نیڤ چەرخ ژ (بازاڕێ ژەهراوی).. ژ رێككەفتنامەیا جەزائیر هەتا ژ دایكبوونا كوردستانا نوی
پ. د. ئیبراهیم ئەحمەد سمۆ
نڤێسین: پ. د. ئیبراهیم ئەحمەد سمۆ
و. ژ عەرەبی: عزەت یوسف
پاش بۆرینا نیڤ سەد سالی ل سەر ئێك ژ رێككەفتنێن پترترین ڤەكێش و ئازراندن د دیرۆكا رۆژهەلاتا ناڤین دا ب خۆڤە گرتی، پارتی دیموكراتی كوردستان، د رێیا بەشێ رەوشەنبیری و راگەهاندێ ل مەكتەبا سیاسی، كۆمبوونەكا ئاست بلندا سیاسی و كولتووری ل ژێر مانشێتێ (دیدارا نیڤ سەدەیا – رێككەفتننامەیا جەزائیر، شرۆڤە و خواندنێن نوی) رێكخست.
ئەڤ دیدارە ل هۆلا سەعەد عەبدوللا ل باژێرێ هەولێرێ هاتە گێڕان، ل رۆژا دوشەمبی 26 گولانا 2025، ئەڤە ژی د چارچووڤێ سالڤەگەرا بۆرینا نیڤ چەرخی ل سەر رێككەفتنا جەزائیر هات، كو بۆ چەندین سالان وەك سیمبۆلا خیانەتا سیاسی دژی خواست و ئاواتێن گەلێ كورد دهێتە دانان. ئارمانجا ئەڤێ چالاكیێ دوبارە خواندنا ئەڤێ رێككەفتنێ ژ روانگەهێ دیرۆكی و ستراتیژیا نوی بوو، هەروەسا باندۆرا كویرا وێ ل سەر نها و ئاییندەیێ كوردستانێ هاتە نیشادان. د بیرئانینێن دیرۆكێ دا، دەم و سەردەمێن نەژبیركری دەردكەڤن، كو تێدا رۆپەلێن سیاسەتێ بووینە خاچەرێ و سەرێن رێیان، و بازار (سەفەقات) دەركەتن و سەرهلدان كو هەتا رۆژا مە یا ئەڤرۆ ژی هەست ب كاریگەرییا وان دهێتەكرن. د ناڤا ڤان وەستگەهێن گرنگ دا، رێككەفتننامەیا جەزائیر یا دیارە، كو ل شەشێ ئادارا سالا 1975 د ناڤبەرا ئیراق و ئیرانێ ل پەراوێزا كۆنفرانسێ (ئۆپك) ل پایتەختێ جەزائیر ب ناڤبەینكارییا هەواری بۆمەدیەن سەرۆكێ وی دەمێ جەزائیر هاتە واژۆكرن. هەرچەندە ب ناڤێ (رێككەفتنا ئاشتیێ) پێشكەشی جیهانێ هاتەكرن، لێ باندۆرا وێ ل سە كوردستانێ یا تالبوو. خەنجەرەكا ژەهراوی ل پشتا بزاڤا رزگاریخوازا كوردی دا و چریسكەك ژ بۆ شەڕەكێ وێرانكەرێ هەشت سالێ و د ناڤبەرا ئیراقێ و ئیرانێ بوو، پاشتر بۆ سەدەما كەتنا رژێمان و هەلوەشیان و نەخشەیان و گۆهاڕتنێن مەزن ل رۆژهەلاتا ناڤین دا بوو. هەرچەندە ژ ئالیێ دو كەسایەتیێن ناڤدار ڤە هاتبوو واژۆكرن: سەددام حوسێن، جێگرێ سەرۆكێ ئیراقێ و محەمەد ڕزا پەهلەوی، شاهێ ئیرانێ، لێ كورد تێدا مەزنترین زەرەرمەند بوو. پشتەڤانی ژێ هاتە بڕین و ب تنێ د قادا شەڕی بێ خۆدان و پشتەڤانی مان، ل دەمەكی كو شۆڕەشا كورد ل سەر لێڤا سەركەفتنێ بدەستئینانا دەستكەفتیێن مەزن بوو.
