مه‌م و زین
زاگرۆس به‌رواری
داستان ل سالا (1695) زایینی، ژ بال شاعر و فه‌یله‌سۆفێ مه‌زن، یێ وه‌لاتێ مه، شێخ (ئه‌حمدێ خانی) ڤه ب پێنڤێسه‌كێ ب هێز، هاتییه نڤێسین. و هه‌ردو ئه‌ڤیندار ب قه‌هره‌مانێن ئه‌ڤینێ بناڤ كریینه و گۆتیه ئه‌ڤ ده‌ڕه ئاڕامگه‌هێن خوه‌شتڤیێن (مه‌م و زین)ه. واته ل پایته‌ختێ میرگه‌ها بۆتان باژارێ جزیرێ.
هه‌ژی ئاماژه‌پێكرنێ یه. خاتوین زین دبوو كچا كه‌ساتیێ خۆدانێ پاشناڤێ زه‌ینوودین، واته میڕێ بۆتان میڕ(عه‌بدال زه‌ینوودین)،كو بوویه ئه‌ڤیندارا كوڕێ نڤیسكارێ كوچك و دیوانا میڕی، (مه‌مێ ئالان)،لێ ئه‌ڤ، ئه‌ڤینه نه‌یا سه‌ركه‌فتی بوویه، ژ به‌ر ئاسته‌نگ و ده‌ب و دۆلابێن خۆلام و خزمه‌تكارێ كۆچكا میڕی به‌كری واته (به‌كۆی) ب دوورویاتی و فه‌سادیێ، و ڕۆلێ خوه یێ نه‌یێنی و خراب و ڤه‌گوهاستنا گۆتنێن به‌روڤاژی، هه‌لبه‌ت بوو، سه‌ده‌م و ئاسته‌نگ، د ڕێكا دو ئه‌ڤینداران دا. كو ب دلشادی ب ئه‌ڤینا خوه شاد نه‌بن. بێگومان خوه‌یا د بیت كو ل دێر زه‌مان تایبه‌ت كه‌سێن دووڕی، و زمان خوه‌ش یێن شیان باندۆرێ ل ڕێبه‌ر و كه‌ساتیێن خودان ده‌ستهه‌لات بكه. ئه‌ڤ توخمه مرۆڤه. وه‌ك شیره‌تكار ژی د هێنه ناسكرن. لێ د ڕاستیێ دا ئه‌و نه‌مرۆڤێن زانانه ئه‌و كه‌سێن كۆله‌نه.. مخابن حه‌تا نوكه ژی جڤاكا كوردستانێ پری كه‌سێن وه‌ك به‌كۆی نه و دبنه ئاسته‌نگ د ڕێكا په‌یامێن ڕاسته‌قینه ژ جڤاكێ بۆ ئالیێن ده‌ستهه‌لاتدار، و تایبه‌ت سیاسه‌تمه‌داران، ئه‌و توخمه مرۆڤه ژ به‌ر به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه، دورویتیا خوه په‌یامێن جڤاكێ به‌روڤاژی دگه‌هیننه به‌ڕپرس و ئالیێن شوله‌ژێ، له‌وا حه‌تا نوكه ژی ل ژێر په‌ر و باسكێن سیاسه‌تمه‌داران خوه دپارێزن. هه‌لبه‌ت ئه‌ڤ داستانه ل جزیرا بۆتان، ئه‌و ده‌ڤه‌را پێشه‌نگی ژ چه‌ندین شۆڕش و سه‌رهلدانێن ته‌ڤگه‌را ئازادیخوازیا كوردستانێ راكرین. ل سه‌رده‌م و قۆناغا میڕ (عه‌بدال زه‌ینوودین)، ئه‌ڤ بوویه‌ره، چێبوویه، ل ده‌ڤه‌رێ و كوردستانێ ب گشتی، ب ناڤوده‌نگ كه‌فتیه و بوویه داستانا ئه‌ڤینێ.
جهێ هه‌ردو ئه‌ڤیندار و (به‌كۆیێ) نه‌عله‌تی د ناڤدا هاتینه ڤه‌شارتن. مزگه‌فتا عه‌بدالیه یه. ل سالا (1437) ز. هاتیه دروستكرن، كو د ناڤ مزگه‌فتێ دا، كولیه‌كا تایبه‌ت بۆ گۆڕێن ئه‌ڤیندار (مه‌م و زین)ێ و دوژمنێ ئه‌ڤینا وان (به‌كۆیێ) نه‌عله‌تی هاتییه دروست كرن.و د ناڤدا هاتینه ڤه‌شارتن.
لێ جهێ ئه‌ڤینا وان لێ ده‌ستپێ دكه‌ت. ل (بورجا به‌له‌كه)، بورج ژی دكه‌ڤیته ته‌نشت په‌رئاڤێن چه‌مێ دیژله‌ی. و ل جهه‌كێ بلنده، ده‌ور و پشت و باغچه‌یێ بورجێ ب دارێن جوان و گولێن ڕه‌نگاوڕه‌نگ وه‌ك كه‌ڤالان دبالكێشن، جهێ میڕی و هه‌ر د ناڤ بورجێ دا، ژی زیندانا هه‌ی، مه‌مێ ئالان د ڤێ زیندانێ دا هاتیه‌گرتن و زیندانیكرن و ژ بال (به‌كۆی) ڤه ب ڕێكا سێڤه‌كێ هاتیه ده‌رمان خواردكرن، گیانێ خوه د ڤێ زیندانێ دا ژ ده‌ستدده‌ت، پشتی مڕنا مه‌مێ ب سێ ڕۆژان خاتوین، زین لاڤا و دوعا ژ خودایێ پاك و دلۆڤان دكه‌ت، كو ئه‌مانه‌تێ خوه ژ وێ ژی بستینت، ل گۆڕه‌یی داستانێ دبێژن: پشتی سێ ڕۆژان خاتوین زین ژی، گیانێ خوه ژ ده‌ستدده‌ت، له‌وا نه گه‌هشتنه مراد و ئه‌ڤینا خوه، لێ گۆڕ و ئاڕامگه‌هێن وان بوینه جهه‌كێ پیڕۆز و سالانه ب هزاران كه‌سێن كورد و بیانی سه‌ره‌دانا وان دكه‌ن و هه‌تا لاڤا، دوعا ژی بۆ خوه ژێ دكه‌ن. لێ یا سه‌یر ئه‌وه! گۆڕێ (به‌كۆیێ) دوژمن ل به‌ر سه‌رێن (مه‌م و زین)ێ یه. هه‌لبه‌ت ئه‌ڤه ژی وانه‌كا مه‌زنه لێ ب دیتنا من حه‌تا نوكه جڤاكا كوردستانێ وانه ژێ وه‌رنه‌گرتینه، چونكو نه‌شیایه دۆست و دوژمنێ خوه ژێك جودا بكه‌ت، لێ د هه‌مان ده‌م دا ئاماژه‌كه، پێدڤیه كه‌سێن تاوانبار بگه‌هنه سزایێ به‌كۆكێ خولام. (مه‌م و زین) ل ته‌نشتا ئێك هاتینه ڤه‌شارتن و مه‌م ل ده‌ستێ ڕاستێ یه و زین ل ده‌ستێ چه‌پێ یه.
ل داویێ هیڤیا مه ئه‌وه هه‌مو ئه‌ڤیندار بگه‌هنه مراد و ئه‌ڤینا خوه یا ڕاسته‌قین، ئه‌م كورد ژی بگه‌هینه ئه‌ڤین و سه‌رخوه‌بوونا وه‌لاتێ خوه كوردستانێ.
