانەكـی دا ب هۆكارێن مرۆڤی و ژینگەهی چێكرینە و وەرار پێكریە و دگەڤنە بەر گوهۆرینێ، و ئەڤە ژی چ ژ جەوهــەرێ مرۆڤــی ناگوهۆریــت چونكــی تشــتەكێ وەرگرتیــە و پیرۆزكریــە و شــیانا گوهۆرینێ هەیە. هەلسوكەوت ژی دەربرینەكە ژ هەبوونـا جڤاكـی و هـزری، ب گوهۆرینـا وان ئـەو ژی دهێـت گوهۆریـن!. ل ڤێــرە د جڤاكــێ مرۆڤــی دا دو توخمێــن سـەرەكیێن جوداهیـێ هەنـە كـو د بنەكـۆك دا د وەرگرتینــە هەكــە مــرۆڤ دەســتبەردارێ وان بیــت چ ژ مرۆڤاتیــا خــوە دەســتنادەت، ئــەڤ جوداهیە زێدەباری حەزین خوەیی بۆ دەستهەالتێ و خوەسەپاندنێ و دەستكەفتیان بووینە هۆیێن ناكۆكـی و شـەڕ و ملمالنـێ. ئەتن، بیروباوەر، حەزێن نەرەوا بۆ دەستهەالتێ و خوەســەپاندنێ و دەســتكەفتیان، توخمێــن وەرگرتینــە نــە د ئۆرگانینــە چونكــی دبیــت ژ تاكەكــی یــان ژ كۆمەكــێ بــۆ یــا دیتــر جوداهـی هەبیـت، دبیـت وەسـا بهێتـە لێكـدان ئەڤــە بۆماوەیینــە و دجهگیــرن!؟، لــێ ئەگــەر لێكدانەكا زانستیا دروست بۆ بكەی دێ خۆیا بیت د وەرگرتی و چێكرینە و دهێنە گوهۆرین، لـێ هەسـتەوەر و ئەركێـن ئەندامێـن جەسـتەی ل دەف هەمیـان هـەر هەمـان ئەركـن، هەروەكـو ئەركـێ چاڤـی دیتنـە و یێـن دفنێ بێهنكرنە و یێـن گوهـی گوهلێبوونـە و هۆسـا بـۆ هەمـی ئەندامێن لەشی، ئەڤە ئەركێن ئەندامێن لەشینە دجێگیرن و ناهێن گوهۆرین، لێ ئاخفتن كو هەر ئەتنەكی زمانێ خویێ ئاخفتنێ هەیە، لێ هـەر مرۆڤـەك دشـێت زمانەكـێ دی یـان پتـر ژ زمانەكــێ دی وەرگریــت و باشــتر كاری پــێ بكـەت، هـەر وەكـو د شـێت بیروباوەرێن خـو ژی ب گوهوریـت و هندەكێـن دی وەرگریـت كـو ب ڤێ چەندێ هەلسوكەوت و رەفتارێن خوە ژی بگوهۆریـت و هـەر مـرۆڤ دمینیـت!. دەسـتهەالت ژی ژبـۆ رێكخسـتنا كاروبارێـن جڤاكی پێدڤیە لێ ئەگەر بۆ خوەسەپاندن و دەسـتكەفتیان بیت یـا رەوانینە! ل ڤێرە مە سێ توخمێن جوداهیێ یێن هەیین كو شـەڕ و ملمالنێ ل سـەر دهێتەكرن.. ئەتن، بیروباوەر، دەستهەالت!.. هـەر سـێ ژی وەردگـرن و دهێنـە گوهۆریـن، لـەوان پێدڤـی ناكـەت شـەڕ و ملمالنـێ ل سـەر بهێنەكـرن و مـرۆڤ ببنـە قوربانـی!. مللەت نەتەوە، گەلەكن و هەر ئێكی زمانێ خوە هەیە، هەمی ژی دشێن