نامه‌ك ژ كورده‌كێ كوردستانا بنده‌ست بۆ گه‌نجێن چێچێن
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
د سه‌روبه‌ندێ بدووماهیهاتنا جه‌نگێ داعشێ (ئه‌وا هنده‌ك ژ شه‌رما خوه دبێژن فلمه‌كێ سه‌خته‌یه و بخۆ نه‌وه‌سایه، به‌لگه ژى په‌یدابوونا جۆره‌كێ دیترێ هاوكۆفێن وانه ب ناڤێ حه‌شدا شه‌عبى، نه‌یا به‌رئاقله ئه‌ڤ هه‌مى فلمێن ساخته ئێك ل دووڤ ئێك بهێن دروستكرن، به‌لكۆ ئه‌ڤه زاده‌ى مێنتالیته و عه‌قلێ وه‌لات و تاخمێن ده‌مارگیرێن ده‌ڤه‌رێ یه و كوردستان قۆربانیێ وان تاخمانه)، ماوه‌ك به‌رى نۆكه هنده‌ك ده‌یك، ده‌یكێن گه‌نجێن سه‌رداچوویێن وه‌لاته‌كێ بنده‌ست ب ناڤێ چێچێن (чечен) یان ئه‌و ل نك خه‌لكى ژ هه‌میان پترتر دهێت نیاسین ب شیشان و عه‌ره‌بیه، ل وه‌لاتێن ده‌ڤه‌رێ ل كۆڕ و كچێن خوه دگه‌ڕهان، یێن د ناڤ رێزێن رێكخراوه‌كا خوینمێژا تیرۆریستیا داعشێ دا و هزر دهێته‌كرین نه‌هاتینه كوشتن. ئه‌ڤ كارێ وان ده‌یكا نه‌یا سه‌یره به‌لكۆ ئاساییه و جه‌گه‌رگۆشه‌بوون زه‌حمه‌ته و یێ نه‌دیتى نزانیت. ئه‌ى گه‌نج و لاوێن چێچێنى ئه‌ڤه مافێ ده‌یكێن هه‌وه‌یه، هه‌تاكۆ هوون تیرۆرست و سه‌رژێكه‌ر ژى بن به‌لێ هوون زارۆیێن وانن و بۆ وان ده‌یكا جه‌گه‌رن و ئه‌و نه‌شێن ده‌ستان ژ هه‌وه به‌رده‌ن.
باشه ما هوون نزانن جه‌رگێ وان ده‌یكا ل دو جهان و دو جاران یێ سۆتیه. جاره‌كێ ئه‌و زۆرداریا داگیركه‌رێن زۆردار و بێ دلۆڤانێن سیاسه‌تا رۆسى ل وان كرین و تاوانێن وان ل ل دژى ده‌یك و بابێن هه‌وه مه‌زنترین تاوانێن مرۆڤاتیێنه، و گۆهێن عه‌ردى و عه‌سمانى و چیایێن قه‌فقاسێ چ جاران ده‌نگێ سه‌رژێكرنا گه‌نجان، و پارچه‌بوونا جه‌ستێ قه‌هره‌مانێن وه‌لاتێ هه‌وه یێن ب هه‌سپێن شه‌همۆز ڤه هاتیه‌ن گرێدان و ژێكهاتینه چه‌لقاندن و یان ئه‌وێن ساخ ل بن تانكێن له‌شكرى هاتینه په‌رچقاندن، یان قێریێن كچ و ژن و خووشكێن هه‌وه یێن كو ل سه‌رده‌ستێ سه‌ربازێن دڕندێن له‌شكرێ سۆر هاتینه‌كرێتكرن، ژبیرناكه‌ن و وه‌ك ڤیدیۆیه‌كێ د بۆشاهیا عه‌سمانى و د بیردانكا فیزیكیا وێ هاتینه‌پاراستن، هه‌تا رۆژا وا دئێت و لسه‌ر بێگۆنه‌هیا وان مرۆڤان و تاوانباریا جوینێ دن ببنه چاڤدێر و گه‌واهى، و چ جاران ژناڤناچن.
به‌لێ پا ب مخابنیڤه هه‌وه ئه‌و رۆژێن ژبیركرین، چونكى هه‌كه وه‌سا نه‌بایه و وه ژبیرنه‌كربایه هوون نه‌دهاتن و هه‌مان ئه‌و تاوان دژى خه‌لكێ دیتر نه‌دكرن. چه‌ند ساله‌ك تێرخوارن و ڤه‌خوارنان ل بن ده‌ستهه‌لاتا سیاسیا نوو و نه‌خاسمه سه‌رۆك كۆمارێ چێچێنێ، ئه‌و رۆژ نه‌هێلانه ل بیرا هه‌وه. كار گه‌هشته هندێ هوون گه‌نجێن چێچێنى ب گۆتنێن راگه‌هاندنا وه‌لاتێن وه‌هابى و وه‌هابى په‌روه‌ر بهێنه‌بسه‌ردابرن و پۆل پۆل پشتا خۆ بده‌نه وان ده‌یباب و خویشك و برایان و ب ناڤێ ئاینى بێن ل كوردستانێ و ده‌ڤه‌رێ هه‌مان وى تشتێ كرێت ل گه‌ل مه دا بكه‌ن ئه‌وێ دگه‌ل وه هاتیه‌كرن. راستى گه‌له‌ك شه‌رمه و بێ عاری یه. مخابن بۆ هه‌وه هوون ب سانه‌هى ژ بهایێ مرۆڤبوونێ هاتین شووشتن.
ب هزاران كورد و خه‌لكێ دیتر ژ رۆژئاڤایێ كوردستانا من و بگره هه‌تا خانه‌قینا وێ ب ده‌ستێن چه‌په‌لێن هه‌وه هاتنه سه‌رژێكرن و كرێتكرن و كۆشتن و سۆتن و به‌رزه‌كرن. هزاران گه‌نج ل سپایكه‌ر هه‌وه بێ گۆنه‌ه و وه‌كى په‌زى ڤه‌كۆشتن و تام ژ دیتن و بێهنكرنا خوینێ و گۆشتێ مرۆڤان و كه‌له‌خێ وان سه‌ربڕیان وه‌ردگرت، بێى هندێ بیرا هه‌وه ل ده‌یبابێن وه بخۆ بێت. هوون بینه ئه‌گه‌ر ل دووڤ هه‌وه و ب هێجه‌تا هه‌وه تاخمه‌ك دیترێ وه‌كى هه‌وه و هه‌ڤڕكێ وه یێن شێعه، بێن و هه‌مان كاره‌ساتان دووباره بكه‌ن، وه‌لا چیه دا داعشێ ژناڤ ببه‌ین. راستى چه‌ندى بۆ بێشه‌رمیا وه و وان بێته گۆتن هه‌ر كێمه.
هوون ل نك دله‌كى خوه ب په‌یره‌وێ وى محه‌مه‌دێ ئه‌مین (س) دده‌نه زانین یێ كۆشتنا مرۆڤه‌كێ بێ تاوان ل هه‌مبه‌ر و وه‌كى كۆشتنا ته‌ڤ جیهانێ دزانیتن. هه‌وه چاوا شه‌رم ژ وى مرۆڤێ مه‌زن و شانازیا وى نه‌كر؟ ئه‌و په‌یامبه‌رێ زانایێ بۆ نه‌هێلانا ڤێ حه‌زا بێ وێنه د ناڤ (قه‌ومێ جاهلى) خوه و ژ نه‌چارى رابى ب ده‌یناندنا قوربانیكرنا گیانه‌وه‌ران، به‌لكو مرۆڤێن وى نه‌ته‌وه‌یێ پاشكه‌فتى و دڕنده ب دیتنا كاره‌ساتا قۆربانیكرنا گیانه‌وه‌ران لخوه بزڤڕن و د ژیانا مرۆڤان و بهایێ مرۆڤبوونێ بگه‌هن و ده‌ست ژ كۆشتن و سه‌رژێكرنا ئێكدیتر به‌رده‌ن.
