(مه‌لا) و ئایین و كوردایه‌تی!!
(مه‌لا) و ئایین و كوردایه‌تی!!
ب هه‌لكه‌فتا یۆبێلا زێڕین یا دامه‌زراندنا (ئێكه‌تیا زانیێن ئایینێ ئیسلامێ ل كوردستانێ).
ژ نڤێسینا: (د. حه‌مید باڤی ـ پرۆفیسورێ هاریكار ل زانكۆیێ)
مانشیت
(پێدڤیه (ئێكه‌تیا زانیێن ئایینێ ئیسلامێ ل كوردستانێ) كارتێكرن ل سه‌ر ئالیێن سیاسی هه‌بیت، دا نێزیكی ئێك بن و پێكڤه خه‌باتێ بكه‌ن)
1ـ د زۆر قووناغان دا ب درێژاهیا دیرۆكا كوردان و كوردستانێ زۆرداری و خورتیه‌كا ئێكجار مه‌زن ل گه‌لێ كوردستانێ ل سه‌ر ده‌ستێ هێره‌شبه‌ر و داگیركه‌ران هاتیه‌كرن، نه‌خاسمه ژ لایێ عه‌ره‌ب و فارس و توركان ڤه ل چه‌رخین بۆرین وهه‌تا نوكه، كه كورد تێدا یێن تووشى برسێ و ترسێ، دۆرپێچێ، هێره‌شێ، گرتنێ، زیندانكرنێ، سۆتنێ، كوشتنێ، سێداره‌دانێ، بنئاخكرن (شه‌هیدكرنێ)، چام، قڕكرن، ژناڤبرن، تالان، مالخرابكرن، وێرانى، ئه‌نفال ، سه‌ربڕین، ره‌ڤاندن، جینۆسایدێ و تاوان وگونه‌هباریێن جودا جودا بووینه ب سه‌دان و ب هزاره‌هان جاران! وهه‌تا نوكه وه‌لاتێ وان (كوردستان) یێ داگیركری و پارچه‌كریه! و كورد د بێبارن ژ بچویكترین و كێمترین مافێن خوه یێن مرۆڤایه‌تی ونه‌ته‌وی وخودایی و سروشتی و قانوونى.
2ـ ژ بۆ ڕاكرنا زولمێ ل سه‌ر ملله‌تی و بده‌ستڤه‌ئینا مافێن خوه یێن ڕه‌وا كوردان رێخستن و خه‌بات و بزاڤ و به‌رخودان كریه و ب ده‌هان و ب سه‌دان خوه‌پێشاندان و سه‌رهلدان و شۆره‌ش ئه‌نجامداینه دا ژ بنده‌ستیێ ده‌ركه‌ڤن و رۆمه‌تا خوه و ملله‌تێ خوه بپارێزن و ب سه‌رفه‌رازی وب به‌خته‌وه‌ری بژین وه‌كو هه‌موو كه‌سێن سه‌ربه‌ست و ملله‌تێن ئازاد.
3ـ بێگومان شۆره‌شا ئه‌یلۆلێ (١١/ ٩ /١٩٦١- ٦/٣ /١٩٧٥) ب سه‌ركێشیا رێبه‌رێ كوردان خودێ ژێ رازی: مه‌لا مسته‌فا بارزانی (١٤/ ٣/ ١٩٠٣- ١/ ٣/ ١٩٧٩) مه‌زنترین شۆره‌شا كوردستانی بوو د دیرۆكا نوی دا .. ئه‌وا شیایی بۆ جارا ئێكێ ده‌ستكه‌فته‌كێ مه‌زن یێ ده‌ستووری و قانوونی ب ده‌ستخوه ڤه بینیت (ئوتونومی- الحكم الژاتی) كه تێدا حوكمه‌ت و ده‌وله‌تا عیراقێ دان ب هه‌بوونا نه‌ته‌وه و زمانێ كورد و ده‌ڤه‌ر و وه‌لاتێ كوردستانێ و ب ده‌ستهه‌لات و پێكهاتێن وێ دا… ئه‌و شۆره‌شا مه‌زن و به‌رفره‌هـ كه هه‌می ته‌خ وچینێن جڤاكی و پیشه‌یی ل بن خیڤه‌تا خوه كومكرن و رێكخستن (وه‌ك: قوتابیان، لاوان، ژنان….هـ. د) و ده‌رفه‌ته‌كا زێڕین بۆ هه‌میان په‌یدا بوو بۆ كارێ پیشه‌یی و خه‌باتا گشتی بۆ كوردستانێ.
