نه ژبۆ توندڕه‌ویا ڕاست، نه ژبۆ چه‌پێن ڕادیكال، به‌لێ بۆ رێیا دروست!
لیوا عه‌زیز وه‌یسى
نه ژبۆ توندڕه‌ویا ڕاست، نه ژبۆ چه‌پێن ڕادیكال، به‌لێ بۆ رێیا دروست!
پشكا ئێكێ
ب تایبه‌ت پاش بوهارا عه‌ره‌بى، پشكه‌ك ژ كوردان هزركرن ئه‌ڤه ده‌لیڤه‌ك باشه بۆ وان هاتى و دشێن قازانجێ ژڤى باى بكه‌ن، ئه‌و بایێ مینا بارۆڤه‌یه‌ك ب هێرس و دژوار پڕانیا ڕۆژهه‌لاتا ناڤین و ب تایبه‌ت وه‌لاتێن عه‌ره‌بى داگرتى. ئه‌ڤان لایه‌نان، كاریگه‌ریێن توندێن ڤێ ئه‌تمۆسفێرا دژوار ل سه‌ر كوردستانێ ب ده‌لیڤه دیتن، ب به‌هانه‌یا كێماسیێن ده‌سهه‌لاتا هه‌رێمێ، ئه‌و ده‌سهه‌لاتا هه‌یى تێكبده‌ن و خوه بكه‌نه ئالترناتیڤ بۆ وێ ده‌سهه‌لاتێ، ئانكو مه‌ره‌ما سه‌ره‌كى بده‌ستخستنا ده‌سهه‌لاتێ بوو، نه‌ك ریفۆرم و چاره‌سه‌رى!. بێى هه‌لسه‌نگاندنه‌كا لۆجیكى بۆ ڕه‌وش و كاودانێن ئۆبجه‌كتیڤێن كوردستانێ و ده‌ڤه‌رێ و دنیایێ. ڕاسته‌ڕاست كه‌تن ناڤ بزاڤا تێكدانێ و درووشمێ “برۆخێ برۆخێ” هه‌لدان. بێى تێگه‌ها ئه‌گه‌رێن سه‌رهلدان و شۆڕشێن وه‌ڵاتێن دى چێبووین چیه، ئه‌رێ هه‌مان ئه‌گه‌ر ل كوردستانێ هه‌نه یان نه؟، نه خه‌ما وان بوو. ره‌فتارا وان هه‌ر وه‌ك كوردستان ده‌وله‌ته‌كا سه‌ربخوه‌یه، نه هه‌رێمه‌كا فیدراله گرێدایى عیراقێ یه. هه‌رێما كوردستانێ سه‌ره‌ڕاى ب هه‌مى تایبه‌ت مه‌ندیێن خوه‌ڤه، هه‌رێما كوردستانێ دیسا دڤێت ژبیر نه‌كه‌ین پارچه‌یه‌كه ژ عیراقا فیدرال. ئه‌گه‌ر تو بخوازى هه‌ر گوهۆرینه‌كا سیسته‌مى ل هه‌رێما كوردستانێ دا بكه‌ى، دڤێت ڕه‌وشا عیراقێ ژى ب گشتى ل به‌رچاڤ وه‌رگرى. له‌ورا داخوازا گوهۆرینه‌كا سیسته‌مى، ب تنێ د ناڤا كوردستانێ دا، واته‌یا وێ تێكدانا كوردستانێ. دهێته وێ ڕامانێ د فه‌رهه‌نگا وان دا ته‌نها تێكدان هه‌بوو؛ ئه‌وان ئه‌و ڕه‌وشا ئۆبجه‌كتیف یا قه‌یرانێ وه‌ك فاكته‌ره‌كێ “بزاڤا روخاندنێ” دیتن، هه‌رچه‌نده ئاگادار بوون كو بزاڤه‌كا ب ڤى ڕه‌نگى واته‌یا وێ ب تنێ ژده‌ستدانا هه‌مى ده‌ستكه‌فتێن كوردانه (ڕاستى ئه‌وه نیازا وان دوور بوو ل گه‌ل درووشم و داخوازێن دیاركرى)؟.
د سه‌رده‌مێن بۆرى دا، د هه‌مى قه‌یرانێن ڤێ جوگرافیێ دا، نه‌بوونا ده‌ستهه‌لاته‌كا كوردى ئه‌گه‌رێن جینۆسایدێن ئێك ل دووڤ ئێكێ یه؛ به‌لێ ئه‌ڤ ڕاستیه بۆ وان گرنگ نه‌بوو. هه‌ولدانێن وان گه‌هشتبوونه وێ پلێ كو هه‌رێما كوردستانێ كه‌تبوو د به‌ر مه‌ترسیا نه‌مانێ دا. ئه‌ڤ ئۆپۆزسیۆنا چه‌پێ ڕادیكال بـ ئاوایه‌كى چالاكیه‌ك هه‌ڤپه‌یمانى چێكربوو ب راستڕه‌وێن توندڕه‌وێن وى ده‌مى كو ل سه‌رانسه‌رێ رۆژهه‌لاتا ناڤه‌راست د ته‌ڤگه‌ڕێ دا بوون. هه‌ڤپه‌یمانیا وان ژى بێ بنه‌مایێن ره‌وشت و تیتالێنَ سیاسى یان زانستى بوو؛ ب شێوازێ هه‌ڤسه‌ریا ده‌مكى (زواج متعه) هاتبوو دروست كرن. ئه‌ڤ بزاڤا به‌رفره‌ه یا تێكدانێ، ببوو مه‌ترسیه‌كا ڕاستى ل سه‌ر هه‌رێما كوردستانێ. له‌وما ده‌ستهه‌لاتا كوردستانێ نه‌چار ما هه‌وڵ بده‌ت ب هه‌مى هێزێن خوه ڕێ ل ڤێ كاره‌ساتێ بگریت و ئه‌ڤ بزاڤا توندڕه‌وێن ڕۆخێنه‌ر نه‌بیته (دیفاكتۆ)، جهێ به‌رگرى ژ كوردستانێ سازشكارى بهێته په‌ژراندن. د هه‌مان ده‌مدا هنده‌ك هێزێن ده‌ره‌كى ژى كار بۆ هندێ كرن كۆ ئه‌و گوهۆرینێن ل وه‌لاتێن وه‌ك مسر، تونس، سووریا و پشكه‌ك ژ ئیرانێ به‌رپا ببوون، ل كوردستانێ ژى بۆ ڤان هێزان ببنه پالنه‌ر و پاڵپشت.
د بۆرینا ده‌مى دا ده‌ستهه‌لاتا كوردستانێ ب ئاوایه‌كێ زانستیانه و سه‌رده‌مانه ئه‌ڤ كێشه چاره‌سه‌ركرن و ڕێ ل هه‌مبه‌رى كاره‌ساتا ژناڤچوونا ده‌ستكه‌فتێن دیرۆكى یێن كوردان گرتن. به‌لێ دیسا ژى ب وى ئاوایى دابه‌شبوونا هێزان، كوردستان به‌ر ب ئاقاره‌كێ خراب ڤه بر و بارێ ئابۆرى تێكدا و زیان گه‌هانده خزمه‌تگوزاریێن خه‌لكى. توندوتیژیێ سه‌رهلداڤه، ده‌ستێن ده‌ره‌كى ده‌لیڤێن گونجاوتر بده‌ستڤه ئینان ژبۆ زێده‌تر ده‌ستێوه‌ردانا هه‌رێما كوردستانێ.
پشتى ڤێ قۆناغێ ئێدى ئۆپۆزسیۆن و ده‌سهه‌لات نه‌شیان خودان لێك تێگه‌هشتنه‌كا باش بن. ژبه‌ر ڤێ ڕه‌نگڤه‌دانێ، هه‌ر ئه‌ڤ ڕه‌نگڤه‌دانه بۆ ئه‌گه‌رێ هه‌ر چ كار و بزاڤێن ده‌سهه‌لاتێ هه‌بان، ئوپۆزسیۆن ل دژى ده‌ردكه‌فت و هه‌وڵ دا ل دژى هه‌مى كارێن باشێن ده‌ستهه‌لاتێ ژى خه‌لكى تژى بكه‌ت و هانبده‌ت نه‌په‌ژرینن و هه‌ڤدژ ڕاوه‌ستن. ل جهێ ئوپۆزسیون وده‌سهه‌لات ببنه مۆدێله‌كا حوكمرانیا مودێرن و سه‌ركه‌فتى، بوونه دوژمنێن هه‌ڤ.