بێگۆمان ئه‌و یه‌زدانێ محه‌مه‌دێ ئه‌مێن باوه‌رى پێ هه‌ى هه‌مان ئه‌و خودایه ئه‌وێ مووسایێ خودان پرتووكا ته‌وراتێ، و … و ئه‌شعیا و …(سلاڤ ل هه‌میا بن) هنارتین و ئه‌و ئه‌شعیایێ جوهى و ژ دوینده‌ها به‌نى ئیسرائیلیان د ناڤ خه‌لكێ خوه دا دگه‌ڕها و په‌یاما یه‌زدانى به‌لاڤدكر:” خه‌لكینۆ! خوه‌دا دفه‌رمۆتن ئه‌ڤه چنه هوون ڤان هه‌مى قۆربانیان بۆ من دكه‌ن؟ من ئه‌ڤ قۆربانییه ژ وه نه‌ڤێن. ئه‌ز یێ تێر (و بێزار) بیم. ئه‌ز (هێدى) گوهێ خوه ناده‌م داخوازیێن هه‌وه (وان ده‌ستێن بۆ دۆعایێ هاتینه‌بلنكردن)، چونكى ده‌ستێن هه‌وه بخوینن. هه‌ڕن خوه پاقژ بكه‌ن. هزرێن خراب ژ مه‌ژیێ خوه بهاڤێژن. خرابیا بهێلن. قه‌نجییا بكن. راستیێ بێژن و مافێ خه‌لكێ بده‌ن. پشته‌ڤانێن مرۆڤێن سته‌ملێكرى بن. مافێ سێوى نه‌خۆن. پشته‌ڤانیێ ل بیژنان بكه‌ن. هینگى وه‌رن و داخوازییا ژ من بكه‌ن …”
باشه هه‌كه هه‌مى په‌یامبه‌رێن ده‌روون پاقژ هنارتیێ یه‌زدانێ مه‌زن و دلۆڤان بن، ئانكۆ بێگۆمان په‌یامبه‌رێ هه‌وه ژى هه‌مان ئه‌و هزروبیرێن ئه‌شعیاى هه‌بووینه و به‌لگه ژى ب هزاران جاران د قۆرئانێ ئه‌و هزر دووباره بووینه، به‌لێ پا ئه‌وێن هوین فێرى سه‌ربڕینا كوردان كرین، هه‌ر ئه‌ون ئه‌وێن، پشتى وه‌غه‌را داویێ یا وى په‌یامبه‌رێ مه‌زن و دلۆڤان، ده‌مێ داگیركرنا كوردستانێ و وه‌كى هه‌وه و گه‌له‌كێن دیتر، فه‌رمووده و ره‌فتارێن وان په‌یامبه‌ران ژبیر و بنپێكرین، و وان هزاران گه‌نج و قه‌هره‌مانێن وه‌لاتێ من یێ كو تنێ تاوانا وان به‌رگریكرن ژ ئاخ و وه‌لات و نامووسا خوه بى، سه‌رژێكرن و وه‌كى په‌زى قه‌لپدانه عه‌ردى و رووبارێن خوینێ ژێ چێكرن.
ئه‌و سه‌ركردێن دڕنده و شۆڤینى و ده‌مارگیر، ئه‌وێن هوین په‌روه‌رده‌كرین، نه‌ڤیا قورئانا پاقژ نیشانى هه‌وه بده‌ن به‌لكو هنده‌ك پرتووك كرنه د مه‌ژیێ هه‌وه دا دا هوون به‌رۆڤاژى په‌یاما پیرۆزا محه‌مه‌دێ ئه‌مین (س) و قۆرئانێ و په‌یامبه‌ر و پرتووكێن پێشى وان ره‌فتار بكه‌ن و ببنه دڕندێن هۆڤ و سه‌ربڕ و بێ دلۆڤان و ببنه ئالاڤه‌كێ ده‌ستێ بازرگانێن مرۆڤى و ئاینى.