كورد.. ژ نسكۆیێ بۆ سەرهلدانێ، ئەو دەم داویا رێ و رێبازا خەباتێ نەبوو، لێ دەستپێكا ئاراستەكێ موكومتر و خۆراگرتر بوو. د ناڤا كاڤلێن خیانەتێ دا، شۆڕەشەكا نوی پەیدا بوو و ناڤێ (شۆڕەشا گولانێ) هەلگرت بوو، پشتراست كر كو خەونا كوردی ب رێككەفتنان نائێتە ڤەشارتن، هەروەسا روحا كوردی ب خیانەتێ ناهێتە شكاندن. ل گەل نێزیكبوونا دیدارا رەوشەنبیری و سیاسی ب ناڤێ (نیڤ چەرخ ژ بازارێ ژەهراوی)، كو ژ ئالیێ بەشێ رەوشەنبیری و راگەهاندنێ – پارتی دیموكراتی كوردستان و ل ژێر چاڤدێریا سەرۆك مەسعود بارزانی هاتبوو رێكخستن، دانوستاندن و گۆتار جارەكا دی سەروژنوی دەربارەیێ رێككەفتنێ ڤەدگەریێن و دهێنەكرن، نەك وەك دیرۆكا كارەساتەكێ، لێ مینا دەلیڤەكا هوشیاریا سیاسی د یادەیا گەلێ كورد دا.
نهێنییا مرنێ… و دوماهییا سیمبۆلێن ئێك ژ پارادۆكسێن بالكێش، ئەوێن پشكداری د چێكرنا رێككەفتنێ دا كرین ژ دوماهیێن سەیر و تراژیدی قورتال نەبوون. دویڤڕا سەرۆكێ جەزائیر هەواری بۆمەدیەن، تووشی نەخۆشیەكا نەپەنی بوو، پشتی سەرەدانا دیمەشق و بەغدا كری، د ناڤا پرسیارێن كو بەرسڤێن باشبوونێ نەگەهشتنێ بۆ سەدەما مرنا وی. سەبارەت وەزیرێ دەرڤە یێ وەلاتێ وی، كو پاشی پۆستێ سەرۆكاتیێ وەرگرتی، دوماهی رۆژێن ژیانا خۆ ل سەر كورسیكەكا گەرۆك كو دەستێن ل دەوروبەرێن وی پالددان دەربازكر. شاهێ ئیرانێ، كو قارەمانێ رێككەفتنێ/بازاری بوو، ژ ئالیێ شۆڕەشا ئیسلامی ڤە هاتەلادان، و بەرەڤ وەلاتێ میسرێ وەكی پەنابەر رەڤی بێی كو بكاریت خۆ یان ملك و ماڵێ خۆ رزگار بكەت و ل غەریبیان دویر ژ تەختێ شاهاتییا خۆ مر. هندی سەددام حوسێن بوو، د ناڤەندەكا تژی خۆنمایشی دا گەهشتە دەستهەلاتداریێ و دەست ب شەڕێن مەزن كرن و ئیراق وێرانكر، بەری ب كەڤتنەكا دژوار و دەنگڤەدای ژ ئالیێ ویلایەنێن ئێكگرتی ڤە بكەڤیت و ب سێدارەدانێ د دیمەنەكێ تراژیدی دا ژیانا وی ب داوی هات كو دوماهیەكا تەماما سەردەمەكی دیرۆكی بوو.
د ڤان هەمی گۆڕانكاریان دا، كورد ب تنێ هەلگرێن خەتیرا خۆڕاگریێ و هەدار و باوەری ب دادوەپەری و رەوایا دۆزا خۆ بوو، لەوا زێدەبارێ خیانەتێ، بەردەومبوون و تەڤگەرا رزگاریخوازیا خۆ ب سەركردایەتیەكا ژیر و دلسۆز ئاڤاكر.
شۆڕەش د شەشێ ئادارێ دا نامریت، خەمێ كوردستان داپۆشی، رێككەفتنێ ئیران پێگیركر ب راگرتنا پشتگیریا خۆ بۆ تەڤگەرا كوردی، ل همبەری دەستبەردانێن سنووری بۆ ئیراقێ، ئەڤە ژی بۆ ئەگەرێ نەمانا پشتگیریا لۆجیستی و سیاسی بۆ چەكدارێن كورد. ل سەر هندێ ڕا، ئەڤە نە دربەكێ كوژەك بوو، لێ دەستپێكا قووناغەكا نوی یا خەباتێ بوو.
بیرەوەری سالانە هاتە نویكرن و بوو هێمایەك، بیرا نفش ل دویڤ نفشی دئینا كو كورد قەت رادەست نابن، چ قاسی پێ ل سەر كەڤرێن وان بكەڤن. سەركردایەتییا كوردی ب گیانێ خەباتەكا بلند، كاغەزێن خۆ سەر و ژ نوی رێكخستن و بڕیار دا شۆڕەشێ ژ چیایان ڤەگوهێزنە ناڤخۆیا ئیراقێ، ب رێیا رێكخراوێن نهێنی و بزاڤێن گەنجان، كو بەرپرسیارەتییا بەردەوامییا خەباتێ ل ستۆیێ خۆ گرت بوو. ب ڤی ئاوایی (شۆڕەشا گولانێ) وەك درێژەپێدانەكا خۆرسكی ژ (شۆڕەشا ئەیلولێ) د پەیوەندییەكا كویرا د ناڤبەرا نفشان دا ژ دایك بوو، كو سنوورێ دەم و دەڤەر دەرباز كر و قەبوخوازیا بەربەستێن جیۆسیاسی كر.