پاش هه‌ولدانێن ڤێ بزاڤا ڕۆخێنه‌ر به‌رباد بوى، جاره‌كا دى ستراتیجیه‌تا بكارئینانا موگناتیسێ ژێر ئاڤێ بجه ئینا، ده‌ست ژ ئۆپۆزسیونێ به‌ردا و هه‌وڵا جهگرتنێ د ناڤ ده‌سهه‌لاتێ دا و كه‌فتنه ناڤ پڕۆپاگندا چار سالێن ئاشتى و ئارامیێ بۆ هه‌رێما كوردستانێ. لێ به‌لێ نیازا وان یا ڕاست نه ئه‌و بوو ل ئه‌نجامى ده‌ركه‌فت ئارمانج بده‌ستخستنا ده‌لیڤه‌كا دى بۆ، ئێدى نه ل ده‌رڤه گۆرزێ خوه وه‌شینه حوكمه‌تێ، لێ ژناڤدا و نێزیك دربه‌كێ كۆژه‌ك ل حوكمرانیا كوردستانێ بده‌ن (وه‌كو دیاره بۆ هه‌میان ئه‌ڤ ئارمانجه ژى بده‌ست نه‌هات و هه‌ره‌س ئینا).
شۆربوونا هه‌ڤدژى و ناكوكیان
بابه‌تێ مه ل ڤێره ئه‌ڤه‌یه، ئه‌ڤ ڕه‌نگڤه‌دان و ناكۆكیانه دابه‌زینه ناڤ جڤاكى. چه‌په‌كێ رادیكال ده‌ركه‌تیه پێش كو هیچ تشتێ هه‌ى په‌سه‌ند ناكه‌ت و دخوازیت هه‌مى تشتى بگوهۆریت، به‌لێ ئه‌ڤ گوهارتنه ژى، ژ هه‌بوونێ بۆ نه‌بوونێ یه؛ ژ پایدار بوونێ به‌ر ب رۆخاندنێ یه: واته، چه‌پێ رادیكال داخوازه‌كا توند هه‌یه بۆ روخاندنێ. ژبه‌رڤێ چه‌ندێ، نه‌حه‌زێن كوردان ب چاڤه‌كێ برسى هه‌رده‌م چاڤه‌رێى سه‌ركه‌فتنا ڤێ هه‌ولا رۆخاندنێ نه، داكو ل شوونا ده‌سهه‌لاتا هه‌ى، ئه‌و بخوه ببن سه‌رده‌ستێن كوردستانێ. ئه‌ڤ چه‌نده ژى ته‌نها هه‌ڤكاره ژبۆ چه‌وساندن و داگیركرنا كوردان. ژڤێ ڕامانێ پێڤه هیچ واتایا دى نینه.
وه‌رچه‌رخانا نوى
سه‌ره‌ڕاى ڤان هه‌مى پیلانێن دوژمنكارانه و ئاڵۆز، وه‌رچه‌رخانه‌ك نوى هاته پێش، سه‌ركه‌فتنا كوردان ب ڕێبه‌راتیا سه‌رله‌شكر و ڕێبه‌رێ كوردان به‌رێز مه‌سعود بارزانى ل ئه‌نجامێ ڤێ سه‌ركه‌فتنا ل سه‌ر تیرۆرستێن داعش، شانسه‌ك و ده‌لیڤه‌كا نۆى بۆ كوردان ڤه‌كر و حه‌تا ڕاده‌یه‌كێ زۆر بلند ناڤێ كوردان و پێشمه‌رگه ب پارێزڤانێن مرۆڤاتیێ هاتن ناسین، ئه‌ڤه‌ژى بوو ئه‌گه‌ره‌ك سۆزا پڕانى مرۆڤاتیێ بۆ لایێ كوردستانێ بهێته ڕاكێشان، ل هه‌مان ده‌مدا جوگرافیا كوردستانێ ب ڕێژه‌یا 96% كه‌فته به‌ر ده‌ستێ كوردستانیان. ژبۆ پێشكه‌فتن هنده ب له‌ز دچن، ئه‌گه‌ر تو نكارى بده‌ست بگرى، دوباره‌بوونا وێ دێ بیته تشته‌كێ مه‌حال. ئه‌گه‌ر هه‌وڵ و تێكۆشان و بزاڤ ب پلان و شێوازێن زانستى برێڤه بچن، دبیت ئه‌وا د هزر و ئه‌ندیشێن مه‌دا نه‌بیت، ببیته پاریه‌كێ ئاماده و خه‌ملاندى ل به‌ر ده‌ستێ مه. وه‌ك هۆزانڤانێ مه‌زن ئه‌حمه‌دێ خانى گۆتیه “ده‌م دى بوته یه‌ك دو فرسه‌ت، حه‌رامه ژێهرا بدى موله‌ت”. د ڤێ چارچۆڤه‌ى دا ڕیفراندۆم هاته ئه‌نجامدان. ب ڕێژه‌یا نێزیك 93% كوردستانیان ل سه‌ر هه‌مى ڕێسكێن هه‌یى و پرۆپاگندێن خائین و ده‌وروبه‌ران و ب تایبه‌تى ئه‌و ده‌وله‌تێن كورد د ناڤدا، ئه‌ڤ ڕێژه هاته تۆماركرن ب تشته‌كێ ده‌رڤه‌ى ئاقلانه بوو.
ب كورتى، به‌رى ١٦ ئوكتۆبه‌رێ و پشتى وێ ژى، داگیركه‌رێن مێژوویێن كوردستانێ ژبۆ جاره‌كا دى ده‌ستدانن سه‌ر ئاخا كوردستانێ و ئالایێ كوردى بینن خوارێ، پێویستیا وان ب تێكچوونا ئارامیا مالا كوردان بوو. مفا ژ ناكۆكیێن كوردان ئه‌وێن هه‌یى كرن، بتایبه‌تى ئه‌و پشكا خودان حه‌ساده‌ت و زكڕه‌شیا هه‌رى بلند كو نه‌شیان سه‌ربخوه‌یا كوردستانێ ب ڕێباز و پارته‌ك و سه‌رۆكه‌كى هه‌رس بكه‌ن كو د ناڤا دیرۆكا خوه‌دا به‌رده‌وام توهمێن جودا جودا و لۆمه و ڕه‌خنه و چاوه‌شه‌كارى و دوژمناتى دكر. ره‌وتێ هه‌ره توندڕه‌وێ چه‌پێ رادیكال وه هه‌ره توندڕه‌وێ ڕاست بوونه هه‌ڤكار. ده‌ما نه‌شیاین ڕێ ل سه‌ربخوه‌یا كوردستانێ بگرن، ئه‌وان په‌نا بره خیانه‌تێ و ده‌ستێ خوه ل گه‌ل دوژمنان تێكهه‌لكرن و جاره‌كادى ل گوپیتكا سه‌ركه‌فتنێ وه‌كو هه‌رجار ل قه‌ده‌را كوردان خیانه‌تێ ڕۆلێ خوه لیست. ئه‌گه‌ر وێره‌كى و فیداكارى و حیكمه‌تا سه‌رۆك بارزانى و هه‌مان ده‌مدا قاره‌مانه‌تى و دلسۆزیا پێشمه‌رگه‌ى نه‌با، نه ته‌نێ خه‌ونێن كوردان دا بن ئاخ بن، لێ ناڤێ كورد و كوردستانیان ب هه‌ڤڕا حه‌تاحه‌تایێ دا بن ئاخ بیت. ل ڤێرێ خالا گرنگ ئه‌ڤه‌یه: ئه‌ڤ ته‌وه‌رێ پڕ كین و حه‌ساده‌ت ته‌نها ئارمانج نه‌گه‌هشتنا كوردستانێ بۆ سه‌ربخوه‌یا وێ بۆ، ماده‌م خودانێ پڕۆژێ ڤێ سه‌ربخوه‌یێ وه‌كو دوژمنه‌كێ خوه یێ دیرۆكى دنیاسین. ئه‌ڤ شێوازێ ره‌فتارێ ژى، نه شێوازه‌كێ سیاسی یه، به‌لكو شێوازه‌كێ نه‌خۆشیا ده‌روونی یه. چ جۆره سیاسه‌ته‌كه مالا خوه ب ده‌ستێن خوه ئاگرى به‌رده‌یێ، تو ژى د ناڤدا؟!. پلا كه‌ربوكینێ هنده بلندبوو بالانس تێكچووبوو كونترۆلا خوه ژده‌ست دا بوو، ب بوونه ئه‌سیرێن هه‌ستێن خوه. ب ته‌مامى كه‌فتبوونه د قووناغا نه‌خۆشیا ده‌روونى دا، تووشى شیزوفرینیا ببوون.