4ـ ئێك ژ وان رێكخراوێن كوردستانێ یێن هاتینه دامه‌زراندن و رێكخستن د ناڤ (شۆره‌شا ئه‌یلولێ) دا وه‌ك به‌رهه‌مه‌كێ زۆر مفادار و رێكخستنه‌كا زۆر گرنگ بۆ جڤاكی (ئێكه‌تیا زانایێن ئایینێ ئیسلامێ ل كوردستانێ/ إتحاد علما‌و الدین الإسلامی فی كوردستان) بوو، كه ل (٢١/ ٩ / ١٩٧٠)ێ ل (گلاله) ب ئاماده‌بوون و ل بن چاڤدێریا راسته‌وخوه یا رێبه‌رێ شۆره‌شا ئه‌یلۆلێ خودێ رازی: مه‌لا مسته‌فا بارزانی ول بن درووشمێ (ۆٱعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ ٱللَّهِ جَمِیعًا ۆڵا تَفَرَّقُواْ) هاته دامه‌زراندن… و تایێن خوه ل پارێزگه و ل باژیرێن كوردستانێ ڤه‌كرن و مه‌لا رێكخستن، چونكو مه‌لایێن كورد و مامۆستایێن ئایینی پێشیا هه‌ر كه‌سه‌ك و ته‌خه‌كا دی هه‌ست ب وێ زولم و زۆرداریا ل سه‌ر ملله‌تێ كوردستانێ هه‌ی دكر.. له‌وما ژی پڕانیا سه‌رهلدان و بزاڤ و شۆره‌شێن هاتینه ئه‌نجامدان ل سه‌رانسه‌ری كوردستانێ ل سه‌ر ده‌ستێ شێخ و مه‌لا وزانایێن ئایینی بوون، نه‌خاسمه شۆره‌شا ئه‌یلۆلێ ب تایبه‌تی كه (مه‌لایێن كورد) تێدا سه‌ركرده وكادر و پێشمه‌رگه وفه‌رمانده بوون.
5ـ دامه‌زراندنا (ئێكه‌تیا زانایێن ئایینێ ئیسلامێ ل كوردستانێ) كاره‌كێ زۆر فه‌ر و گه‌له‌ك پێدڤی بوو ژ بۆ رێكخستنا كاروبار و بابه‌تێن ئایینی ودیاركرنا دیتن و رێكا راست و دروست و مفادار د ئیسلامێ دا و ژبۆ به‌ڕه‌ڤانیكرنێ ژ مافێن ڕه‌وا یێن گه‌لێ كوردستانێ و رۆنكرنا ئه‌وێ زولم و زۆریا ل سه‌ر ملله‌تی ژلایێ ده‌وله‌تێن داگیركه‌ر ڤه و ناساندنا كورد و كوردستانێ و ماف وداخوازیێن وان بۆ جیهانا ئیسلامی ب گشتی.
6ـ (ئێكه‌تیا زانایێن ئایینێ ئیسلامێ ل كوردستانێ) رۆله‌كێ باش وكاریگه‌ر گرایه ـ سه‌ره‌رای كێماسیان ـ د قووناغێن جودا جودا دا، نه‌خاسمه د شۆره‌شا ئه‌یلۆلێ دا و ب تایبه‌تی د قووناغا شه‌ڕی دا ـ كه دادگه‌هـ و داموده‌زگه‌هێن كارگێری یێن فه‌رمی وكارا ل ده‌ڤه‌را شۆره‌شێ زور د كێم بوون یان هه‌ما د بنی دا نه‌بوون ـ له‌وما ئێكه‌تیا زانایێن ئایینێ ئیسلامێ ومه‌لایێن كورد زێده‌باری ئه‌ركێن: ئایینی (پێشنڤێژ و په‌یڤخواندنا رۆژا ئه‌ینیێ، و ژنماره‌كرن و به‌ردان، وفه‌توا دان و دیاركرنا حه‌لالی و حه‌رامی، و به‌لاڤه‌كرنا میراتێ وه‌غه‌ركری…)، و جڤاكی (كرنا شیره‌تێن قه‌نجیێ وچاكیێ، وناڤبه‌نچیاتیا خێرێ وپێكئینان د ناڤبه‌را ئالیێن ناكۆك…) و په‌روه‌رده‌یی (فێركرن و نیشادانا نڤێسینێ و خواندنێ بۆ زارۆیان ل مزگه‌فتێ)، و كوردایه‌تیێ (خوه‌ڕاگرتن و پشتگیریا شۆره‌شێ وبه‌ڕه‌ڤانیكرن ژ مافێن وه‌لاتیان و ملله‌تی)، ئه‌ركێن كارگێری ژى هه‌بوون (كه ب ده‌هان ئارێشێن ئه‌ردی و مولكداریێ و ئالوزیێن بازاركرنێن جودا جودا…هـ.