مه‌ترسیێن گوهارتنا قانوونا ڕزگاربۆیێن ژ ده‌ستێ داعشێ
به‌ختیار قادر
ل ڕۆژا 1-3-2021، جڤاتا نوونه‌رێن ئیراقێ ب پشته‌ڤانیا فراكسیۆنێن كوردستانى قانوونه‌ك ب ناڤێ (ڕزگاربوویێن ئێزدى) ده‌ركربوو، ئارمانج ژێ ئه‌وبوو كو قه‌ره‌بۆیا ڕزگاربۆیێن ژ ده‌ستێ داعشێ بێته‌كرن، ژ ده‌مێ ده‌ركه‌فتنا ڤێ قانوونێ گه‌له‌ك گه‌نگه‌شه ل سه‌ر هاتنه‌كرن و گه‌له‌كان ژبۆ كێمكرنا قه‌باره‌یێ جینۆسایدا ئێزدیان هه‌ژمارت و هنده‌كێن دى ئاماژه‌كرن كو هه‌موو مافان گه‌ره‌نتى ناكه‌ت كو پێدڤیه ڕزگاربووى بده‌ستڤه‌بینن.
قانوونا ڕزگاربۆیان گه‌ر ب ئازایى و وێره‌كى و به‌رخودان و قوربانیا كچ و ژنێن ئێزدى و پشته‌ڤانیا مالباتێن وان و جڤاكا ئێزدى و میر و جڤاتا رۆحانى نه‌با؛ ڤێ قانوونێ هه‌بوون نه‌دبوو،كو به‌رسڤدانه‌ك بوو ژبۆ وێ قوربانیا كچ و ژنێن ئێزدی دایى، ئه‌ڤ قانوونه پێنگاڤه‌كا گه‌له‌ك باشبوو هاتیه‌دانان بۆ وێ كۆمكوژیا ب سه‌رێ ئێزدیان دا هاتى.
بڕیاربوو قوربانیێن پێكهاته‌یێن توركمان و مه‌سیحى ژى ژ ڤێ قانوونێ مفاداربن و ڕۆژا 8/3/2021، سه‌رۆك كۆمارێ ئیراقێ ئیمزا ل سه‌ر كر، ل دووڤ یاسایێ دێ هه‌ر ڕزگاربوویه‌كا ژ ده‌ستێ داعشێ پارچه‌یه‌كا ئه‌ردى وه‌رگرت دگه‌ل دابینكرنا مووچه‌یه‌كێ چاڤدێریا جڤاكى ب به‌رده‌وامى، لێ ل ڕۆژا 4/2/2024 لژنه‌یا شه‌هیدان و قوربانیان و زیندانیێن سیاسى ل جڤاتا نوونه‌رێن ئیراقێ پێشنیاره‌ك دابوو سه‌رۆكاتیا جڤاتێ، ژبۆ راستڤه‌كرنا قانوونا ڕزگاربۆیێن ئێزدى بۆ هندێ ده‌ستكارى د ڤێ قانوونێ دا بێته‌كرن و دئێته پێشبینیكرن ناڤێ ئێزدیان ژ ئه‌ڤێ قانوونا تایبه‌ت ب ئێزدیان ڤه لابده‌ن، بێ كو ڕاوێژ و بۆچوونا ئێزدیان و كه‌سوكارێن قوربانیان وه‌ربگرن كو ڤێ قانوونێ دێ ڕاستڤه‌كه‌ن.
هه‌تا نۆكه په‌رله‌مانێ ئیراقێ وه‌كو په‌رله‌مانێن دى ڕوونشتنه‌ك ل سه‌ر كۆمكوژیێ و دانپێدانێ ژى پێ نه‌كریه، ژبلى د ڤێ قانوونێ دا د ئێك بڕگه‌یێ دا ئاماژێ دكه‌ت كو ئه‌ڤا ب سه‌رێ ئێزدیان دا هاتى كۆمكوژییه و ئه‌و خالێن په‌رله‌مانێ ئیراقێ دڤێت ده‌ستكاریێ تێدا بكه‌ت و د بنه‌ره‌تدا ئه‌ڤ قانوونه ژ سێ بڕگه‌یان پێكدئێت، ئه‌و ژى ناڤێ قانوونێ؛ ژنا ئێزدى و ژ مێژوویا 10/6/2014 ژێ مفادارن و هه‌موو زارۆیێن ئێزدى ب شێوه‌كى گشتی بخوه‌ڤه دگرت، ب مخابنى ڤه چ دۆسه‌یێن ئێزدیان د ئه‌وله‌ویه‌تێن حوكمه‌تا فیدرالدا نینن و ئاگه‌ه ژ ڕه‌وشا ئێزدیان نینه و نیازا وان ئه‌وه كو ڤێ قانوونێ بگوهۆرن و چ گرنگیدان بۆ جڤاكا ئێزدى نه‌كریه.
ڤێ چه‌ندێ وه‌كر كو چالاكڤانێن د وارێ به‌ره‌ڤانیكرنێ ژ مافێ ڕزگاربۆیان و نوونه‌رێن ڕێكخراوێن شۆله‌ژێ و چالاكڤانێن جڤاكا ئێزدى ده‌نگێ خوه بلندكرینه و داخواز دكه‌ن كو ده‌ستكارى د ڤێ قانوونێ دا نه‌ئێته‌كرن،كو دبته ئێكه‌م به‌لگه یێ كێم و بچویك حوكمه‌تا ئیراقێ دایى هه‌مبه‌رى ئێزدیان پشتى تووشى كۆمكوژیا ب كۆم بووین ل سه‌ر ده‌ستێ ڕێكخراوا داعش ل 3/8/2014 ژبۆ پشته‌ڤانیا حوكمه‌تێ بۆ ئێزدیان.
ئه‌ڤ پێشنیاره ل دژى تاكه مافێ ئێزدیان یێ كو د نه‌هـ سالێن ده‌ربازبووى دا ب ئێزدیان هاتیه‌دان و دبنه‌ره‌ت دا ئه‌ڤه پێشێلكاریه بۆ وێ مافێ تایبه‌تمه‌ند ب ته‌خه‌كا گرنگا جڤاكا ئێزدى ڤه ئه‌و ژى كچێن ژ ده‌ستێ داعشێ قورتالبووین.
ڤێ چه‌ندێ جڤاكا ئێزدى دلگران كرینه و ب هه‌موو شێوه‌یه‌كێ ئه‌ڤێ پێشنیارێ ره‌تدكه‌ن و گوهۆرین و ده‌ستكاریكرن د قانوونێ دا ب مه‌ترسى ل سه‌ر مافێ ڕزگاربۆیان ل قه‌له‌مدده‌ن و نه‌رازیبوونا خوه دیار دكه‌ن و دگه‌ل گوهۆرینا چو بڕگه‌یێن قانوونێ دا نینن ب هه‌ر به‌هانه‌یه‌كا هه‌بت و داخواز دكه‌ن لایه‌نێن په‌یوه‌ندیدار هه‌ر زوو بهێنه سه‌ر خه‌ت و هه‌موو به‌ندێن قانوونێ بێنه بجهئینان وه‌كو كێمترین ماف بۆ ڕزگاربۆیان.