د ناڤبه‌را چه‌پ و راستێن توندڕه‌و دا، پشكه‌كا ناڤه‌راست ژى هه‌یه، ژ هه‌ردو لایان خراپتره و خودان ڕه‌وته‌كێ گێله‌شۆێنه. ئه‌ڤانا، باش یان خراب ل دژى هه‌ر تشتینه. ئارمانجا وان نه‌هشتنا ئاشتیا جڤاكێ كوردیه ب هه‌ر ئاوایه‌كێ هه‌بیت. ئه‌ڤ ڕه‌وته نه لناڤا به‌ره‌یه‌كێ دیاركرى نه. ژ بوونا وان یا گرنگ ئه‌وه بۆیه‌ره‌كێ ببینن یانژى بۆیه‌ره‌كێ چێكه‌ن و سۆزا خه‌لكى بۆ لایێ خوه ڕاكێشن و هانبده‌ن ل دژى ڤان بۆیه‌ران نه‌رازیبوونا خوه ده‌ربێخن ب ئارمانجا زێده‌كرن كێشێن جڤاكى و تێكدانا ئاشتى و ئارامیێ. ئه‌ڤ كریاره ئه‌گه‌ر نه چێكریێن ده‌ستێن ده‌ره‌كى ژى بن، لێ خزمه‌تا وان كه‌س و لایه‌نان دكه‌ن كو دوژمنێن هه‌بوونا هه‌ر ستاتویه‌كا كوردینه. له‌وما مرۆڤ نه‌شێت ڤێ گومانێ نه‌دانیت سه‌ر ئه‌ڤان چێكرى نه‌بن و بۆ هندێ نه‌هاتبنه ڕێخستن دوبه‌ره‌كیێ بێخنه ناڤ مالا كوردى.
نموونه‌یه‌ك نێزیك، بۆیه‌را فیسته‌ڤالا ڕه‌نگان:
ل كوردستانێ فیسته‌ڤالا ڕه‌نگان ل ڕێكه‌فتى پێنجى نیسانا سالا 2019 هاته چێكرن. ب چێبوونا ڤێ ڤیسته‌ڤالێ، ڕه‌خنه‌گرێن گێله‌شێۆیێن ده‌ركه‌تنه گۆره‌پانێ. (ئه‌ڤێن ل ئه‌نیا نه‌دیاردا كاردكه‌ن) ده‌ما مرۆڤ دووڤچوونه‌كا وان بكه‌ت، دبینیت كو ئه‌و په‌یجێن وان هه‌مى تشتێن ئایینى و جڤاكێ كوردى به‌لاڤ دكه‌ن، ئه‌و ڕه‌خنه دكه‌ن. پڕۆپاگندا وێ هندێ دكه‌ن هه‌م ئایین و هه‌م ڕه‌وشتوتیتالێن جڤاكى ڕێزێ ل ژیانا تاكه كه‌سان ناگرن و ئاسته‌نگن ل پێشیا ئازادى و پێشكه‌فتنا جڤاكى و شارستانیێ. لێ به‌لێ هه‌ر ئه‌ڤ كه‌سانه بوون ڕه‌خنه ل فیسته‌ڤالا ڕه‌نگان گرتن. د ڤێ فیسته‌ڤالێ دا نمایشێن هاتینه‌كرن ڕاسته جوداهیا خوه ل گه‌ل كه‌لتوورێ مه هه‌بوویه، لێ ئاشنابوون ل كه‌لتۆر و شارستانیا غه‌یرى مه نه‌تێكدانا كه‌لتۆرێ مه‌یه، به‌روڤاژى ڤێ چه‌ندێ شاره‌زابوون د شارستانیه‌ت و كه‌لتۆرێن جودا بۆ هه‌ر گه‌له‌كى وه‌ك پێدڤیا ئاڤ و ئوكسجینێ یه. په‌یاما من بۆ وان ڕه‌خنه‌گران، ئه‌رێ گه‌لۆ ئه‌ڤ ته‌كنولۆجیا كو ڕۆژانه ئه‌م بكاردئینین و د ناڤ ده‌ستێن مه‌دا چێكریێن مه‌نه و ئه‌م خودانێن وانه یان به‌رهه‌مێ خه‌لكه‌كێ دی نه؟ و ئه‌م سوودێ ژێ وه‌ردگرین؟. ئه‌گه‌ر مه ژ ته‌كنولۆجیا ملله‌تێن دى قازانج نه‌كربا، ته‌نها ڤه‌گوهاستن و گه‌هاندنێ دا، ئه‌م دا ڕه‌وشه‌كا پێش چه‌ند سالان ژیان كه‌ین، له‌وما پێدڤیه ئه‌م وێره‌ك بین و ڕێ ل پێشیا كه‌لتۆرێن دى ڤه‌كه‌ین ئه‌گه‌ر ئه‌م ب زانستى ڕه‌فتارێ بكه‌ین،د ئه‌نجام دا سوودمه‌ندێ وێ دێ ئه‌م بین. ژبیر نه‌كه‌ین ئه‌م هه‌مى ئه‌ڤرۆ ل ناڤ گلۆبالیزما جیهانێ ژیان دكه‌ین، هه‌ر تشتێ ئه‌م قه‌ده‌غێ بداینه سه‌ر، هه‌ر كه‌سه‌ك دشێت ب مۆبایلا ده‌ستێن خوه دا یان كۆمپیۆته‌رى ببینیت و بگه‌هیتێ (ژبه‌ركو ل ده‌رڤه هاتیه قه‌ده‌غه‌كرن، خه‌لك زێده‌تر ئاره‌زۆمه‌نده و حه‌زژێكه‌ره بۆ دیتنا ڤان تشتان). د ده‌مه‌كى دا دڤێت ئه‌م بزانین ل ئه‌نجامێ ڤێ قه‌ده‌غه‌یێ و گرتنا ئازادیێ ب هزاران گه‌نجێن مه به‌رێ خوه دده‌ت كۆچبه‌ریێ و ڕۆژانه خه‌به‌رێن جه‌رگسۆتى ل ده‌ریا ئیجه و ڕێیێن قاچاخ دهێنه مه.
ڕاسته نابیت ئه‌م هه‌ر تشتێ خوه ڕه‌ش ببینین، لێ ناهێته ڤێ ڕامانێ به‌رامبه‌ر جێوازیان توندوتیژ بین. مرۆڤان د ڤێ دنیا نوى دا ل هه‌ر ده‌مى زێده‌تر پێدڤى ب ئێكدویه. د شه‌ڕێ داعش دا وه‌لاتێن زلهێزێن جیهانێ پێدڤیا خوه ب وێره‌كى و قاره‌مانیا پێشمه‌رگه‌یان هه‌بوو، ل هه‌مان ده‌م پێدڤیا مه ب ته‌كنولۆجیا وان وه‌لاتان بوو، مه هه‌ردویان ئێكدو ته‌مام دكر د ناڤ شه‌ڕدا. هه‌ر ئه‌ڤ هه‌ڤكاریه بوو ئه‌گه‌رێ سه‌ركه‌فتنێ. د بێنڤه‌دانێن شه‌ڕیدا وان ب ئاماژه‌یا خاچا مه‌سیح دوعا دكرن، مه‌ژى نڤێژا خوه دكر، ئاشبوونه‌وه‌یا شارستانیه‌تا بۆ كه‌لتۆران پێدڤى و گه‌ره‌كه.
ده‌رباره‌ى ڕاستیێن توندڕه‌و ئه‌ڤێن دوژمناتیێ ل ڕێیا ده‌زگه‌هێن ئایینى دا دژى باوه‌ریێن دى ڕادوه‌ستن، دبنه ئه‌گه‌رێن زیندانه‌كا ڤه‌كرى بۆ جڤاكى، دڤێت ئه‌م بزانین هه‌ر كاره‌كى كارده‌نه‌وه هه‌یه، ترسامه ئه‌وه ئه‌ڤێن تو ئازادیا وان زه‌پت بكه‌ى، ئه‌وژى هێرشێ بینیته سه‌ر جهێن پیرۆزێن مه، ئێدى مزگه‌فت و كه‌ساتیێن ئایینى ببنه ئارمانج.
په‌یوه‌ندیدارى ب هه‌مان بابه‌تى ڤه، كارڤه‌دانێن د ناڤبه‌را ئۆپۆزسیۆن و ده‌سهه‌لاتێ دا، ئه‌و كه‌سێن داخوازا گوهۆرینێ دكه‌ن، ل جهێ گوهۆرینێ دبینه ئاسته‌نگ ل پێش گوهۆرین و پێشكه‌فتنێ. ئوپۆزسیۆن و ره‌خنه‌گرتن دو هۆكارێن هه‌رى گرنگن د پێشكه‌فتنا جڤاكى دا. به‌لێ، هه‌ردو هۆكار ژى پێدڤى ب میتۆدێن زانستى هه‌نه. دڤێت تو ده‌سپێكێ بنیاسى و بزانى چ هه‌یه ل به‌رامبه‌ر ته، یێ به‌رامبه‌ر چ دبێژیت، مه‌به‌ستا وى چیه؛ پێدڤیه تو هه‌مى هوورده‌كاریێن بابه‌ت و ئارمانجا ڕه‌خنه‌گرتنا خوه بزانى، داكو ره‌خنه‌گرتنا ته واته دار بیت و ته بگه‌هینیت ده‌رئه‌نجامه‌كێ ئه‌رێنى. دا بشێى بارودۆخێ هه‌یى به‌ر ب قۆناغه‌كا باش بگوهۆرینى. ئه‌گه‌ر نه، تو وه‌ك كه‌سه‌كێ كۆره دبى و د تاریێ دا شویرێ خوه ل هه‌مى ئاره‌سته‌یان دده‌ى؛ دیاره كو ئه‌ڤه‌ژى ده‌رئه‌نجام خرابكرنا هه‌ر تشته‌كى یه، تشتێن د ده‌ستێن ته‌دا ژى تو دئێخیه به‌ر مه‌ترسیا ژناڤچوونێ.