هوزن ب ناڤێ ئاینى هاتنه‌خاپاندن و ده‌زگه‌هێن سیخۆڕى ل هه‌مى جیهانێ هوون ڕاكێشان و هاژۆتنه وه‌لاتێ من، یێ سه‌د جار داگیر و سته‌ملێكرى، و بینه خودانێ ئه‌فسانه‌یا سه‌رژێكرنا مرۆڤان، هه‌وه روویێ گه‌له‌كێن به‌رى خوه سپى كر. گه‌له‌ك ژ هه‌وه ئه‌ون یێن ب سه‌دان گه‌نجێن وه‌لاتێ من ژى ل ڤان هه‌مى سالان ل چێچێن و كوردستانێ و ده‌ڤه‌رێ و ئه‌فغانستانێ و جیهانێ خاپاندین و فێرى وێ په‌روه‌ردێ كرین و د ناڤ رێكخراوێن تیرۆریستیێن وه‌ك جوندۆلنه‌ئیسلام و ئه‌نساره‌لنه‌ئیسلام و …هتد، جهێن وان ڤه‌كرین و پاشى داینه كۆشتن و قۆربانیكرن و ل وان جهان ژ كیستێ دیبابێن وان كرین و داینه كوشتن و هه‌كه‌ر هنده‌ك ژى مابن و نوكه خوه د “كه‌ڤلێ مهێ” و ناڤ پارتێن جودا ڤه‌شارتى و به‌لكۆ پله و پایه ژى هه‌بن و چاڤه‌ڕێى یێن مه‌زنتر ژى بن و ب زمانه‌كێ لۆس و رۆهندكێن تیمساحى خوه دلسۆز نیشان دده‌ن، د راستیدا هه‌مان باوه‌رێن تووندهاژۆیێن وه‌كى هه‌وه یێن هه‌ین چونكى په‌روه‌رده‌كریێن قوتابخانا ده‌مارگیرییا وه‌ك هه‌وه‌نه و ل بلندترین پۆستێن كوردستانێ ژى بن نۆكه‌رییا خوه بۆ وان لایه‌نێن تیرۆریستى ب ئاغاتیا كوردان ناده‌ن و ل هیڤییا رۆژێن خوه‌نه. ئه‌وانا هێدى ل سه‌رده‌مێن به‌رى نوكه وانه‌یێن خوه یێن ل باره‌گایێن ده‌مارگیریێ وه‌رگرتین و یێ “گرتى ب شیرى به‌ر ناده‌ت ب پیرى”!
ئه‌ى گه‌نجێن چێچێنێ! هه‌وه چیایێن سه‌ركێشێن قه‌فقاسیا و رووبارێن زه‌لال و كانیێن ته‌زى و ده‌ریایه‌كێ جوانێ وه‌ك قه‌زوینا زه‌نگین، ئاخا بابوكالان یا تژى خێر و زێڕ، و ژ هه‌میا ژى كمباختر وه‌لاته‌كێ كه‌ڤنار و شارستانى، پاشى ژى ده‌یبابێن پیر و په‌ككه‌فتى و هه‌ژار، پاشى ژى كچێن شۆخ و شه‌نگێن وه‌لاتێ خوه بۆ رۆسێن زۆردار و بێ نامووس هێلاین، هزاران ژ وان كچ و ژنێن جوان و به‌ركه‌فتى، ژبه‌ر