مژەك ل دۆر هۆزانڤان (عەلی حەریری)
د. رەشید فندی
1 – 2
ئەڤە دەمەكە هندەك نڤیسەران مژەك ل دۆر ژیانا شاعرێ كوردێ مەزن ( عەلی حەریری) چێكری, و گومان یا هاڤێتیە سەر وی جهێ ئەو لێ ژیای , كا ( حەریر ) جهوارێ هۆزانڤانی ل كیڤەیە؟ و چنكی نوكە ئێك (حەریر) یا لبەر چاڤە, لەوما هزرا وان كەسان بۆ هندێ د چیت كو ئەو ( حەریرا ) نێزیك ( شەقلاوە ) دێ جهوارێ وی بیت, بێی هندێ وان بەلگەیەك ئەدەبی یان مێژوویی هەبیت , بۆ پشت راستكرنێ.
بەری هەر تشتەكی دێ بێژین هۆزانڤانێ مە ( عەلی حەریری ) بەری چەند چەرخەكا یێ ژیای وبێژە بەری هۆزانڤانێ مەزن ( ئەحمەدێ خانی ژی 1651 – 1707 ), چنكی (خانی) ناڤێ وی یێ د هۆزانا خۆدا ئینای دگەل ناڤ ئینانا وان هۆزانڤانێت مەزن یێت بەری ( خانی ) وەغەرا دوماهیێ كری, دەمێ دبێژیت:
بیناڤە روحا مەلێ جزیری پێ حەی بكرا عەلیێ حەریری
وەسا دیار دبیت, ئەڤ هەردوو هۆزانڤانە ( جزیری و حەریری ) د مری بوون , لەوما ( خانی ) یێ گۆتی, دا وان ساخكەمە ڤە, ئانەكۆ دا هۆزانێت وان ساخكەمەڤە!!
وەسا دیار دبیت, كو هەردوو هۆزانڤان ( جزیری و حەریری) ل سالێت هزار و شەشسەدا یێت مربن ونەمازە ل دەسپێكا هزار وشەشسەدا, واتە بەری چارسەد سالا ژ نوكە. ئانەكو دەمەكی ژ مێژینە, ژ وی سەر دەمی وهەتا نوكە گەلەك گوند یێت خراب بووین و ئاڤا بووین هەر وەكی ئەم ژ دەڤەرێت خۆ د زانین!! هەر چەندە نڤیسەرەكێ مەزن وەكی ( مەلا مەحموودێ بازیدی) دەمێ ( عەلی حەریری ) ددەتە نیاسین د بێژیت ئەو خەلكێ ( شەمزینان )ە , هەر وەكی زانایەكێ مەزن وەكی مەلا مەحموودێ بایەزیدی ئەڤ چەندە ب نڤیسین بۆ زانایێ رووس ( ئەلكسەندەر ژابا ) نڤیسی.
ئەرێ كا چەند ژ مە بۆ كارێ ڤەكۆلینێ چووینە دەڤەرا ( شەمدینان ) ومە پسیار كریە كا گوندەكێ ( حەریر ) یێ ئاڤا یان خراب ل وێ دەڤەرێ هەیە یان نە؟ دێ راستیا ئاخفتنا ( مەلا مەحموودێ بازیدی ) بۆمە دیار ببیت, هەر چەندە مەلا مەحموود ل دەف من چو جارا جهێ گومانێ و دوو دلیێ نینە پشتی من چەندین بەرهەمێت وی ساخكرین. ئانەكو وەسا دیار دبیت ( عەلی حەریری ) خەلكێ دەڤەرا ( شەمزینان )ـە , وئەگەر ئەم ڤەكۆلینەكا باش بكەین بێگومانە دێ گوندەك بناڤێ ( حەریر ) , چ ئاڤا چ كاڤل دیار بیت, نەمازە ئەگەر بزانین ئەڤە چار سەد سال بسەر مرنا ( عەلی حەریری ) ڤە دەرباز بوون.
د گەرم گەرما گەنگەشێدا, دەمێ مە گۆتی, شێوەزارێ ڤەهاندنا هۆزانا ( عەلی حەریری ) زارێ كوردیا هەكاری یە, برادەرەكی بۆ پشتەڤانیا رایا خۆ كو ( عەلی حەریری ) خەلكێ وێ ( حەریرا ) دەڤەرا شەقلاوە یە, وی برادەری گۆت: سەردەمەكی ئەو حەریرا نێزیك شەقلاوە سەر ب میرگەها هەكاری ڤە بوو!! لێ براستی هەتا نوكە من نەزانیە و نە خواندیە كو رۆژەكێ ژ رۆژان ئەو حەریرا نێزیك شەقلاوە سەر ب میرگەها ( هەكاری ) ڤە بیت, بەلكو هەتا دوماهیێ ئەو ( حەریر ) هەر سەر ب میرگەها ( سۆران ) ڤە بوو, لایێ دی ژی یێ زێی سەر ب میرگەها ( بەهدینان ) ڤە بوو, ڤێجا چەوا دێ ( حەریر ) سەر ب میرگەها ( هەكاری) ڤە بیت؟ ئیللا ئەگەر میرێ هەكاریا ب درۆنا وهەلیكۆپتەرا دەسەلاتداریا ( حەریر ) كربیت , هەر چەندە وی سەر دەمی نە درۆن ونە هەلیكۆپتەر هەبوون. هندەك نڤیسەرێت كورد یێت هەین وبەری نوكە ژی من یێت دیتین, بۆ چەسپاندنا رایا خۆ دێ مێژوویێ و جوگرافیێ تێك شێلن بەس دا كەس نە بێژیتێ تۆ یێ شاشی .. كا بلا ئەو نڤیسەر دیار كەن, د كیش پەرتووكا مێژوویێدا هاتیە كو ( حەریر ) ا سۆران سەر ب میرگەها هەكاری ڤە بیت؟