ل هه‌رێمێ چ گه‌ره‌كه؟:
ب نێرینا من، نه مه پێویستى ب چه‌په‌كێ رادیكال هه‌یه، نه‌ژى پێویستى ب ڕاستڕه‌وه‌كێ توندره‌و. ئه‌ڤه نێزیكبوونه‌كا شاشه وه‌ك ڕاستڕه‌وێن توندڕه‌و ئه‌م ببینین و بێژین هه‌مى ئه‌و تشتێن هه‌نه وه‌ك خوه بمینن و چێنابیت چ گۆڕانكارى ب سه‌ر دا بهێت. د هه‌مان ده‌م ژى دا، چێنابیت ئه‌م هه‌مى تشتێن خوه وه‌ك چنه بزانین و ئینكار بكه‌ین و هه‌ول بده‌ین ئالته‌رناتیفێ وان ژ جهه‌كێ دى بینین و به‌رامبه‌ر وێ دانین. هه‌لبه‌ت بابه‌تێ ده‌ستهه‌لات و ئوپۆزسیۆن، چه‌پ و راست، گۆرانخواز و راستپارێز (موحافزه‌كار)، ره‌خنه‌گرتن و ره‌خنه‌دان و…هتد. پێدڤى ب لێكۆلینێن به‌رده‌وامێن خودان زانستێن رۆشه‌نبیرى، جڤاكناسى، سیاسى و سایكۆلۆژى هه‌یه. هه‌روه‌سا، هه‌م ده‌سهه‌لات، هه‌م ده‌زگه‌هێن په‌روه‌رده و هه‌م ژى رۆشه‌نبیر به‌رپرسیارن بۆ هه‌ولدانێن مه‌زن ژبۆ كۆ ئاشتبوونا مه‌یا نه‌ته‌وى بهێته چێكرن. ژبۆ چێبوونا وێ ژى، لێك تێگه‌هشتنه‌كا دروست دڤێت. پێدڤیه لێكۆلینێن كویر و دروست بهێنه‌كرن كو چاوا ل جهێ خوه نه‌مینن و هه‌ر پێشڤه‌بچن، بێى كو كارڤه‌دانێن توندوتیژ هه‌بن. پێدڤیه رۆشه‌نبیر و مامۆستا و زانا و ده‌رونناس و جڤاكناس و سیاسه‌تمه‌دارێن مه ب زانست و فه‌لسه‌فه و زانستیا ڕه‌وشتى هه‌رده‌م د وێ هه‌ولدانێ دا بن، داكو راستپارێزان بینن سه‌ر باوه‌ریا بزاڤه‌كا سه‌قامگیر و بكه‌نه لایه‌نگرێن گوهۆرینێن وڵات و جڤاكێ مه پێدڤى پێ هه‌ى. پێدڤیه ئه‌م چه‌پگران ژى بینن سه‌ر وێ باوه‌ریێ كو گوهۆرین دڤێت مسۆگه‌ر د به‌رژه‌وه‌ندیا وه‌لات و نه‌ته‌و دا بیت و هه‌ر ریفۆرمه‌ك و بزاڤه‌ك ژى د چارچووڤێ وه‌لات و نه‌ته‌و دا خودان ئارمانج بیت. ئه‌گه‌ر بزاڤاته بۆ ئه‌گه‌را ڕاده‌ستكرنا ئاخا وه‌لات بۆ دوژمنان و خه‌لكێ ته ئازادیا خوه به‌رزه‌كر و بنده‌ست ما و هه‌مى ده‌ستكه‌فتێن خوه ژده‌ستدان… ب چ ڕامانه‌كێ تو ناڤێ خوه دكه‌یه شۆره‌شگێر و بزاڤا خوه بناڤكه‌ى شۆره‌ش، نه‌خۆشیه‌كا ده‌روونیه و خۆكوژى و نه تشته‌كێ دى. ئه‌و لایه‌ن و تاكه‌كه‌سێن كو ژ چ تشته‌كى رازى نابن، دڤێت تێبگه‌هن كو پێدڤیه بنیاتێ جڤاكێ مه بهێته پاراستن و ئه‌م خوه دوور بگرین ژ هه‌ر هۆكاره‌كێ هشك كو به‌ر ب ئاقاره‌كێ توندوتیژ ڤه دبه‌ت.
دابه‌شبوون ل سه‌ر دو به‌ره‌یان
بابه‌ته‌كێ دى په‌یوه‌ندیدار ب ڤێ پرسێ ئه‌وه، خه‌لكێ مه ل سه‌ر دو به‌ره‌یان دابه‌ش بوویه: یان لایه‌نگره، یان دژبه‌ره. پشكا ناڤین تێدا نینه. بۆ نموونه، ئه‌م دبینن ژ لایێ كه‌سه‌كى ڤه ل سه‌ر شاشا تله‌ڤزیۆنێ، رۆژنامه‌یه‌كێ یان سۆشیال میدیایێ بابه‌ته‌كێ گرنگ دهێته ورۆژاندن. لایه‌نگرێن وى كه‌سى یان وێ سیاسه‌تێ، بێ كۆ بچنه د ناڤه‌رۆكا وێ دا و تێبگه‌هن، ئێكسه‌ر حوكمى ل سه‌ر دده‌ن یان ب نه‌گه‌تیڤ یان پۆزه‌تیڤ. بێ كۆ تێبگه‌هن، یان په‌سنان یان گوتنێن سڤك و ده‌رڤه‌ى ڕه‌وشتى ل سه‌ر دكه‌ن. پڕانیا ڤان كه‌سان نه ژ دوور و نه ژ نێزیك ناڤه‌رۆكا بابه‌تێ هاتیه وه‌شاندن نه‌خواندیه یان گوهدارى نه‌كریه. ته‌نها گۆتنێن خوه ل سه‌ر جۆرێ تێكه‌لى و دیتن و سۆزا خوه ل سه‌ر كه‌سێ خودانێ په‌یامێ دده‌ت و نه‌ناڤه‌رۆكا بابه‌تى. جۆڕه كه‌سه‌كێ دى ژى ژ جۆرێ باڵندێ تۆتى نه و ته‌نها گۆتنێن هه‌یى ڤه‌دگێرنه‌ڤه. مه‌رجێ سه‌ره‌كى شیانا دیتنا مرۆڤى یه؛ واتا، پێد؟ڤیه تو خوانده‌كاره‌كێ باش بى، لێ بكۆلى، بچى ناڤ هوورده‌كاریان دا. مه‌رجێ دوویێ، ئۆبجه‌كتیفبوونا مرۆڤى یه؛ واته، ژبۆ دیتن و تێگه‌هشتنه‌كا باش، تشتێ تو لێ ته‌ماشه دكه‌ى یان دخوینى ب خوه چاوایه پێدڤیه تو وه‌سا ببینى، ئانكو وه‌كى ئه‌و بخوه. ئه‌گه‌ر تو ژ پشت به‌رچاڤكه‌كا ڕه‌ش ته‌ماشه بكه‌ى، تو نه‌شێى زانیاریه‌كا دروست ده‌رباره‌ى وێ بزانى. هه‌روه‌سا ئه‌گه‌ر تو ژ پشت به‌رچاڤكه‌كا ڕه‌نگین ته‌ماشه بكه‌ى، جاره‌كا دیتر تو ئارمانجا خوه تێكدده‌ى و ب ڤى ئاوایى، تشتێ سه‌ره‌تایى تێكدچیت، زانابوونا دروست، ئانكو راستیه. هه‌روه‌سا، ب ڤى ئاوایى بێ به‌رپرسیارى بكارئینانا ئامرازێن ڕاگه‌هاندن و دانوستاندنێ و تۆرێن جڤاكى ژى دكه‌ڤنه خانا ئاژاوه و تێكدانا ئاشتیا جڤاكى دا (ئه‌ڤ كریارا نه دروست پێنگاڤ پێنگاڤ دوبه‌ره‌كیێ دروست دكه‌ت و پاشى ده‌ربازى ناڤ ململانه‌یه‌كا زڤرو توندوتیژ دبیت و ده‌رئه‌نجام دبیته شه‌ڕێ ناڤخوه).
