نڤیسینا مۆزیکێ
ئەرشەد زاخۆیی
( ١ – ٢)
نڤیساندنا مۆزیکێ سیستەمەکە دهێتە بکارئینان بۆ نوونەراتیا مۆزیکا بچاڤ ئانکو ب چاڤ دیتن ، سیستەمێن نڤیساندنا مۆزیکی ب گشتی نوونەرایەتیا ڕەگەزێن پارچا مۆزیکی دکن، ئەوا کو گرنگە بۆ بجهئینانا وێ، بەهراپترا کریارا شلۆڤە کرنا نڤیساندنا مۆزیکی ب خواندنا مۆزیکێ هاتینە ناڤکرن، بدڕێژاهیا مێژویێ ڕەوشەنبیریێن جیاواز پەیدابووینە، وشێوازێن نڤیساندنێن مۆزیکیێن جودا هاتینە ب کارئینان، پێزانینێن بەردەست ل دۆرنڤیساندنا مۆزیکا کەڤن دکێمن بۆ نموونە بەهرا پتریا ژەنیارێن مۆزیکا کلاسیکی نۆتا مۆزیکییا مودەررەج واتە بلندی و نشیڤی تێدە بکاردئینن، هەروەسا ئیقاعات و کلیل و سەرکێن نۆتا ژبۆ نڤیساندنا پارچە مۆزیکا و ڤەکرنا هێمایێن وان . ل گەل ڤێ یەکێ ژی سیستەمێن دیترژی هەنە بۆ نمونە مۆزیکا گوندەواریا پیشەگری سیستەمێ ناشفیل یێ ژمارەیی رێکا سەرەکیە ل ئامیرێن تێلی ئانکو وەتەری وەکە گیتارێ . بکار ئینانا نۆتا مۆزیکی ژئالیێ ژەنیارانڤە گەلەک یا بەربەڵاڤە ، هێماژی ژیێن کەڤن و نوی پێک دئێن وەکی هێمایێن پەیکەر سازکری لسەر بەرا یانژی ل سەر تابلۆیێن ژ ئاخێ چێکری ، سەرەرای کو چەندین ڕەوشەنبیریێن کەڤن هێما بکارئیناینە ژبۆ نوونەرایەتیا ئاوازاو ئیقاعا ، بەلێ ئەو دشمولی بوینە بشێوەیەکێ تایبەت، لەورا تێگەهشتنا مۆزیکا وان یابەر تەسک بوو . سیستەمێ نڤیساندنا مۆزیکیا ڕۆژئاڤاییا نوی ل ئورۆپا ل چەرخێن ناڤین دیاربون ب ڕێکا هەولێن کەنیسا مەسیحی ژبۆ ئێکبوونا ئەدا و گۆتنا ئاوازێن سترانێن ئاسان ب شێوەیەکی کو بشێن تەرانیما بکن ئێک ل جهێن جودا . لێ ل سەردەمێ ڕابون و هشیاربونێ نڤیساندنا مۆزیکی پتر پێشڤەچون بخۆڤە دیت ، هەروەسا لسەردەمێ مۆزیکا باڕوک و ماوێ کلاسیکی و سەردەمێ مۆزیکا ڕۆمانسی ژ ساڵێن( ١٧٥٠ تا ١٩٠٠ ) . نڤیساندنا مۆزیکی یا کو ب سترانکی تێت گۆتن ژ هێمایێن پیتی یێن نەغەما پێک تێن ، ولسەر پاڕچە مۆزیکێن دەققی دەیناتینە، ئاماژە بۆ ئیقاعێ تێت کرن ب ڕێکەکی دەسپێکی ب هێمایێن کورت و دڕێژ و نەخشا سیکیلۆسی ، ب شێوەیەکێ جودا هاتیە گۆتن و روایەت کرن ، دناڤبەرا چەرخێ دوێ بەری زاینیی و چەرخێ دوێ یێ زاینی ، هەروەسا میسومیدسێ کریتی ژی سێ تەرنیمە ل ناڤ دەست نڤیساندا هەنە ، و تەرانیمێن دلفی هەنە یێن کو مێژویا وان ڤەدگەرت بۆ چەرخێ دوێ یێ بەری زاینی بەلێ نە هاتینە پاراستن ، وەسادیارە ژی کۆ نڤیساندنا مۆزیکیا یۆنانیا کەڤن ڕاوەستیایە ، ژ بکارئینانێ ل دەمێ پشت پشتکی چۆنا ئیمپراتۆریەتا ڕۆمانیا ڕۆژئاڤایی . نڤیساندنا مۆزیکیا یۆنانیا کەڤن ل بەر دەست بو ژ چەرخێ شەشێ ژ بەری زاینی و بەردەوام بی هەتا چەرخێ چارێ یێ زاینی ، بەلێ تنێ پارچەکا مۆزیکیا تمام ئەوا دبێژنێ نەخشێ سیکیلۆس یێ مای .
ب دیڤچۆنێ مڕۆڤ دشێت بسەر شێوەیەکی ژ شێوێن نڤیساندنا مۆزیکی هلبت ، کو ل سەر تابلۆیەکی ب نڤیسینا مسماری هاتیە نڤیساندن ل پاڕێزگەها بابل ل باشورێ عیراقێ ب ١٤٠٠ ساڵا بەری زاینی ، ئەڤ تابلۆیە پێزانینێن پارچە کری تێدەنە لسەر ئەدا کرنا مۆزیکێ ، وب پایەیێن مۆزیکیێن دیاتونی هاتیە نڤیساندن و بکار ئینان . سەرەرای کۆ شلۆڤەکرنا سیستەمێ نڤیساندنا مۆزیکێ هەتا نۆکە جهێ گەنگەشێ بویە ، لێ یاڕۆن و دیارنڤیساندنا مۆزیکی ئاماژێ دکت بۆ ناڤێ تێلا ئانکو وەتەرا لسەر گیتارێ ، هەروەسا ڤەکۆلین ئاماژێ دکن کۆ ئەڤ نڤیساندنێن مۆزیکی دو مەبەست پێ هەبون ئەوژی پارچێن مۆزیکیێن ئاینی و یێن علمانی ، ژبەر کو مۆزیک پێتڤی بو ل ئاهەنگێن ئاینی و چاڵاکیێن ناڤ کۆچکو قەسڕێن پادشاهی ، و سەرەرای وێ یەکێ کۆ دپارچە کری بون، بەلێ ئەڤ تابلۆیانە ژ کەڤنترین ئاوازێن مۆزیکیێن تۆمار کری پێک تێن کۆ هاتینە دیتن . نڤیساندنا مۆزیکی بەردەوام بو لسەر پێشڤەچۆنێ لگەل پێشکەفتنا تەکنەڵۆژیایا ئامیرێن مۆزیکی . دمۆزیکا کلاسیکیا هەڤ چەرخدا ل چەرخێن بیست و بیست وئێکێدا نڤیساندنا مۆزیکی بەردەوام بو د پێشکەفتنێدا لگەل ئینان و داخلکرنا نڤیساندنا وێنەیی ژ ئالیێ هندەک ئاوازدانەرێن هەڤ چەرخ و بکار ئینانا بەرنامێن نڤیساندنا نۆتا مۆزیکی یاپەسەند کری لسەر کۆمپیوتەری ژ ساڵێن هەشتیا ژ چەرخێ بیستێ وەرە بۆ نڤیساندنا مۆزیکێ .
