نه‌خشێ رۆژهه‌لاتا ناڤین ب ئیران و توركیا ناهێته ئاڤچیكرن
هه‌ر ژ كه‌ڤندا ئیران و توركیا دووهێزێن بالا ده‌ستێن ده‌ڤه‌را رۆژهه‌لاتا ناڤینن و به‌رده‌وام د هه‌ڤڕكی و شه‌ره‌نیخێ دانه بۆ بالا ده‌ست كرنا هه‌ژموونا خوه ل ده‌ڤه‌رێ. تنێ ل سه‌رده‌مێ شه‌رێ سار دا په‌یوه‌ندیێن وان دهێور بوون به‌لێ ژبنڤه بنڤه خه‌فك و داڤ بۆ هه‌ڤ دكۆلان و پشتی سه‌ركه‌فتنا شۆڕه‌شا ئیسلامی ل ئیرانێ(1979) ئێدی په‌یوه‌ندیێن وان كه‌فتنه د قۆناغا دژاتی و هه‌ڤڕكیێ دا ب تایبه‌ت كو كۆمارا ئیسلامیا ئیرانێ سۆر و سۆر دژاتیا ئه‌مریكا و هه‌ڤالبه‌ندێن وێ دكر و ئه‌مریكا ب شه‌یتانێ مه‌زن ناڤ كر و ژبلی دروشمێ ئیرانێ( هنارده كرنا شۆڕه‌شێ). گوهۆرینێن ل ئیرانێ په‌یدا بووین باندۆره‌كا نه‌گه‌تیڤ كره سه‌ر توركیا و چ پێڤه نه‌چوو ل توركیا ژی كۆده‌تایه‌كا له‌شكه‌ری ل 12. 09. 1980 ده‌ست ب سه‌ر ده‌ستهه‌لاتێ دا گرت و هێرشه‌كا تۆند كره سه‌ر ئازادیخاز و دیمۆكرتخاز و بزاڤا رزگاریخازا كوردی. ئیرانێ ب ئاشكه‌رایی دژاتیا سیاسه‌تا ئه‌مریكا ل ده‌ڤه‌رێ كر و بۆ ڤێ چه‌ندێ ژی دراڤه‌كێ مه‌زن مه‌زاخت و هه‌تا نوكه ژی ببه‌رده‌وامی پشته‌ڤانیا وان گرۆپا دكه‌ت یێن دژاتیا سیاسه‌تا ئه‌مریكا دكه‌ن و هه‌وجه ناكه‌ت ناڤێن وان گرۆپا رێز بكه‌ین چنكو بابه‌تێ مه نه ئه‌وه به‌لكوتنێ بۆ ب بیرئانینێ بوو. دبه‌رامبه‌ردا توركیا هه‌تا به‌ری ئاكه‌په (پارتیا ئه‌ردۆغانی) خوه بێی ئه‌مریكا هه‌ناسا خوه نه دهه‌لكێشا ئه‌و ژی داكو ل همبه‌ر بزاڤا ئازادیخازا كوردی براوه‌ستت و كوردان بێ پشته‌ڤانیا رۆژئاڤا و ب تایبه‌ت ئه‌مریكا بهێلت و یا دن ژی دا سنووره‌كی بۆ زێده‌گاڤیێن ئیرانێ ل رۆهه‌لاتا ناڤین بدانت. د ڤێ ناڤبه‌رێ دا زیان پێكه‌تیێن ئێكێ ژ ڤێ سیاسه‌تا هه‌ردوو باسكێن دژ هه‌ڤێن رۆژهه‌لاتا ناڤین(ئیران و توركیا) بزاڤا ئازادیخازا كوردی بوو. هه‌ردوو زلهێزێن هه‌رێمی(ئیران و توركیا) هه‌تا ڕاده‌كی شیان بزاڤا ئازادیخازا كورد بێ پشت و په‌نا بهێلن، د هه‌مان ده‌م دا بزاڤا كوردی ب خوه ژی ل سه‌ر ڤان هه‌ردوو باسكان پارڤه ببوو و هه‌تا ئه‌ڤرۆ ژی بزاڤا كوردی