ئه‌نجام و چاره‌سه‌رى:
ل ئه‌نجام دیار دبیت سێ به‌ره‌یێن مه هه‌نه كو كاریگه‌رن د گۆره‌پانا سیاسى و سایكۆلۆژیا جڤاكى دا: یان چه‌پگریا رادیكال، یان راستڕه‌ویا توند، یانژى كه‌سایه‌تى و لایه‌نێن كو به‌ره‌یێ وان نه‌دیاره. به‌لێ به‌شێ میانره‌ویێ ناڤه‌ندى نینه، ئه‌گه‌ر هه‌بیت ژى گه‌له‌ك لاوازه. ئه‌ڤ دیمه‌نه ژى نیشان دده‌ت كو د جڤاكێ مه‌دا هه‌ولێن ره‌وشتى و زانستیێن پێشڤه‌برنا جڤاكى گه‌له‌ك لاوازن. دیاربوونا گرنگترین ژى ئه‌ڤه‌یه كو گه‌له‌ك كه‌سایه‌تیێن مه ژلایێ ده‌روونى ڤه دوورن ژ ئێكگرتنا نه‌ته‌وى. ئه‌ڤه مه‌ترسیه‌كا گه‌له‌ك مه‌زنه و دده‌ته دیاركرن كو هه‌رچه‌ند د ناڤ جڤاكى دا بزاڤه‌كا سیاسى هه‌بیت، به‌لێ پێشیا خوه نابینیت، هه‌دارا تشته‌كى ناكه‌ت ژ بلى خوه. لێ ئه‌م هه‌مى دزانین كو نه‌حه‌زێن مه دهشیارن و ژهه‌ر چار لایه‌نان چاڤه‌ڕێى رۆخاندنا هه‌بوونا مه‌نه. ل به‌رامبه‌ر وان وه‌ك به‌رگریا وه‌لات، ئێكگرتنا نه‌ته‌وى واتا نه ئه‌و ئێكگرتنه كو هه‌ر ئه‌ندامه‌ك لایه‌نگرێ تاكه پارته‌كێ بیت؛ به‌روڤاژى وێ، ئێكگرتنا پارتێن جودا جودا واتاداره. ئێكگرتن، نه ئێكگرتنا هزره‌كێ یه، به‌لكو ئێكگرتنا گه‌له‌ك هزر و بۆچوونێن جودایه. پێدڤیا نه‌ته‌وى ب پارتێن جودا هه‌یه، به‌لێ هه‌ر پارته‌ك ژى پێدڤی ب چارچووڤا خوه‌یا نه‌ته‌وى هه‌یه. مه گه‌له‌ك پێدڤى ب هه‌ڤڕكیا سیاسى هه‌یه. ئه‌گه‌ر هه‌ڤڕكیا سیاسى نه‌بیت، جڤاك وه‌كو ئاڤه‌كا هه‌ر ڕاوه‌ستایى لێ دمینیت و ب درێژاهیا ده‌مى گه‌نى دبیت. به‌لێ ئه‌گه‌ر هه‌ڤڕكیا سیاسى نه هه‌ڤڕكیه‌كا د چارچووڤه‌یا نه‌ته‌وى و ئێكگرتنێ دا بیت، و هه‌ر په‌سنا چاڤ كۆرانه‌یا كه‌س و لایه‌نێن ڕه‌وتێ خوه بكه‌ت و ژ لایێ دى دا هه‌ر دژبه‌ریه‌كا چاڤ كۆرانه‌یا ركابه‌رێن خوه بكه‌ت، ئه‌ڤه تاریبوونه‌كا سه‌خت په‌یدا دكه‌ت د ناڤ جڤاكى دا و دبیته ئه‌گه‌رێ توندوتیژیێ د ناڤ جڤاكى دا. ئه‌ڤه مه‌ترسیه‌كه ژ مه‌ترسیێن هه‌رى مه‌زن ل پێشیا نه‌ته‌وا كورد دا. ب تایبه‌تى ئه‌ڤڕۆ ئه‌م ژ چار لایه‌نان ڤه ل ژێر مه‌ترسیێ نه، ئه‌م وه‌كى ئاڤ و ئۆكسجین پێدڤى ب ئێكگرتنه‌كا ڕاستین.
ئاڤه‌كرنا جڤاكه‌كێ تۆله‌ڕانس، هه‌بوونا مرۆڤێ خودان بیر و باوه‌ریه‌كا جێواز و تایبه‌ت ب كه‌سایه‌تیا خوه‌ڤه، دهێلیت ناكۆكى چێبن د ناڤبه‌را تاكه‌كه‌س و لایه‌نان دا و ئه‌ڤه ژى كێشه لێ ده‌ردكه‌ڤن. ژبۆ وێ چه‌ندێ، دڤێت ئه‌م خوه بگه‌هینه وى ئاستى، ناكۆكیێن د ناڤبه‌را لایه‌ن یان مرۆڤان دا، وه‌ك ئامرازه‌كێ پێشكه‌فتنا جڤاكێ سوود ژێ وه‌رگرین. دڤێت جڤاكێ مه هه‌مى تێبگه‌هن كو ناكۆكى تشته‌كێ سروشتیه و نۆڕماله و پێدڤیه هه‌بوونا ڕه‌نگ و ده‌نگ و هزرێن جودا ل هه‌مبه‌ر خوه‌په‌ژرینى، دیمۆكراسى ژى ئه‌وه كو ئه‌م بشێن ڤێ راستیێ په‌سه‌ند بكه‌ین. ئه‌گه‌ر ئه‌ڤه نه‌هێته په‌سه‌ندكرن، ناكۆكى پێنگاڤ پێنگاڤ دبنه هۆكارێ توندوتیژیا جڤاكى. تایبه‌ت، ئه‌گه‌ر لێك نه تێگه‌هشتنا به‌رامبه‌ر هزرێن ئێكدو هه‌بیتن، ئه‌و دبیته ئه‌گه‌رێ توندوتیژى و ل دووماهیێ دگه‌هیته شه‌ڕى ژى. به‌لێ به‌رۆڤاژى ڤێ چه‌ندێ، ئه‌گه‌ر لێك تێگه‌هشتن هه‌بیتن، ئه‌ڤ باوه‌ریێن جودا، ل جهێ شه‌ڕ و توندوتیژیێ، دبنه زه‌نگینى و ڕه‌نگینیا هزران و پێشڤه‌چوون و وه‌رارا جڤاكى. په‌یوه‌ندیدار ب ڤێ چه‌ندێ، ئه‌گه‌ر ئه‌م سازانا سیاسى چێنه‌كه‌ین، ئاشتبوونا نه‌ته‌وى ئاڤا نه‌كه‌ین، سیسته‌مێ ئۆرگانێن دامه‌زراوه‌یى یێ كارێ خوه پێشڤه‌نه‌به‌ین، بێ توشبوونا توندره‌ویێ ئه‌م به‌ر ب جڤاكه‌كێ مۆدێرن و پێشكه‌فتى پێنگاڤ پێنگاڤ نه‌چین، چ كه‌س ل شوونا مه ڤى كارى بۆ مه ناكه‌ت، ل شوونا سازانێ، ترازان دێ كه‌ڤیته ناڤ ڕه‌ه و ڕیشالێن جڤاكى دا.
به‌خته‌وه‌رى و ئارامى گرێدایى سازانا سیاسیه و سه‌ربۆرا مه ڤێ تاقیكرنێ په‌سه‌ند دكه‌ت:
ئه‌گه‌ر سه‌ربۆرا ڤان دو وه‌لاتێن ئه‌وڕوپى نموونه وه‌رگرین، فره‌نسا و بریتانیا، كو راستڕه‌وێن میانره‌و ل گه‌ل چه‌پگرێن میانره‌و پێكڤه كاردكه‌ن. ڕێیا دروست بۆ پێشكه‌فتنا جڤاكى ئه‌وه. به‌لێ ژ وان حزبان كیژ بهێته سه‌ر ده‌سهه‌لاتێ بلا بهێت، نه دیمۆكراسى تێكدچیت، نه ژى پێشكه‌فتن ڕادوه‌ستیت. هه‌روه‌سا نه‌ژى پارتا هاتیه سه‌ر ده‌سهه‌لات، مافێن هزرى و ژیانى یێن پارتا ئۆپۆزسیۆنێ قه‌ده‌غه‌دكه‌ت. ژبه‌ركو ئه‌ڤ ناكۆكیا هزر و بۆچونێن جودا، وه‌ك ڕێ ڕه‌وا پێشكه‌فتنێ یا جڤاكى سوود ژێ دهێته وه‌رگرتن. دڤێت ئه‌م ژى بشێین هه‌م د ناڤخوه دا ب هێز و ئاشتى بژین و پێشكه‌ڤین، هه‌مژى مۆدێله‌كا پێشكه‌فتى پێشبه‌رى خه‌لكێن دى بكه‌ین، كو دنیا ل سه‌ر ڤێ پێشكه‌فتنا مه نه‌چار بیت ببیته هاریكار و پشته‌ڤانێ مه و ب ڤى ئاوایى ئه‌م بشێین داخواز و ئارمانجێن مه یێن نه‌ته‌وى ل ده‌رئه‌نجامێ هێزبوون و ئێكه‌تیا خوه بده‌ستڤه بینین. دڤێت ئه‌م گه‌له‌ك هه‌ستیار بین كو سیسته‌مێ ده‌زگه‌هێن مه‌یێن له‌شكرى و ئه‌وله‌كارى و جڤاكى نه‌كه‌ڤنه دژبه‌رى جڤاكى. به‌روڤاژى وێ، كارێ خوه راست بكه‌ن و هه‌ر د خزمه‌تا پێشكه‌فتن و پاراستن و ئارامیا خه‌لك وه‌لات دا بن.
