نڤیسهر و دیاردهیا دهقگیرییێ
عهبدولخالق سولتان
دهمهكی من هزردكر ئهو تشتێن ئهز ب پێنوسێ خۆ دنڤیسم، ئهو تشت یێن منن، و بهرههمێ هزر بیرێن منه، بهلێ بهداخهوه پشتی بۆرینا سالان و خواندنهكا بهرفرههـ بۆ من دیار بوو، كو پتریا وان نڤیسینان نهیێن منن! بهلكو ههمی ئهون یێن من ژ پهرتووكان، كهسان، فلمان یان د دیوانان دا وهرگرتین، ب گۆتنهكا دی؛ پرانیا نڤیسین و گۆتارێن من/مه یێن خهلكهكێ دینه! ئانكو ژ ئهنجامهكێ كۆمبوونا سهرێك یا پێزانینان بۆ من/مه دروست بووینه.
ئهڤ حالهته ل دهڤ ههمی نڤیسهران پهیدا دبیت، و دیاردهیا دهقگیریێ یان ههڤتێگستیێ ههمی كهسان ڤهدگریت، لێ ههر كهسهك ب رهنگهكی دهقگیریێ بكاردئینیت، هندهك ب شێوهیەكێ ئێكسهر و راستەوخۆ بكاردئینین، ئانكو گهلهك جاران ئهم پهنایێ دبهینه گۆتنهكا كورت یا زانایهكی یان فیلۆسۆفهكی یان تایبەتمەندەكی بۆ زهنگینكرنا بابهتێ خۆ، یان دا بۆچوونا خۆ پێ پهسەند بكهین.
دیسان دبیت ب شێوهیەكێ نهراستەوخۆ پهنایێ ببهینه بكارئینانا هزرهكێ، ڕستهكێ یان دێرهكا ههلبهستێ، بهلێ نه ب شێوهیەكێ دهقاودهق دێ بكارئینین، بهلكو دێ هندهك گوهۆڕینان لسهر كهین، دا خۆ ژ ئاماژهكرنا ب ژێدهرێ وێ بدەینە پاش، ئهڤێ ژی ئهگەرێن خۆ ههنه، دبیت ئهم ژێدهری نهزانین و دبیت تنێ ناڤهرۆك مابیته د هزرا مه دا بێی تێكست، هەر وەسا دبیت مه نهڤێت ئاماژێ ب ژێدهری بدهین! دا خۆ بكهینه خودانێ وی تێكستی و هینگێ بابهت ژ بازنێ دهقگیریێ دهردكهڤیت، و دبێژنێ (دزی)! ئانكو دهزییهكێ زراڤ یێ د ناڤبهرا (دهقگیریێ) و (دزیكرنێ) دا هەیی، دهقگیری ئهگهر ب هشیاری هاته كرن كو ژێدهر د دیاردبن دروسته، لێ ئهگهر ئهنقهسد ژێدهر هاته بهرزهكرن، و ئهو دهق – بلا ڕستهكا بچویك بیت – كره یێ خۆ هینگێ دبیته دزی.
دێ ڤهگهڕینه دهقگیریێ كو (جولیا كریستیڤا) زمانزانهكا بولگاریه، ب هویری لسهر دیاردهیا دهقگیریێ راوهستیایه، و دیاركریه كو: “ههر دهقهك ئهنجامێ مێژتن یان گوهارتنا دهقهكێ دیه“ ئانكو دهق ژ كهسهكی بۆ ئێكێ دی دهێنه ڤهگوهاستن، ههر ئێك ب شێوهیەكی كارتێكرنێ لسهر دكهت و بكاردئینیت. وێ مفا ژ بۆچونێن (باختین)ی وهرگرتیه دهمێ بهری وێ گۆتی: “چ پهیڤێن بێ لایهن نینن كو د ئازاد بن ژ فهرههنگێن كهسانێن دی” و دیاردكهت ئهڤ دهق و گۆتارێن نوكه ئهم بكاردئینین ههمی ژ ئهنجامێ پروسهیا دهقگیریێ پهیدابووینه، دوپاتدكهت هیچ دهقهك یێ پاك نینه ژ دهقگیریێ. بهلێ (كریستیڤا)یێ پشتی ب هویری ئهڤ بابهته ڤهكۆلای گههشته وێ ئێكی كو: “پروسهیا ئامادهكرنا دهقهكی لسهر گازیكرنا دهقێن پێشتر دمینیت، پاش ب شێوەیەكێ دی بهێته دابهشكرن، ئانكو دهقان دئینین و پاش دههلوهشینن و لسهر ئاڤادكهن” ئهڤه ئهگهر نه راستەوخۆ بیت.
د ئهڤی سهردهمی دا، پهیدابوونا (ژیریا دهستكرد AI) لسهر بنهمایێ ئهڤێ تیۆرێ هاتیه دروستكرن، ئانكو ژیریا دهستكرد دشێت مفای ژ ههمی تێكستێن د پرۆكرامهكێ وهكێ (چات جی پی تی) یان (دیپسیك) یان (جیمینی) دا هاتینه عمباركرن وهرگریت، دا ل دویڤ وان تێكستان بهرسڤا بكارهێنهرێن خۆ بدهت، لهورا نوكه ههمی گهلێن جیهانێ ههولددهن تێكست وگۆتارێن خۆ د ئهوان پرۆگرامان دا عمباربكهن، دا بشێن مفایهكێ باش د ئایندهی دا ژێ وهرگرن.
دبیت دیتنا بهرێ یا دەقگیریێ تنێ فۆكس لسهر بهرههمێن دزیێ كر بیت، بهلێ د خواندنێن نوی دا دهقگیری بویه خواستهك و پێدڤیه مرۆڤ ب لۆژیك مفای ژێ وهرگریت و بكاربینیت؛ بۆ پێشخستنا هزرێن خۆ و پێشكێشكرنا گۆتارهكا پتر ئاڤاكهر و بهرههمهكێ پتر كاریگهر.