نه‌داریێ و بێ زه‌لامینیێ، و بۆ په‌یداكرنا پاریه‌كێ نانى ل وه‌لاتێ وه و ل باژێڕێن رۆسیایێ و ئه‌ورۆپا و وه‌لاتێك زه‌نگینێن عه‌ربى كڕین و فرۆتن و له‌شه‌فرۆشى پێدهێته‌كرن، و هوون ل شوونا هندێ ئارامیێ بپارێزن و ل وان ده‌یباب و خووشك وبرا و ژنان ببنه خودان، و وه‌كى مرۆڤه‌كێ خودان به‌رپرسیار به‌رامبه‌رى وان بۆ وان كاره‌كى بكه‌ن و و وه‌لاتێ خوه ئاڤه‌دان بكه‌ن و ل هیڤیا رۆژه‌كا گه‌شا نێزیك بمینن دا وه‌كى وه‌لاتێن دیترێن ده‌وروبه‌رى خوه تاجیكستان و ئۆزبه‌كستان و.. ل وى ملى َده‌ریایێ قه‌زوین و ئازه‌ربایجان و ئه‌رمه‌نستان و گۆرجستان و … ل ڤى ملى، هوون و گه‌له‌ك وه‌لاتێن دیترێن وه‌كى هه‌وه ل ده‌ڤه‌رێ (ئه‌نگۆشیا، داغستان، ئۆسیتیایا ئالانیان و … هتد) سه‌رخوه‌بوونا خوه وه‌ربگرن و ژ زۆردارێن داگیركه‌رێ وه‌لاتێ خوه رزگار ببن و ئه‌و رۆژ نه‌دوورن، ب ناڤێ ئایینى دهێنه خه‌له‌تاندن و نزانن هه‌ر ئه‌وێن هه‌وه ب وى ناڤى به‌سه‌ردادبه‌ن د كۆچك و ته‌لارێن زێڕین دا پێ ل سه‌ر پێ د رۆنشتینه و پالداى و كچ و خووشكێن هه‌وه بۆ له‌شفرۆشیێ و ب بهایێن مه‌زن ژ بازرگانێن مرۆڤى و ده‌زگه‌هێن سیخۆڕى دكڕن، و هوون بۆ باوه‌رێن وان خۆ كۆم كۆم ب كۆشت دده‌ن و دبنه سه‌ربڕ و تیرۆریست. ل ده‌مه‌كێ جهێ گه‌نجێن به‌ركه‌فتى و نه‌ته‌وه‌ێن ژیرێن وه‌كى هه‌وه باشترین زانینگه‌هن، نه‌ك بێن و خوه ل سینگێ پێشمه‌رگێن قه‌هره‌مان و ب ئه‌زموون بده‌ن و پاشى وه‌كى سه‌گى بهێنه سه‌كتاندن و ژ كیستێ خوه بچن. بلا ل بیرا هه‌وه بیت و ژ بیر نه‌كه‌ن هێزێن گه‌له‌ك مه‌زنتر و زۆردارتر نه‌شیایه خوه ل به‌ر هێز و ده‌ست و باسكێن پوان بگریت، ڤێجا گه‌ڕا هنده‌ك ڕویته‌كێن وه‌كى هه‌وه و یێ تنێ تایا شه‌ڕى هاتیێ و بۆ وان تشتان هاتینه شه‌ڕى یێن هوون بخۆ ژى باش نزانن چینه.