زمانێن هەڤ بزانن و لێك تێكبگەهن، هەروەكو یا سروشتیە هەر ئیكی زمان و تایبەیمەندیا خوە هەبیت و رێز لێ بهێتەگرتن و زێدەرویی ل سەر نەهێتەكرن، ئەڤە هەمی ب جوداهیێن خوەڤە جڤاكا مرۆڤی یە، چـاوا د نـاڤ مللەتەكـی دا پتـر ژ زارەكـی هەیـە یا سروشتیە جڤاكێ مرۆڤی ژی پتر ژ زمانەكی و زارەكی هەبیت، هەروەكو د وەالتەكی دا و ل جیهانێ دا رەنگاورەنگیا زمان و زاراڤان هەبیت و سەرەدەری دگەلدا بهێتەكرن، و هەر ئێك ب گـۆرەی قەبـارە و شـیان و داهێنانێـن خـوە جهـێ خوە بگریت، بێی سەپاندن و نەهێالنا یێ دی، ئەڤە پێدڤیا لێكتێگەشتنێ و بەالڤكرنێ یە. بیروباوەر كو پتریا وان خوە د ئۆل و ئایین و پارتیان دا نیشادەت، هزر و باوەریێن وەرگرن، شیانا وەرگرتنا پتریێ و گوهۆرینێ هەیە، نە بۆماوە و ئۆرگانی و جێگیرن، لێ مرۆڤی پیرۆزكرینە دا سیاسەتێن خوە پێ برێڤەببەت. ئەڤ بیروباوەرەنە هەلسـوكەوت و نەریـت و تیتـاالن چێدكـەن و دگوهۆرن. ل ڤێرە دیاردبیت كو ئەتن و بیروباوەر و هەلســوكەوت پێدڤیێــن مرۆڤینــە، پێدڤیێــن سـەردەمێ خوەنـە بـۆ هەمیـان كـو مرۆڤـن، واتـە مرۆڤ مەبەستە، لەوا دڤێت مرۆڤ و بهایێن وی بەراهـی بیـت بۆ هـەر كارەكێ مرۆڤی. سـەرەرای ڤـان شـەڕ و پێكدادانێـن كۆمێـن مرۆڤــان لــێ هەڤپشــكیێن مرۆڤــان گەلــەك پتـرن ژ هەڤدژیـان!، ئەگـەر وەكـو مـە گۆتـی د جڤاكی مرۆڤی دا سێ توخمێن جوداهیێ هەبن و پیرۆزكربـن و ببنـە هۆیێـن شـەڕ و پێكـدادان و كوشــتن و وێرانكرنــێ، لــێ هەڤپشــكیێن وان گەلـەك پتـرن كـو ببنـە هۆیێـن برایەتیـێ و هەڤكاریــێ و خزمەتكرنــێ و ئارامیــێ و سەقامگیریێ و خوشگوزەرانیێ و پێشڤەچوون و ئاڤەدانیێ. مرۆڤ ب ژیری چێتر كریە، ژبەر هندێ ژێ دهێتە خواستن كو وی ژیری بكاربینیت بۆ خزمەتـا خـوە و مرۆڤـان و ژینگەهـێ. گەلــەك كوشــتن هاتیەكــرن و گەلــەك بێگونەه بووینە قوربان و ل دوماهیی ئەوێن ئەو كوشـتن و تـاوان ژی كریـن هـەر مرینـە و چ بـۆ نەمایە و چ دگەل خوە نەبریە، تنێ كلتۆرەكێ فهێت و شـەرمزاری. مێژوویــا سیاســیا كەڤــن كــو گەلــەك ژ رڤشـتێن وان شـانازیێ پێ دبەن!