د) چاره‌سه‌ركرینه ل دووڤ دیتنا (شه‌ریعه‌تێ ئیسلامێ) و هۆسا (مه‌لایێ كورد) ب كارێ خوه یێ پیرۆز ئێمناهی و ئارامیا جڤاكی ڕاگرتیه وتاكه‌كێ ساخله‌م په‌روه‌رده و ئاڤاكریه… و توند و تیژی لاواز كریه و رێك ل به‌ر گه‌شه‌كرنا وێ گرتیه. و پشتى راوه‌ستانا شۆره‌شا ئه‌یلۆلێ ژى (ل ٦ ئادارا ١٩٧٥) مه‌لایێن كورد و (ئێكه‌تیا زانایێن ئایینێ ئیسلامێ) به‌رده‌وامی دایه خه‌بات وكارێ خوه یێ ئایینی و كوردایه‌تیێ وخزمه‌تا جڤاكی كریه د ناڤ رێزێن شۆره‌شا گولانێ (٢٦/ ٥/ ١٩٧٦- ٢٥ / ٨/ ١٩٨٨) دا، وه‌ك به‌رده‌وامیدان بۆ كار و خه‌بات خوه د شۆره‌شا ئه‌یلولێ دا، هه‌روه‌سا پشتى كریارێن پیس و چه‌په‌ل و جینۆسایدا ئه‌نفالێن ره‌ش (٢٥/ ٨ / ١٩٨٨- ٦ /٩ / ١٩٨٨) ژى مه‌لایێن كورد د وێ قووناغا ئاواره‌بوونێ و په‌نابه‌ریێ یا سه‌خت و دژوار و ته‌نگاڤ دا ره‌نج و كه‌دا (ئێكه‌تیا زانیێن ئایینێ ئیسلامێ) ژبیر نه‌كریه وده‌ست ژێ نه به‌رداینه .. به‌لكو داموده‌زگه‌هێن وێ نویژه‌نكرینه د ناڤ كه‌مپ و ئوردیگایێن ئاواره‌یان دا ل باكۆر ورۆژهه‌لاتێ كوردستانێ (توركیا و ئیران) وخواندنگه‌هێن ئایینی ـ نیشتیمانی ڤه‌كرینه وب هه‌می ئه‌ركێن خوه یێن ئایینی و په‌روه‌رده‌یی و جڤاكی وكوردایه‌تی و(فه‌توا و قه‌زایی) رابووینه و ئارامی و ئێمناهیا جڤاكی ڕاگرتیه و پشتی سه‌رهلدانا پیرۆز ژی (ئادارا ١٩٩١) مه‌لایێن كوردپه‌وه‌ر و (ئێكه‌تیا زانیێن ئایینێ ئیسلامێ) به‌رده‌وامی دا خه‌بات و كارێ خوه یێ پیرۆز ل سه‌رانسه‌ری هه‌رێما كوردستانێ ل دووڤ رێنمایێن كۆنگرێن خوه یێن گشتی (هه‌تا ٢٤- ٢٦/ ٧/ 2018 شه‌ش كۆنفرانس گرێداینه و كرینه) كه پشتی ڤه‌كێشانا رژێما عیراقێ بۆ داموده‌زگه‌هێن فه‌رمی ژ هه‌رێما كوردستانێ (ئێكه‌تیا زانیێن ئایینێ ئیسلامێ) ب ئه‌ركێن خوه یێن ئایینی و كوردایه‌تی رابوو و داكۆكی و پشته‌ڤانی ل ئاڤاكرنا په‌رله‌مان و حوكمه‌تا كوردستانێ كر، وپشتى ژناڤچوونا رژێما به‌عسیان پشتگیریا مامێن گه‌لێ كوردستانێ یێن نه‌ته‌وی و دستووری كر د ناڤ سیسته‌مێ حوكمڕانیا عیراقه‌كا فیدرالی دا و ل سه‌رده‌مێ هێڕه‌شا رێكخراوا (داعش) یا تیرۆرستی