راستى دلێ مه دمینیته ب گه‌نجاتیا هه‌وه ڤه و وان ده‌یكێن هه‌ژار و دلۆڤان و دلسۆتى، كۆ بۆ مه‌زنكرنا هه‌وه ل وى وه‌لاتێ سار و سه‌قه‌م و قه‌ڕه‌سه و بۆ تێركرنا زكێ هه‌وه سال بۆ سال د ناڤ زه‌ڤى و كێلگه‌هێن تژى دار و به‌ر دا، شه‌ڤ و رۆژا ناسناكه‌ن و كار دكه‌ن و زه‌حمه‌تێ دكێشن. دلێ مه بۆ وان كچ و خووشكان دكۆزریت ل شوونا هوون ببنه زه‌لامه‌كێ هه‌تاهه‌تایى، ئه‌و هه‌ر چه‌ند رۆژان و هه‌یڤان ل هۆتێل و كابارێت و باژێڕێن گه‌شتیارى و یان ل مالا كه‌سه‌كێ بیانى و نه زه‌لامێ وان یێ راستین، وه‌كى دێهلكه‌كێ مێهڤانێ له‌شفرۆشیێنه. جه‌رگێ مه بۆ هه‌وه گه‌نجان دسۆژیت كو هوون ل شوونا ل زانینگه‌هان بخوینن ل كۆلانێن مۆسكۆ و ئه‌ورۆپایێ تژى چانتێن هه‌وه پرتووكێن زانستى بن، تژى چه‌قۆ و خه‌نجه‌رن و هوون جاران ژى بۆ رێكخراوێن تیرۆریستیێن وه‌كى ئه‌لقاعیده و تالیبان و داعش و …هتد، ده‌رمانێن، هۆشبه‌ر و سه‌رخۆشكه‌ر دفرۆشن و به‌لاڤدكه‌ن یان ژى ل كوردستانێ و جیهانێ خوه دپه‌قینن. دلێ مه دمینیته ب مه بخۆڤه، كو هوون وه‌سا هاتین تێگه‌هاندن كافرین و ئاگرپه‌رێست و مه‌جووسى و … هتد، ل ده‌مه‌كى ل ڤى وه‌لاتێ پیرۆزێ پیرۆزیا خوه ژ قۆرئانا هه‌وه وه‌رگرتى و ل دۆرماندۆرى چیایێ جۆدى، هه‌ر رۆژ پێنج جاران ده‌نگێ بانگى دهێت و هه‌كه هنده‌ك تێدا نه‌مۆسلمان بن، به‌لێ ئه‌ڤ چه‌ند هزار ساله وان باوه‌ریا ب یه‌زدانه‌كێ مه‌زن و ئێكانه هه‌ى و ژبلى ڤان هه‌مى تشتان و هێجه‌تێن هه‌وه، ئه‌و مرۆڤن و پاداشت و یان سزادانا وان ژبه‌ر باوه‌رى و ئایینێ وان ل جیهانا دیتر ژى هه‌ر كارێ وى یه‌زدانێ دادپه‌روه‌ره، ئه‌وێ د قورئانێ و ل گه‌له‌ك جهان دان ب هندێ دده‌تن” مرۆڤێن ب ره‌نگ و زمان و گه‌لێن نه‌وه‌ك ئێك ئافراندین و….”، نه‌ك یا ته یێ كو تو ژى به‌نده‌یه‌كى وه‌ك هه‌ر به‌نده و مرۆڤه‌ك دیتر.
رۆژا هندێ یا هاتى گه‌نجێن موسلمانێن چێچێن و ئه‌نگۆشییا و داغستان و … هتد، بخۆدا بچن، به‌لكۆ ئه‌و ناڤێ ره‌شێ ب سه‌هم و ترسناكێ بۆ خۆ په‌یدا و چێكرى، ب خێرا هه‌ستكرن ب به‌رپرسیاره‌تیێ به‌رامبه‌ر ب ده‌یباب و خووشك و برا و نیشتمانێ خوه وى ناڤى سپى بكه‌ن و به‌رامبه‌ر ب مه كوردستانیان ژى دلۆڤانیێ ب ده‌یباب و زارۆكێن مه ببه‌ن و دلێ تژى برینێ مه بریندارتر نه‌كه‌ن، و جاره‌ك دیتر ده‌ستێن ده‌یكێن خوه بگرن و بزڤڕنه وه‌لاتێ خوه ب خه‌لكێ و باوه‌رێن دره‌وین نه‌هێنه خاپاندن. كوردستانێ و چێچێن و جیهانێ هند خه‌مێت مه‌زنێن هه‌ین هه‌تا ب تشتۆكێن به‌رنه‌كفتى د مه‌ژیێ پاشكه‌فتیێ هه‌وه دا بهێته شه‌پلاندن.
*پرۆفیسۆرێ ه. /بسپۆرێ زانستێن سایكۆلۆژى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتییا په‌روه‌رده/ زانینگه‌ها زاخۆ