، لێ هەمی شـەڕ و كوشــتن و پێكــدادان بــوون، و ل ســەر وێ ئەقلیەتـێ هـەر شـەر و كوشـتن و وێرانكـرن د بەردەوامن، ئەڤجا ئەگەر دەولەت و ئمبراتوریەت و دەستهەالت ئاڤاكربن، لێ ل سەر حسێبا كەلەخ و خویــن و كلــۆخ و گیانــێ ملیۆنــان مرۆڤــان بوونـە. یـا سـەیرتر هشـتا ل ڤـی سـەردەمی مـرۆڤ هەبن شانازیێ ب وێ مێژوویا خویناویدا دبەن و ئاخینـكا بـۆ وی سـەردەمی دراهێلـن. تەمەنـێ هـەر مرۆڤەكـی وەكـو تـاك، هەكـە هەمـی بـۆ وی ب خـوە بیـت تێرا هندێ نینە خوە ئاڤاكەت و خوشگوزار و بەختەوەر بژیت، ئەڤجا ئەگەر كەفتە بەردەسـتێ هێزێ و دەسـتهەالتێ و بۆ خوە بكارئینا دبیت هەر زوی پیترە قوربان و چ ژ ژیانێ و جیهانێ نەزانیت. وەكـو مـرۆڤ دیمەنێـن شـەڕان دبینیـت یـان دەنگوباسـێن وان دزانیـت یـان ب سـەرێ مرۆڤـی بخوە بهێت دێ هەستێ مرۆڤی ئێشیت و وژدانا وی هژیێـت و ژیـان ل پێـش چاڤـان تـاری بیـت و بێـزار بیـت و پسـیاركەت ئەڤـە بۆچـی!؟.. ئەرێ ما چێنابیت شەڕ نەبیت، كوشتن نەبیت، وێرانكـرن نەمینیت!؟.. مرۆڤاتی و وەالتیبـوون و وەكهەڤی هەبیت، هەر هەبوونەكا مرۆڤی هەست ب هەبوونا خوەیا سەرفراز بكەت!. دەستهەالتدار ب یاسایێ كاركەت ژبۆ مرۆڤایەتێ و دادپەروەریێ و وەكهەڤیێ. ئێدی سەركەفتن د شۆلی و داهێنانێ دابیت، نــە ب شــەڕ و هێــزێ و ســتەم و زۆریــێ هەڤــدو بشكێنن بۆ سەپاندنا دەستهەالتێ و بجهئینانا مەرەمێن تایبـەت!
كــوژەك و كوشــتیێن بــەرێ نەماینــە، كوشـتیێن نوكـە ژی چـوون و كـوژەك ژی دێ چـن، ئـەوا ب دەسـتكەفتی بـۆ دەمەكـی یـە و بـۆ كەسـێ نامینیـت!، ئەڤـە هەمـی دهێتەكـرن بـۆ توخمەكـی یـان پتـر كو هەر ئێكـی بەهرا خــوە ژێ هەیــە!. ئـەی ئەقـل پـا تـو ل كیڤـەی!؟، وەرە ئـەوا تـو دزانـی نەیـا دروسـتە نەهێلـە بهێتەكـرن!، سـتەم، زۆری، تەپەسەركرن، بێدادی، كوشتن، وێرانكرن بـا ب ئێكجـاری نەهێتەكرن!، ئـەڤ مرۆڤە ب جەسـتەیێ خوەڤـە گیانەكـە جارەكـێ دژیـت، بۆچی لەز ژ ناڤبرنا وی بهێتەكرن و زڕبەهربیت ژ مافێن وی یێن سروشـتی!؟. مرۆڤ ئەو ئافراندیێ جوان و نازك و ژیر، چاوا هەر تو وێ جوانیێ و نازكیێ و ژیری و شیانان بن پـێ دكـەی؟!