چه‌رخێ دنیایێ به‌رده‌وام د پرۆسه‌یا گوهۆرینێ دایه و چاڤه‌ڕێ كه‌سه‌كى ناكه‌ت. ڕێ وڕه‌وا وى چه‌رخى ناهێته ڕاوه‌ستاندن. ئه‌گه‌ر ئه‌م به‌رێ خوه بده‌ینه مێژویێ، ئه‌م دبینین كو چ جڤاك وه‌كى خوه نه‌مایه و هه‌ر هاتیه گوهۆڕین. ئه‌ڤ گوهۆرینانه ئه‌گه‌ر ب زانابوون و تێگه‌هشتن بیت، بووینه ئه‌گه‌رێن پێشكه‌فتنێن وان وه‌لاتان. لێ ئه‌گه‌ر تێگه‌هشتن و زانابوون نه‌بوویه، ئه‌ڤ گوهۆرینانه بووینه هۆكارێ كوشتن و ژناڤچوونێ. هه‌روه‌سا، ئه‌گه‌ر تنێ ئه‌م خوه ببینین و تنێ مه خوه پێ په‌سه‌ند بیت بێ ته‌ماشه‌ى جیهانا ده‌وروبه‌ر و ده‌رڤه بكه‌ین، ئه‌م دێ به‌ر ب فاشیزم و نازیه‌تێ ڤه چین كو دو سه‌ربوورێن هه‌ره تراژیدیێن مرۆڤاتیێ نه. له‌وما دڤێت ئه‌م په‌سه‌ندا ئه‌تنیكى، دینى، مه‌زهه‌بى، شارستانى و كه‌لتۆر وباوه‌رێن جودا بكه‌ین، ئه‌ڤ چه‌نده دبیته ئه‌گه‌را پشته‌ڤانى و سۆز و لایه‌نگریا خه‌لكه‌كێ زۆر بۆ دۆزا مه و ده‌ستخستنا مافێن مه یێن ڕه‌وا، و وان بكه‌ینه ئه‌گه‌رێن پێشكه‌فتنا خوه. د جیهانێ و ب تایبه‌تى هه‌رێما رۆژهه‌لاتا ناڤه‌راست دا، هه‌مى هێز و نه‌ته‌و و كه‌لتۆر ژ قۆناغه‌كا گه‌له‌ك هه‌ستیاریا دیرۆكى ده‌رباس دبن. هه‌مى هێزه‌ك هه‌ول دده‌ت ئێكگرتنا خوه دروست بكه‌ت، داكو تێكنه‌چیت. ژبۆ تو به‌رسڤه‌كا راست بده‌ى ل به‌رامبه‌ر ڤێ قۆناغێ، مه‌رجێ ده‌سپێكى ئێكگرتنا نه‌ته‌ویه. به‌لێ ئه‌م ژبیر نه‌كه‌ین كو ناكۆكى تشته‌كێ سروشتى یه و بنگه‌هێ ژیانێ و پێشكه‌فتنا ژیانێ ب تنێ ب ناكۆكیان چێدبیت. د ڤێ خالێ دا، پڕسا گرنگ ئه‌وه: ئه‌رێ تو دشێى ڤان ناكۆكیان بكه‌یه هۆكارێ زیندیبوون و پێشكه‌فتنێ، یان تو شیانێن خوه وه‌سا ئاڕسته دكه‌ى كو ئه‌و ناكۆكى ببنه هۆكارێن ناڤچوونا مالا ته؟ ئه‌گه‌ر ناكۆكیێن سروشتى بوون ئه‌گه‌ر كۆ توندوتیژى بكه‌ڤیته ناڤبه‌را پارت و لایه‌ن و تاكه‌كه‌سێن جڤاكى دا، ئه‌ڤه دبیته كاره‌ساتا دووماهیێ. به‌لێ ئه‌گه‌ر مه زانى ئه‌م ب هه‌مى لایه‌ن و پارت و تاكه‌كه‌سان ڤان ناكۆكیان بكه‌ینه بنگه‌هێ پێشڤه‌برن و زیندیكرنا جڤاكێ خوه، وى ده‌مى د ڤێ قۆناغا مه‌ترسداریا جیهانى دا، ئه‌م دشێن خوه بگه‌هینه ئاسته‌كێ وه‌سا به‌خته‌وه‌ر و ئارام، چ جاران د مێژویێ دا نه‌هاتیه دیتن. ئه‌ڤه‌ژى ل گه‌ل سازانه‌كا سیاسى و جڤاكى مومكنه كو دێ بیته ئه‌گه‌ره‌ك بۆ داهاتۆیه‌كێ ره‌وشه‌ن و باش.
پشكا دویێ و دووماهیێ
ل هه‌رێمێ چ گه‌ره‌كه؟:
ب نێرینا من، نه مه پێدڤى ب چه‌په‌كێ رادیكال هه‌یه، نه‌ژى پێدڤى ب ڕاستڕه‌وه‌كێ توندره‌و. ئه‌ڤه نێزیكبوونه‌كا شاشه وه‌ك ڕاستڕه‌وێن توندڕه‌و ئه‌م ببینین و بێژین هه‌مى ئه‌و تشتێن هه‌نه وه‌ك خوه بمینن و چێنابیت چ گوهۆرین ب سه‌ردا بهێت. د هه‌مان ده‌م ژى دا، چێنابیت ئه‌م هه‌مى تشتێن خوه وه‌ك چنه بزانین و ئینكار بكه‌ین و هه‌ول بده‌ین ئالته‌رناتیفێ وان ژ جهه‌كێ دى بینین و به‌رامبه‌ر وێ دانین. هه‌لبه‌ت بابه‌تێ ده‌ستهه‌لات و ئۆپۆزسیۆن، چه‌پ و راست، گۆرانخواز و راستپارێز (موحافزه‌كار)، ره‌خنه‌گرتن و ره‌خنه‌دان و…هتد. پێدڤى ب لێكۆلینێن به‌رده‌وامێن خۆدان زانستێن رۆشه‌نبیرى، جڤاكناسى، سیاسى و سایكۆلۆژى هه‌یه. هه‌روه‌سا، هه‌م ده‌سهه‌لات، هه‌م ده‌زگه‌هێن په‌روه‌رده و هه‌م ژى رۆشه‌نبیر به‌رپرسیارن بۆ هه‌ولدانێن مه‌زن ژبۆ كۆ ئاشتبوونا مه‌یا نه‌ته‌وى بهێته چێكرن. ژبۆ چێبوونا وێ ژى، لێك تێگه‌هشتنه‌كا دروست دڤێت. پێدڤیه لێكۆلینێن كویر و دروست بهێنه‌كرن، كو چاوا ل جهێ خوه نه‌مینن و هه‌ر پێشڤه‌بچن، بێى كو كارڤه‌دانێن توندوتیژ هه‌بن. پێدڤیه رۆشه‌نبیر و مامۆستا و زانا و ده‌رونناس و جڤاكناس و سیاسه‌تمه‌دارێن مه ب زانست و فه‌لسه‌فه و زانستیا ڕه‌وشتى هه‌رده‌م د وێ هه‌ولدانێ دا بن، داكو راستپارێزان بینن سه‌ر باوه‌ریا بزاڤه‌كا سه‌قامگیر و بكه‌نه لایه‌نگرێن گۆرانكاریێن وه‌لات و جڤاكێ مه پێدڤى پێ هه‌ى. پێدڤیه ئه‌م چه‌پگران ژى بینن سه‌ر وێ باوه‌ریێ كو گۆرانكارى دڤێت مسۆگه‌ر د به‌رژه‌وه‌ندیا وه‌لات و نه‌ته‌و دا بیت و هه‌ر ریفۆرمه‌ك و بزاڤه‌ك ژى د چارچووڤێ وه‌لات و نه‌ته‌و دا خودان ئارمانج بیت. ئه‌گه‌ر بزاڤاته بۆ ئه‌گه‌را ڕاده‌ستكرنا ئاخا وه‌لات بۆ دوژمنان و خه‌لكێ ته ئازادیا خوه به‌رزه‌كر و بن ده‌ست ما و هه‌مى ده‌ستكه‌فتێن خوه ژده‌ست دان… ب چ ڕامانه‌كێ تو ناڤێ خوه دكه‌یه شۆره‌شگێر و بزاڤا خوه بناڤكه‌ى شۆره‌ش، نه‌خۆشیه‌كا ده‌روونیه و خۆكوژى و نه تشته‌كێ دى. ئه‌و لایه‌ن و تاكه‌كه‌سێن كو ژ چ و تشته‌كى رازى نابن، دڤێت تێبگه‌هن كو پێدڤیه بنیاتێ جڤاكا مه بهێته پاراستن و ئه‌م خوه دوور بگرین ژ هه‌ر هۆكاره‌كێ هشك كو به‌ر ب ئاقاره‌كێ توندوتیژ دبه‌ت.