بۆ سه‌ر كوردستانێ و شه‌ڕێ دژى وێ بار و ئه‌ركه‌كێ زۆر مه‌زن و قوڕس كه‌فته سه‌ر ملێن (ئێكه‌تیا زانیێن ئایینێ ئیسلامێ) له‌وما ب شه‌ڤ و رۆژ مل ب ملێ پێشمه‌رگه‌هێن قاره‌مان ڤه به‌رهنگارێ تیرۆرستێن (داعش و ماعش) بوون، نه‌خاسمه ژ لایێ ره‌تدكرنا بیر و هزرێن وان یێن گه‌مار وگه‌نی ڤه… كه رسواكرن و ره‌فتار و كریارێن وان یێن پیس و چه‌په‌ل ب دژواری شه‌رمزار كرن و ل گه‌ل پێشمه‌رگه‌هێ كوردستانێ د سه‌نگه‌ر و چه‌په‌رێن شه‌ڕه‌فێ دا ب هه‌می شیانێن خوه شه‌ڕێ وان بێ ئۆل و بێ وژدانان كر وپێشوازیه‌كا گه‌رم ل ئاواره‌یێن هه‌می ته‌خوچینێن جڤاكی كر… و د ریفراندۆمێ و ده‌نگدانا سه‌ربه‌خوه‌یا كوردستانێ دا (ل٢٥/٩/٢٠١٧) خودان هه‌لویست بوو و پشته‌ڤانیه‌كا ئێكجار مه‌زن ژێ كر و به‌رده‌وام به‌ڕه‌ڤانیێ دكه‌ت ژ مافێ گه‌لێ كوردستانێ ل ده‌ڤه‌رێن ڤه‌قه‌تیایی ل دووڤ بنه‌مایێن شه‌ریعه‌تێ ئیسلامێ ومافێن مرۆڤی و ده‌ستورێ عیراقێ … و هه‌تا نوكه (ئێكه‌تیا زانیێن ئایینێ ئیسلامێ) ل سه‌ر دلسۆزی و خه‌مخۆری و خه‌باتا خوه بۆ ئایینێ ئیسلامێ یێ پیرۆز و دۆزێن كوردایه‌تیێ یێن ڕه‌وا یا رژد و به‌رده‌وامه..
7ـ ئه‌ڤروۆ زۆر گرنگ و پێدڤیه ل سه‌ر (ئێكه‌تیا زانیێن ئایینێ ئیسلامێ ل كوردستانێ) باشتر و چێتر و وێره‌كتر كارێن خوه رێكبێخیت و خه‌باتێ بكه‌ت بۆ بجهئینانا وان ئارمانجێن (ئایینی و مرۆڤایه‌تی وجڤاكی و كوردایه‌تیێ) ئه‌وێن بۆ وان هاتیه دامه‌زراندن و رێكئێخستن ل دووڤ ره‌وشا سه‌رده‌می وكاودانێن رۆژه‌ڤێ.. ژ وان:
أ‌ـ رێكخستنا كاروبارێن خوه یێن پیشه‌یی وبه‌ڕه‌ڤانیكرن ژ مافێن ئه‌ندامێن خوه (مادی ومه‌عنه‌وی) و مافێن مه‌لایێن كوردپه‌روه‌ر ب گشتی ژ هه‌می ئالیان ڤه.
ب ـ به‌ڕه‌ڤانیكرن ژ ئازادیا ئایینێ ئیسلامێ و بیر و هزرێن وی یێن راست و دروست و په‌یره‌وێ نه‌رم و ناڤنجێ و په‌یاما پیرۆزا مزگه‌فتان.
ت ـ داكۆكیكرن ل لێبۆرین و پێكڤه‌ژیانێ ل كوردستانێ د ناڤبه‌را هه‌می ته‌خوچینێن جڤاكی و بنه‌مایێن بیر و هزری وپێكهاتێن ئایینی و مه‌زهه‌بی و نه‌ته‌وی دا … ژ بۆ هێوركرنا وه‌لاتیان و ئارامیا جڤاكی.
پ ـ به‌رهنگاربوونا توند و تیژیێ ل سه‌ر هه‌می ئاستان ود هه‌می بوار و بیاڤان دا… و به‌رچاڤكرنا بنه‌مایێن مرۆڤایه‌تیێ و پێكڤه‌ژیانێ و سینگفره‌هیێ وهزرڤه‌بوونێ، وپاشڤه‌لێدانا ناكۆكیێن كه‌لتۆری ودیرۆكێ و رویدانێن كومانلێكری ودیتنێن بێ بنه‌مایێن راسسته‌قینه.