، ل خـوە بزڤـرە و وەكـو خـوە ل یـێ وەكو خوە بنێرە؛ ئەوا تە بۆ خوە بڤێت بهێلە بال یێ دی ژی ئەو هەبیت، بال رەوشـەك و هەسـتەك چێبیـت ئـەو یێـن وەكـو ئێـك حـەرام بیـت زیانێ ل هەڤدو بكەین و بال د ئارامیەكێ دا بژین!. بال مرۆڤ ب هەر جوداهیەكا خوەڤە نموونێ بلندێ مرۆڤی بیت مرۆڤایەتیێ بكەت و ماف و بهایێن مرۆڤی د پیرۆز و دپاراستی و دەستەبەربن. ئـەڤ جیهانـە و ئـەڤ ژیانـە بـۆ مرۆڤـی هاتیـە ئافرانـدن، ئـەو مـرۆڤ هەر تاكەكـە ب چ رەنگ بیـت، دڤێـت هـەر تاكـەك ژیانـا خوەیـا سروشـتی دا بژیـت، یاسـا و رێسـایێن كارپێكـەر هەبـن دا كـو ژیـان بهێتـە رێكخسـتن و سـتەم و زۆری و كوشـتن و بێدادی ب چ رەنگان نەهێتەكرن!. دبیت پسیار بهێتە پێش، ئەرێ ئەڤە چێدبیت!؟، بەلێ چێدبیت و د شیانا دایە، ئەوا بۆ ئێكی یان كۆمەكێ یان نفشەكی چێدبیت بۆ یێن دی ژی چێدبیت و د شیانادایە، هەردەمێ ژیر دەستهەالت بیت و مرۆڤ و بهایێن وی ئارمانج بن و زێدەرویی و ئەزئەزۆكی و بەترانی و دفنبلندی و خوەسەپاندن نەمینیت!، و هەكە ئەڤە بوو، چ زیان ب كەسێ ناكەڤـن، بەلكـو دێ هەمـی بەهرەمەنـد بـن و ئارامی و ئاسایش و خوشگوزەرانی بەر هەمیان كەڤیت!. دبیـت هنـدەك بێـژن هەمـا ژیانـا مرۆڤـی ژیانـا شــەڕایە، راســتە گەلــەك شــەڕێن بوویــن و ل گەلــەك دەم و جهــان شــەڕ نەبووینــە و هەكــە ئەو شەڕ و وێرانكاری نەبان و ئەو هەمی مرۆڤ ئاسایی ژیابان و شیانێن وان دروستاهی د خزمەتا مرۆڤایەتیـێ دا بكارئینابـان دانوكە مـرۆڤ د چ رەوشـەكا باشتردابیت! د بنەكـۆك دا مـرۆڤ یـێ بـووی دا ب ئـازادی بژیـت، ئـەرێ بۆچـی هنـدەك ئازادیـا هندەكێـن تێكبـدەن، مرۆڤـی دڤێـت ب ئارامـی و ئیمناهـی بژیـت، بۆچـی هنـدەك ئیمناهیـا هندەكێـن دی تێكبدەن!؟، مرۆڤی دڤێت سەرفرازی بژیت، بۆچی هنـدەك ژیانـا هندەكێـن دی شـێلی كـەن!؟، د سروشـت دا یـێ ئازادیـا ئێكـی تێكبـدەت، یـێ ئـازاد نینـە و یـێ ئاسایشـا ئێكـی تێكبـدەت د ئاسایشێ دا نینە، یێ نانێ ئێكی بخۆت یێ تێر نینـە و سـەرفرازیا ئێكـی نەهێلیـت یێ سـەرفراز نینـە!، ب كورتـی یـی ژینـا ئێكـی تێكبـدەت ژیانــا خــوە ژی تێكــددەت!. و ئــەڤ تێكــدان و زێدەرۆییە نەخۆشیێن كوژەكن، و دشیانان دایە نەهێنەكرن و ژیانا ب نان و ئازادی و ئاسایش و سەرفرازی بۆ هەمیان هەبیت بێی زیانڤێكەفتی هەبن!.