دابه‌شبوون ل سه‌ر دو به‌ره‌یان
بابه‌ته‌كێ دى په‌یوه‌ندیدار ب ڤێ پرسێ ئه‌وه، خه‌لكێ مه ل سه‌ر دو به‌ره‌یان پارڤه‌بوویه: یان لایه‌نگره، یان دژبه‌ره. پشكا ناڤین تێدا نینه. بۆ نموونه، ئه‌م دبینن ژ لایێ كه‌سه‌كى ڤه ل سه‌ر شاشا تله‌ڤزیۆنێ، رۆژنامه‌یه‌كێ یان سۆشیال میدیایێ بابه‌ته‌كێ گرنگ دهێته ورۆژاندن. لایه‌نگرێن وى كه‌سى یان وێ سیاسه‌تێ، بێ كو بچنه د ناڤه‌رۆكا وێ دا و تێبگه‌هن، ئێكسه‌ر حوكمى ل سه‌ر دده‌ن یان ب نه‌گه‌تیڤ یان پۆزه‌تیڤ. بێى كو تێبگه‌هن، یان په‌سنان یان گۆتنێن سڤك و ده‌رڤه‌ى ڕه‌وشتى ل سه‌ر دكه‌ن. پڕانیا ڤان كه‌سان نه ژ دوور ونه ژ نێزیك ناڤه‌رۆكا بابه‌تێ هاتیه وه‌شاندن نه‌خواندیه یان گوهدارى نه‌كریه. ته‌نها گۆتنێن خوه ل سه‌ر جۆرێ تێكه‌لى و دیتن و سۆزا خوه ل سه‌ر كه‌سێ خودانێ په‌یامێ دده‌ت و نه ناڤه‌رۆكا بابه‌تى. جۆڕه كه‌سه‌كێ دى ژى ژ جۆرێ باڵندێ تۆتى نه و ته‌نها گۆتنێن هه‌یى ڤه‌دگێرنه‌ڤه. مه‌رجێ سه‌ره‌تا شیانا دیتنا مرۆڤى یه؛ واتا، پێدڤیه تو خوانده‌كاره‌كێ باش بى، لێ بكۆلى، بچى ناڤ هوورده‌كاریان دا. مه‌رجێ دوویێ، ئۆبجه‌كتیفبوونا مرۆڤى یه؛ واته، ژبۆ دیتن و تێگه‌هشتنه‌كا باش، تشتێ تو لێ ته‌ماشه دكه‌ى یان دخوینى ب خوه چاوایه پێدڤیه تو وه‌سا ببینى، ئانكو وه‌كى ئه‌و بخوه، گه‌ر تو ژ پشت به‌رچاڤكه‌كا ڕه‌ش ته‌ماشه بكه‌ى، تو نه‌شێى زانیاریه‌كا دروست ده‌رباره‌ى وێ بزانى. هه‌روه‌سا گه‌ر تو ژ پشت به‌رچاڤكه‌كا ڕه‌نگین ته‌ماشه بكه‌ى، جاره‌كا دیتر تو ئارمانجا خوه تێكدده‌ى و ب ڤى ئاوایى، تشتێ سه‌ره‌تایى تێكدچیت، زانابوونا دروست، ئانكو راستیه. هه‌روه‌سا، ب ڤى ئاوایى بێ به‌رپرسیارى بكارئینانا ئامرازێن ڕاگه‌هاندن و دانوستاندنێ و تۆرێن جڤاكى ژى دكه‌ڤنه د خانا ئاژاوێ و تێكدانا ئاشتیا جڤاكى دا (ئه‌ڤ كریارا نه دروست پێنگاڤ پێنگاڤ دوبه‌ره‌كیێ دروست دكه‌ت و پاشى ده‌ربازى ناڤ ململانه‌یه‌كا زڤر و توندوتیژ دبیت و ده‌رئه‌نجام دبیته شه‌ڕێ ناڤخوه).
ئه‌نجام و چاره‌سه‌رى:
ل ئه‌نجام دیار دبیت، سێ به‌ره‌یێن مه هه‌نه كو كاریگه‌رن د گۆره‌پانا سیاسى و سایكۆلۆژیا جڤاكى دا: یان چه‌پگریا رادیكال، یان راستڕه‌ویا توند، یانژى كه‌سایه‌تى و لایه‌نێن كو به‌ره‌یێ وان نه‌دیاره. به‌لێ پشكا میانره‌ویێ ناڤه‌ندى نینه، هه‌كه هه‌بیت ژى گه‌له‌ك لاوازه. ئه‌ڤ دیمه‌نه ژى نیشادده‌ت كو د جڤاكێ مه‌دا هه‌ولێن ره‌وشتى و زانستیێن پێشڤه‌برنا جڤاكى گه‌له‌ك لاوازن. دیاربوونا گرنگترین ژى ئه‌ڤه‌یه كو گه‌له‌ك كه‌سایه‌تیێن مه ژ لایێ ده‌روونى ڤه دوورن ژ ئێكگرتنا نه‌ته‌وى. ئه‌ڤه مه‌ترسیه‌كا گه‌له‌ك مه‌زنه و دده‌ته دیاركرن كو هه‌رچه‌ند د ناڤ جڤاكى دا بزاڤه‌كا سیاسى هه‌بیت، به‌لێ پێشیا خوه نابینیت، هه‌دارا تشته‌كى ناكه‌ت ژ بلى خوه. لێ ئه‌م هه‌مى دزانین كو نه‌حه‌زێن مه دهشیارن و ژهه‌ر چار لایه‌نان ڤه چاڤه‌ڕێى رۆخاندنا هه‌بوونا مه‌نه. ل به‌رامبه‌ر وان وه‌ك به‌رگریا وه‌لات، ئێكگرتنا نه‌ته‌وى واتا نه ئه‌و ئێكگرتنه كو هه‌ر ئه‌ندامه‌ك لایه‌نگرێ تاكه پارته‌كێ بیت؛ به‌روڤاژى وێ، ئێكگرتنا پارتێن جودا جودا واتاداره. ئێكگرتن، نه ئێكگرتنا هزره‌كێ یه، به‌لكو ئێكگرتنا گه‌له‌ك هزر و بۆچوونێن جودایه. پێدڤیا نه‌ته‌وى ب پارتێن جودا هه‌یه، به‌لێ هه‌ر پارته‌ك ژى پێدڤى ب چارچووڤا خوه‌یا نه‌ته‌وى هه‌یه. مه گه‌له‌ك پێدڤى ب هه‌ڤڕكیا سیاسى هه‌یه. ئه‌گه‌ر هه‌ڤڕكیا سیاسى نه‌بیت، جڤاك وه‌كو ئاڤه‌كا هه‌ر ڕاوه‌ستایى لێ دمینیت و بـ درێژاهیا ده‌مى گه‌نى دبیت. به‌لێ ئه‌گه‌ر هه‌ڤڕكیا سیاسى نه هه‌ڤڕكیه‌كا د چارچووڤه‌یا نه‌ته‌وى و ئێكگرتنێ دا بیت و هه‌ر په‌سنا چاڤ كۆرانه‌یا كه‌س و لایه‌نێن ڕه‌وتێ خوه بكه‌ت و ژ لایێ دى دا هه‌ر دژبه‌ریه‌كا چاڤ كۆرانه‌یا ركابه‌رێن خوه بكه‌ت، ئه‌ڤه تاریبوونه‌كا سه‌خت په‌یدا دكه‌ت د ناڤ جڤاكى دا و دبیته ئه‌گه‌رێ توندوتیژیێ د ناڤ جڤاكى دا. ئه‌ڤه مه‌ترسیه‌كه ژ مه‌ترسیێن هه‌رى مه‌زن ل پێشیا نه‌ته‌وا كورد دا. ب تایبه‌تى ئه‌ڤڕۆ ئه‌م ژ چار لایه‌نان ڤه ل ژێر مه‌ترسیێ نه، ئه‌م وه‌كى ئاڤ و ئوكسجین پێدڤى ب ئێكگرتنه‌كا ڕاستین.
