مـافـێ مرۆڤـی و ئـازادیـا رادەڕبـڕینێ
مووسا خالد
ئازادیا ڕادەربڕینێ و مافێ مرۆڤ و یان ئازادیا بیروڕا ئانكو پرانیا جاران؛ بۆچوون مافەكێ سیاسییە د ڕێكا ئاخفتنا بیروڕایا زاراڤێن ئازادیا ڕادەربڕینێ هندەك جاران بۆ دویڤچوون لێگەڕایان و وەرگرتن و ڤەگوهاستنا زانیاریان ژ بۆ دروستكرنا بیروكەیەكێ بكاردئێت. مافێ مرۆڤی و ئازادیا رادەربرینێ بەریا هەر تشتەكی گرێدای ئازادیا سیاسی ڤەیە، گرنگە پیڤەرا ئازادیێ سنووردار بیت و رێز ل تایبەتمەندیێن كولتوورێن مللەتێن جودا بگریت، د پراكتیكێ دا مافێ ئازادیا ڕادەربڕینێ ل هیچ وەلاتەكی دا هەبوونا خوە یا دروست نینە، جاران دكەڤیتە بەر رەخنێ و ب كارەك نە دروست دهێتە وەسفكرن، وەك حالەتەكێ نەگوهداریكرن یان هاندان بۆ ئەنجامدانا تاوانەكێ. مافێ مرۆڤ و ئازادیا بیروڕا و دەربڕین زۆر جاران دگەل هندەك جورێ مافان و سنوورداری هەیە، وەك مافێ مرۆڤ و ئازادی پەرستن و ئازادی ڕۆژنامەگەری و ئازادیا خۆنیشادانێ یان ئازادیا ئاشتیخوازانە مافێ ئازادیا ڕادەربڕین ل دویڤ ماددەیا « 19 « یا جاڕنامەیا جیهانی مافێن مرۆڤ وەك مافەكێ بنەڕەتی یێ مرۆڤ دهێتە ناسین و ل یاسایا نێڤدەولەتی یا مافێ مرۆڤی دا ل پەیمانا نێڤدەولەتی مافێ مەدەنی و سیاسی دا هاتیە ناسین ل ماددەیا « 19 «یا ICCPR دا یا هاتی: «هەموو كەسەكێ مافێ ئەوێ چەندێ هەیە دویڤچوونا خوە و ڕاوبۆچوونا خوە بێژیت هەلبگریت « و «هەموو كەسەكێ مافێ ئازادیا ڕادەربڕینێ هەیە وەكو ماف، ئەڤ مافە ئازادی دویڤدا دهێتە وەرگرتن و وەرگرتن و بێلایەنی زانیاری و بیرو بۆچوونان هەموو جوران بخوەڤە دگریت.
بەرپرسارەتیا تایبەت ب ستویێ خوەڤە دگرێت و «دبیت یان رەنگە ئەڤە دەمێ پێدڤی بۆ ڕێزگرتن ل ماف یان هندەك كەسێن دیتر یان بو پاراستنا ئاسایشا نەتەوەیی، ڕێكخستن گشتی و ساخلەكی بو ڕایا گشتی یان قووناغەكا پێشڤەچوونێ دابیت دیسا ((ئازادیا رادەڕبرینێ دا دڤێت تاكێ جڤاكێ پشكداریێ د پێشكەفتنا مەعریفەتی ناڤا جڤاكێ دا بكەت ))
یا فەرو پێدڤیە ئازادیا رادەربرینێ چو جاران نەكەڤیتە ژێر چ گەفێن پارتێن سیاسی ژبەركو مللەتێ مە و تایبەتی وەكی جڤاكێ مەدەنی ئەم بەردەوام پێدڤی ب تاكەكێ هۆشیارن و بابەتێن ئاڤاكرنا و هزری و هشیاركرنێ و پێگەهاندنا مرۆڤێن ساخلەمن ، بەرۆڤاژی ئەگەر ب ئازادانە و ب وێرەكانە بابەت نەهێنە گەنگەشەكرن دێ كەڤیتە ژێر رەخنەیا نە راستەوخۆ، دیسان ((ئازادیا رادەربڕینێ بەشەكێ گرنگە ژ چەمكێ خۆرتكرنا دیمۆكراسیدا)). ئازادیا بیروڕا و دەربڕین ل دەستپێكا چەمكێ مۆدێرن ئازادیا مافێ مرۆڤی و بیرو بوچوونان و دەربڕین ڤەدگەڕێت بۆ سەدەیێن ناڤەڕاست ل چەرخێ كەڤن یێ مەلیكە و پاشایەتی ئانكو مەزن و ئێكگرتوویا ل دویڤ شۆڕشا ل سالا 1688 دا سەردەمێ پاشایێ ئینگلترا.
مافێ مرۆڤی وەكو خزمەتكرن بو ((ئازادیا ئەرینی ب شێوەیەكی سەرەكی پێدڤیە ئەم باشتر لایەنێ ئازادیا لایەنێن رەوشتی بەرچاڤ وەرگرین)) دەستكەفتێ هێزو گەشەپێدان بو سەرچاوەێن پێدڤی ین مرۆڤی بۆ دیاركرنا شیانێن تاكی.