د ژیانا سیاسی دا چ سەركەفتن بێی شكەستنا ئێكێ دی نینن، یێ سەركەفتی دێ ئاهەنگێن ســەركەفتنێ گێــرن لســەر خویــن و كلــۆخ و گیانێ قوربانیێن خوە و یێن دی، دەستكەفتیێ وان دێ گۆری و قوربانیێن وان ژ بیرێ بەن، ئەو گـۆری و قوربـان ژ خـوە و كەسـوكارێن خـوە چوون، و دێ ب پەیڤێن تەیسۆكێن بیروباوەرێن نشـتیمانی و ئاینـی و سـەروەریێ و رازیبوونـێ بـۆ چێكەن!، و یێ شكەستی ژی دێ ژ دەستدان و قوربانیێن خوە كەڤنە د خەم و كۆڤان و نالینان دا و كا ل دویڤدا دێ چ ب سـەری هێت؟!. ئەی مرۆڤ، لسەر ناكۆكیان بازدە، ل گەل هەڤپشكیان بژی، ئافرێندەری ئەو كەرم دگەل تە كریە تو باشتر لێ كریە و پایە بلندی دایە تە و دشێی باشیێ و خرابیێ ژێكجوداكەی، و گۆتیـە، هـۆ خەلكینـۆ.. مەهیـن ب نێـر و مـێ ئافراندینە و كرینە مللەت و هۆز دا هەڤنیاسینێ بكەن، و پایەبەرزی بۆ وییە یێ باشـتر بیت و ژ خرابیێ دویر بیت دبیت هندەك بێژن شەر هۆیێ پێشكەفتنێ یە! بەلێ تنێ بۆ ئاالڤێن شەڕی! ئەو ژی وێرانكرنێ ل پـاش خـوە دهێلیـت، لـێ پێشـكەفتنێ هەمـی بیاڤێـن ژیانـێ بخوەڤەگرتینـە و پێدڤـی هۆیـێ لێگەریـان و دیتـن و داهێنانـێ یـە، و پێدڤـی د هەروهـەرن لـەوان لێگەریـان و دیتـن و داهێنـان ژی د هەروهەرن و ئەڤە هۆیێن پێشكەفتنێ نە. بەرپســیاریا مرۆڤــی گەلەكــە و ل قەبــارێ شـكۆ و پایەبلندیـا ویـە، لـەوان یـا فـەرە مـرۆڤ ب دروســتاهی ب وێ بەرپســیاریا خــوە رابیــت، و هەبوونــەكا باشــیێ و چاكیــێ بیــت پێناڤــی مرۆڤایەتیـێ و گەشـەدانی و خوشـگوزەرانیێ و بەختەوەریــێ. ئەگەر دوژمن و داگیركەرێن كوردسـتانێ تنی زیان و قوربانیێن خوە پێشچاڤ بكەن یێن ژبۆ داگیركرن و تەپەسەركرن و سەركوتكرنا كورسـتانێ كرینـە گـۆری دێ چەنـد ژمارەكا سەرسـۆرهێنەر بیـت، كـو تێـرا هنـدێ دكر كو وەالتێن وان دباشترین رەوش دابان، و ئەگەر یێن كوردستانێ ژی بهژمێرن هەوەسا تێرا هندێ دكر كوردستان و ئەڤ و وەالتە هەمی د سەقامگیریێ و پێشـكەفتنێ دابـان، و ئەگـەر ئەڤـان مللەتـان ب هەڤرا ب مرۆڤاتی كاركربان د وەالتەكی دا یـان هـەر ئێكـی دوەالتـێ خـوەدا، دا گەشـەبوون و پێشكەفتن ل ئاستەكێ گەلەك بلندابیت و هەرتاكەك دا ب خوشگوزەرانی و بەختەوەری ژیـت و ئەڤـە خواسـتا مرۆڤـی یـە و دڤێت كار بۆ بهێت كرن