خوه ژ باندۆرا وان نه ئینایه ده‌ر، هه‌رچه‌نده پارسه‌نگا هێزێ ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ هاتیه گوهۆڕین و گلۆبالیزم ئه‌ڤرۆ سه‌رده‌سته و سنوورێن ده‌وله‌تا به‌رامبه‌ر پرسێن مافێ مرۆڤی و دیمۆكراتیێ پیرۆزیا خوه ژ ده‌ستدانه و خوه‌ش ده‌لیڤه بۆ مه كوردان هاتیه كو ژ كه‌مه‌ر به‌ندا ئیران – توركیا بده‌ركه‌ڤین. ب تایبه‌ت ئه‌ڤرۆ شه‌رێ تیرۆرێ نه‌خشێ هه‌ڤالبه‌ندیێ تێكدایه و توركیا و ئیران بۆ پاراستنا به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه بوونه پشكه‌ك ژ كێشا دروست بوونا تیرۆرێ و به‌رفرهه بوونا وێ؛ دبه‌رامبه‌ردا كورد پشكه‌كن ل باسكێ دژی تیرۆرێ و د ڤێ رێكێ دا به‌رده‌وام قوَربانیا دده‌ن به‌لكو كوردستان بوویه شه‌رگه‌هێ نه‌هێلانا تیرۆرێ و ئه‌ڤێ چه‌ندێ وه‌كریه پێگه‌هێ كوردان خۆرت ببت و ببته جهێ باوه‌ریا زلهێزێن جیهانێ. ئیران و توركیا یێ دبینن كو رۆژ بۆ رۆژێ پێگه‌هێ كوردان یێ قایم دبت و دۆستێن دوزا كوردی یێن زێده دبن ب تایبه‌ت كو حوكمه‌تا هه‌رێمێ شیایی خوه دووری شه‌رێ تائیفی بگرت و نه‌بته پشكه‌ك ژ ڤی شه‌رێ نه‌گریس. زلهێزێن جیهانێ وه‌ك دیار پرۆژێ پشتی سایكس-پیكۆی یێ ئاماده‌كری هه‌رچه‌نده كێشا سووریا بوویه سه‌ده‌م كو د ڤان نێزیكان دا ده‌ست پێ نه‌هێته كرن ئه‌و ژی ژبه‌ر دوو ئه‌گه‌رانه؛ یا ئێكێ: بۆ راوه‌ستاندنا پێلا ئاواران بۆ ئه‌ورۆپا، دوو: نێزیكبوونا هه‌لبژارتنێن سه‌رۆكاتیێ ل ئه‌مریكا. ئه‌گه‌ر نه نوكه ده‌ست دابایه جه به‌جه كرنا ڤی پرۆژه‌ی و براوه‌یێن ئێكێ ل رۆژهه‌لاتا ناڤین دێ كورد بن. ئه‌ڤ چه‌نده یا بۆ توركیا و ئیرانێ دیار بووی پشتی هه‌موو بزاڤێن توركیا بۆ دابین كرنا زۆنه‌كا ئارام ل باكوورێ سووریا و هه‌روه‌سا ناساندنا په‌یه‌ده و یه‌په‌گێ ب تیرۆرست و ژبلی پشته‌ڤانیا ئه‌مریكا و رۆژئاڤا بۆ ئه‌زموونا هه‌رێما كوردستانێ وه‌ك مودێله‌ك بۆ چاره‌سه‌ر كرنا پرسێن ئتنی ل رۆژهه‌لاتا ناڤین و هه‌روه‌سا ل شه‌رێ دژی داعش ژی بێی ره‌زامه‌ندیا عێراقێ. ئیران و توركیا داكو رێكێ ل پرۆژێ رۆژهه‌لاتا ناڤینا پشتی نه‌مانا شه‌رێ تیرۆرێ بگرن، هه‌رچه‌نده به‌رژه‌وندیێن وان گه‌له‌ك دژی هه‌ڤن ژی لێ ب تێكدانا نه‌خشێ سایكس-پیكۆی زیان پێكه‌فتیێن ئێكێ دێ توركیا و ئیران بن چنكو ئه‌و هه‌ژموونا ئه‌ڤه چه‌ندین سه‌ده‌یه ل رۆژهه‌تا ناڤین هه‌ی، نامینت و دێ هه‌ژموونا وان كرۆپه و گۆچ بت. ژبه‌ر ڤێ چه‌ندێ یه داوود ئۆغلۆ چوویه ئیرانێ(4. 03. 2016) و وه‌ك ده‌زگه‌هێن ڕاگه‌هاندێ به‌لاڤكرین هه‌ردوو ده‌وله‌تا ته‌كه‌زی ل مایینا سنوورێن ڤان ده‌وله‌تان وه‌ك خوه بمینن كریه و ب تایبه‌ت سووریا و عێراق كو ئه‌ڤه ل دژی نه‌خشه‌رێیا رۆژئاڤایه بۆ كێشێن ده‌ڤه‌رێ. بۆ زلهێزێن جیهانێ دیار بوویه كو په‌یمانا سایكس-پیكۆ نه‌بوویه سه‌ده‌مێ ئارامی و خوه‌شگوزه‌رانیێ بۆ خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێ به‌لكو به‌رۆڤاژی بوویه سه‌ده‌مێ نه‌ئارامی و شه‌رێ تائیفی و نه‌ته‌وه‌یی و هه‌تا بگه‌هته باوه‌ری و ڕه‌گه‌زی ژی ژبلی ب لافاو خه‌لكێ وێ به‌ره‌ف رۆژئاڤا ئاواره دبن و كێشێن خوه یێن جڤاكی و تائیفی دگه‌ل خوه دبن كو ل پاشه‌رۆژێ دێ بنه سه‌رگێژی بۆ رۆژئاڤا هه‌روه‌كو ئه‌فرۆئه‌مریكی كو وی ده‌می كوله‌بوون و شه‌رێ ئازادبوونێ ل دژی خودانێن خوه كری و بۆ ئه‌مریكا بووین كێشه و ب زۆرێ ژ ئه‌مریكا ده‌رێخستین و ده‌وله‌تا لیبیریا بۆ وان ل ئه‌فریكا دامه‌زراند دا ژ كێشێن وان رگار ببن(1864). نه‌جهێ باوه‌رێ یه رۆژئاڤا و ب تایبه‌ت ئه‌ورۆپا ده‌رگه‌هێن خوه بۆ ڤێ تسۆنامیا ئاوارێن رۆژهه‌لاتا ناڤین بهێلت ل تاق. چنكو تاكو كێشێن نه‌ته‌وی چاره‌سه‌ر نه‌بن ئێدی ده‌ڤه به‌ره‌ف ته‌ناهیێ ڤه ناچت. ئه‌ڤ پێنگاڤا نێزیك بوونا توركیا و ئیرانێ بۆ راوه‌ستاندنا نه‌خشێ جوگرافیا سیاسیا ده‌ڤه‌رێ و ئاڤچینكرنا وی نه‌خشێ ژبه‌رێك چووی كو هه‌ر ل رۆژا ئێكێ ب كۆته‌كو بێ دادیێ هاتبوو په‌رچوومه كرن، هه‌وارا ل په‌ی گورگی یه و نه گرنژینێن كه‌ڤۆكیێن داوود ئۆغلۆی و نه ژی زمان لۆسیا ئیرانی دێ رێكێ ل به‌ر ئه‌جندایا زلهێزێن جیهانێ و رژدیا خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێ بۆ گوهۆرینێ و ب ده‌ستڤه ئینانا مافێن خوه یێن نه‌ته‌وه‌یی و تائیفی گرن.