ج ـ پویته‌دان ب خواندنا ئایینی ل خواندنگه‌هـ و په‌یمانگه‌هـ وزانكۆیێن كوردستانێ ل دووڤ په‌یره‌وێ ئیسلامێ یێ راست و دروست بۆ ئاڤاكرنا مه‌لایێن دلسۆز و ئولدار و مرۆڤخواز و كوردپه‌روه‌ر و ئاڤاكه‌ر بۆ جڤاكه‌كێ كوردستانی یێ فڕه ره‌نگ وده‌نگ و هشیار و ساخله‌م.
ح ـ خومالیكرنا داموده‌زگه‌هێن ئایینێ ئیسلامێ ل كوردستانێ و سه‌ربه‌خوه‌یا وان و ئاڤاكرنا لێڤه‌گه‌رێ ئایینی یێ كوردستانێ (المرجع الدینی الكوردستانی) بۆ موسلمانان.. و گرێدانا پێوه‌ندیێن وه‌كهه‌ڤیێ و هاریكاریێ د گه‌ل داموده‌زگه‌هێن ئایینی ل جیهانا ئیسلامی وگه‌هاندنا دۆز و مافێن گه‌لێ كوردستانێ و ئه‌و زۆرداریا لێ دهێته‌كرن ژ لایێ (عه‌ره‌ب وفارس وتوركان) ڤه بۆ ده‌ستهه‌لاتێن جیهانا ئیسلامی و ڤه‌دیتنا چاره‌سه‌ریێن گونجای ل دووڤ شه‌نگستێن ئایینێ ئیسلامێ و بنه‌مایێن مرۆڤایه‌تیێ و دیتن و شه‌ریعه‌تێ خودایی.
خ ـ گرنگه و پێدڤیه (ئێكه‌تیا زانیێن ئایینێ ئیسلامێ ل كوردستانێ) كه‌سایه‌تیه‌كا خوڕستی وسه‌ربه‌خوه بۆ خوه ئاڤا بكه‌ت (ل دووڤ بنه‌مایێن ئایینی و ره‌وایه‌تیا كوردایه‌تیێ) و په‌یاما خوه یا نه‌گوهۆڕ هه‌بیت ده‌ربارا دۆز و مافێن گه‌لێ كوردستانێ بێ كارتێكرنا هێز و رێكخراو و پارتێن سیاسى… به‌لكو پێدڤیه (ئێكه‌تیا زانیێن ئایینێ ئیسلامێ ل كوردستانێ) ئه‌وێ كارتێكرن هه‌بیت ل سه‌ر ئالیێن سیاسی دا د نێزیكی ئێك بن و پێكڤه خه‌باتێ بكه‌ن و بژین و به‌رژه‌وه‌ندیێن كوردستانێ بپارێزن وخزمه‌تا ملله‌تی ب دروستایێ بكه‌ن ودادپه‌روه‌ریا جڤاكی بچه‌سپینن و مافێن وه‌لاتیان دابین بكه‌ن دا ب خۆشى و ب سه‌رفه‌رازی و ب به‌خته‌وه‌ری وب ئازادانه بژین.
ـ هیڤیه ڤه‌كولینێن زانستی ل سه‌ر خه‌باتا (٥٠) سالان یا (ئێكه‌تیا زانیێن ئایینێ ئیسلامێ ل كوردستانێ) بهێنه‌كرن و پرتووك بهێنه نڤێسین وب شێوازه‌كێ ئه‌كادیمی كار و خه‌بات و چالاكیێن وێ بهێته هه‌لسه‌نگاندن.. دا كارێن باش و چاك و مفادار و گه‌ش و سه‌ركه‌فتیانه ببنه جهێ رێزلێنانێ و ده‌ستخۆشیێ و خه‌لاتكرنێ، و یێن خراب وشاش ژی ببنه وانه و ئه‌گه‌رێ لخوه‌زڤرینێ و راستڤه‌كرنێ.
ـ پیرۆزه سالڤه‌گه‌را (٥٠) سالیا دامه‌زراندنا (ئێكه‌تیا زانیێن ئایینێ ئیسلامێ ل كوردستانێ) و خه‌باتا وێ یا ئایینی و جڤاكی و مرۆڤایه‌تی و كوردایه‌تی.
ـ سلاڤ و رێز بۆ هه‌می مه‌لایێن كوردستانێ ئه‌وێن رۆلێ خوه یێ ئایینی و كوردایه‌تی ب دروستایی دگێرن.