كوردستانیان پێدڤیا خوه ب جڤاكه‌ك تۆله‌ڕانسه;
ل دیرۆكا مرۆڤایه‌تیێ حه‌تا ڕۆژا ئه‌ڤرۆ ئه‌گه‌رێن ناكوكیان چونكه مرۆڤ نه‌خودانێن هه‌مان بیر و باوه‌رانه و هه‌مان ده‌مدا نه ئێك ڕه‌نگ و یه‌ك زمان ژى. ده‌ما تو نه‌شیاى ڤێ جێوازیێ وه‌ك ڕاستیه‌كێ ببینى و سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل بكه‌ى، ئه‌ڤ ناكوكیانه دبنه ئه‌گه‌رێن به‌ره‌یێن جێواز و هه‌ڤدژ، هه‌ر به‌ره‌یه‌ك هه‌وڵا حه‌لاندنا به‌ره‌یێ به‌رامبه‌ر خوه د ناڤ خوه‌دا دكه‌ت، ئه‌گه‌ر نه‌شیا دێ هه‌ولا بنده‌ستكرن و ته‌په‌سه‌ركرنا وى كه‌ت و هه‌روه‌سا دێ هه‌ولده‌ت هه‌مى نه‌رازیبوونێن هه‌یى كپ كه‌ت و ژناڤبه‌ت. له‌وما ژبوونا ئه‌ڤ چه‌ندا مه ل سه‌رى دیاركرى ڕوى نه‌ده‌ت پێدڤیا مه ب جڤاكه‌ك تۆله‌ڕانسه داكو بشێن سه‌ره‌ڕاى بیر و باوه‌رو ڕه‌نگو ده‌نگێن جێواز ب ئاشتى پێكڤه بژین.
به‌خته‌وه‌رى و ئارامى گرێدایى سازانا سیاسیه و سه‌ربۆرا مه ڤێ تاقیكرنێ په‌سه‌ند دكه‌ت:
ئه‌گه‌ر سه‌ربۆرا ڤان دو وه‌لاتێن ئه‌وڕوپى نموونه وه‌رگرین، فره‌نسا و بریتانیا، كۆ راستڕه‌وێن میانره‌و ل گه‌ل چه‌پگرێن میانره‌و پێكڤه كاردكه‌ن. ڕێیا دروست بۆ پێشكه‌فتنا جڤاكى ئه‌وه. به‌لێ ژ وان حزبان كیژ بهێته سه‌ر ده‌سهه‌لاتێ بلا بهێت، نه دیمۆكراسى تێكدچیت، نه ژى پێشكه‌فتن ڕادوه‌ستیت. هه‌روه‌سا نه‌ژى پارتا هاتیه سه‌ر ده‌سهه‌لات، مافێن هزرى و ژیانى یێن پارتا ئۆپۆزسیۆنێ قه‌ده‌غه دكه‌ت. ژبه‌ركۆ ئه‌ڤ ناكۆكیا هزر و بۆچوونێن جێواز، وه‌ك ڕێ ڕه‌وا پێشكه‌فتنێ یا كۆمه‌ڵگه‌هێ سوود ژێ دهێته وه‌رگرتن. دڤێت ئه‌م ژى بشێین هه‌م د ناڤخوه دا بهێز و ئاشتى بژین و پێشكه‌ڤین، هه‌مژى مۆدێله‌كا پێشكه‌فتى پێشبه‌رى خه‌لكێن دى بكه‌ین، كو دنیا ل سه‌ر ڤێ پێشكه‌فتنا مه نه‌چار بیت ببیته هاریكار و پشته‌ڤانێ مه و ب ڤى ئاوایى ئه‌م بشێین داخواز و ئارمانجێن مه یێن نه‌ته‌وى ل ده‌رئه‌نجامێ هێزبوون و ئێكه‌تیا خوه بده‌ستڤه بینین. دڤێت ئه‌م گه‌له‌ك هه‌ستیار بین كو سیسته‌مێ ده‌زگه‌هێن مه‌یێن له‌شكرى و ئه‌وله‌كارى و جڤاكى نه‌كه‌ڤنه دژبه‌رى جڤاكى. به‌روڤاژى وێ، كارێ خوه راست بكه‌ن و هه‌ر د خزمه‌تا پێشكه‌فتن و پاراستن و ئارامیا خه‌لك وه‌لات دا بن.
چه‌رخێ دنیایێ به‌رده‌وام د پرۆسه‌یا گوهۆرینێ دایه و چاڤه‌ڕێ كه‌سه‌كى ناكه‌ت. ڕێ وڕه‌وا وى چه‌رخى ناهێته ڕاوه‌ستاندن. هه‌كه ئه‌م به‌رێ خوه بده‌ینه دیرۆكێ، دێ دبینین كو چ جڤاك وه‌كى خوه نه‌مایه و هه‌ر هاتیه گوهۆڕین. ئه‌ڤ گوهۆڕینه گه‌ر ب زانابوون و تێگه‌هشتن بیت، بووینه ئه‌گه‌رێن پێشكه‌فتنێن وان وه‌لاتان. لێ ئه‌گه‌ر تێگه‌هشتن و زانابوون نه‌بوویه، ئه‌ڤ گوهۆڕینانه بووینه هۆكارێ كوشتن و ژناڤچوونێ. هه‌روه‌سا، ئه‌گه‌ر ته‌نها ئه‌م خوه ببینین و ته‌نها مه خوه پێ په‌سه‌ند بیت بێ ته‌ماشه‌ى جیهانا ده‌وروبه‌ر و ده‌رڤه بكه‌ین، ئه‌م دێ به‌ر ب فاشیزم و نازیه‌تێ ڤه چین كو دو سه‌ربوورێن هه‌ره تراژیدیێن مرۆڤاتیێ نه. له‌وما دڤێت ئه‌م په‌سه‌ندا ئه‌تنیكى، دینى، مه‌زهه‌بى، شارستانى و كه‌لتور و باوه‌رێن جودا بكه‌ین، ئه‌ڤ چه‌نده دبیته ئه‌گه‌را پشته‌ڤانى و سۆز و لایه‌نگریا خه‌لكه‌كێ زۆر بۆ دۆزامه و ده‌ستخستنا مافێن مه یێن ڕه‌وا، و وان بكه‌ینه ئه‌گه‌رێن پێشكه‌فتنا خوه. د جیهانێ و ب تایبه‌تى هه‌رێما رۆژهه‌لاتا ناڤه‌راست دا، هه‌مى هێز و نه‌ته‌و و كه‌لتۆر ژ قووناغه‌كا گه‌له‌ك هه‌ستیاریا مێژوویى ده‌رباس دبن. هه‌مى هێزه‌ك هه‌ول دده‌ت ئێكگرتنا خوه دروست بكه‌ت، داكۆ تێكنه‌چیت. ژبۆ تو به‌رسڤه‌كا راست بده‌ى ل به‌رامبه‌ر ڤێ قووناغێ، مه‌رجێ سه‌ره‌تایى ئێكگرتنا نه‌ته‌ویه. به‌لێ ئه‌م ژبیر نه‌كه‌ین كو ناكۆكى تشته‌كێ سروشتى یه و بنگه‌هێ ژیانێ و پێشكه‌فتنا ژیانێ ب تنێ ب ناكۆكیان چێدبیت. د ڤێ خالێ دا، پڕسا گرنگ ئه‌وه: ئه‌رێ تو دشێى ڤان ناكۆكیان بكه‌یه هۆكارێ زیندیبوون و پێشكه‌فتنێ، یان تو شیانێن خوه وه‌سا ئاڕسته دكه‌ى كو ئه‌و ناكۆكى ببنه هۆكارێن ناڤچوونا مالا ته؟ ئه‌گه‌ر ناكۆكیێن سروشتى بوون ئه‌گه‌ر كو توندوتیژى بكه‌ڤیته ناڤبه‌را پارت و لایه‌ن و تاكه‌كه‌سێن جڤاكى دا، ئه‌ڤه دبیته كاره‌ساتا دووماهیێ. به‌لێ ئه‌گه‌ر مه زانى ئه‌م ب هه‌مى لایه‌ن و پارت و تاكه‌كه‌سان ڤان ناكۆكیان بكه‌ینه بنگه‌هێ پێشڤه‌برن و زیندیكرنا جڤاكێ خوه، وى ده‌مى د ڤێ قووناغا مه‌ترسداریا جیهانى دا، ئه‌م دشێن خوه بگه‌هینه ئاسته‌كێ وه‌سا به‌خته‌وه‌ر و ئارام، چ جاران د مێژویێ دا نه‌هاتیه دیتن. ئه‌ڤه ژى ل گه‌ل سازانه‌كا سیاسى و جڤاكى مومكنه كو دێ بیته ئه‌گه‌ره‌ك بۆ داهاتویه‌كێ ره‌وشه‌ن و باش.