رێككەفتنا غەدرێ/ڤەفرێ.. دەستپێگا شەڕان دكەت.
سەرباری ئەو هەمی بەندێن راگەهاندی یێن كو بەحسی رێزگرتنا سنووران و دەستێوەرنەدان ل كاروبارێن ناڤخۆیی دا دهێن گۆتن و كرن، لێ ب راستی كەس پێ پێگیر نەبوو. تنێ پاش بۆرینا پێنج سالان ئیراق ل همبەری ئیرانێ كەتە د ناڤ شەڕەكێ دژوار دا. سەدەما راستەقینە تێكەلەك بوو ژ سەروەری ب سەر شەت ئەلعەرەب و دفنبلندی و تەماحكاری و پشتگیریا هەرێمایەتی و ناڤدەولەتی بۆ سەددامی بوو. ل سەردەمێ شەڕی دا كورد دوجاركی بوونە قوربان: یا ئێكێ، ژبەر كو پشتی رێككەفتنێ پشتگیری لێ نەهاتەكرن. یا د ویێ، چونكی كەتنە بەر تۆلڤەكرنێ ژ ئالیێ رژێما بەغداڤە كو قەت هەلوەستێن وان ژبیر نەكرن، بێ پاراستن بوون. ل گەل بەردەوامبوونا شۆڕەشا كوردی ل دۆل و چییا، هەوا كارەساتا ئەنفالێ روودا، كو شاهدێ قڕكرنا پتر ژ 180 هزار كوردان بوو، و دهێتە هژمارتن ئێك ژ مەزنترین تاوانێن هۆڤانە د سەدەیا بیستێ دا.
ژ كاڤلكاریێ.. كوردستان ژ دایكبوو، لێ هەروەكی دیرۆكا كوردی ئەم فێر كرین، كارەسات دوماهییا چیرۆكێ نینە. ل سالا 1991 و ل گەل دەستپێكرنا سەرهلدانا جەماوەری پاش شەڕێ كەنداڤی یێ دوێ، گەلێ كورد شیا واقعەكێ نوی بسەپینیت، بۆ ئاكامێ دەستێوەردانا ناڤدەولەتی كو قەدەغەكرنا فڕینێ ل باكورێ ئیراقێ سەپاند، ل وی دەمی دا پاراستنەكا بێ وێنە ل كوردان هاتە بەخشین. بڕیارا ناڤدەولەتی 688 هات و بۆ كاكلا دانپێدانا سیاسی و مرۆڤاتی ل كوردستانێ، حوكمەت و پەرلەمان هاتن دامەزراندن و سازی هاتن ئاڤاكرن و قەوارەیێ كوردستانێ وەك دیفاكتۆ هاتەدانان. ل سالا 2003 دا، ب كەتنا رژێما دكتاتۆری، كورد چوونە قووناغەكا نوی، كو تێدا وان رۆلەكێ سەرەكێ د دارشتنا دەستوورێ نوی یێ ئیراقێ دا هەبوو، كو ب فیدرالیزمێ هاتە بڕیاردان و پەسەندكرن، رەوشەكا یاسایی و دەستووری بۆ هەرێما كوردستانێ گەرەنتی كر.
دیدار.. ژ خەمگینیێ بۆ ئاڤاكرنێ، ئەڤرۆ پاش بۆرینا پێنجی سالان ل سەر رێككەفتنا جەزائیر، كورد نە ب تنێ ژ بۆ یادكرنا خیانەتەكا سیاسی رادوەستن، لێ پشتراست دكەن كو یا چێبووی وەك خیانتەكاریا ناڤدەولەتی دەستپێكر و بۆ وێستگەهەكا هوشیاری هاتە ڤەگوهاستن كو تێدا بیرەوەرییا نەتەوەیی یا كوردی پێگەهشت و ئیرادەیەكا نەگۆڕ ژێ هاتە بەری.
دیدار ل ژێر چاڤدێریا سەرۆك مەسعود بارزانی، بوویەرەكا گۆتاری نینە، لێ پلاتفۆرمەكە بۆ سەقامگیركرنا راستیێن دیرۆكێ، پێشكەشكرنا وانەیان ژ بۆ نفشێن نوی، كو ل سیبەرا دۆرهێلەكا نوی یا كوردی دا ژ دایك بووینە، ژ خولی و دۆمانا بۆمب و گۆڕێن كۆم ژ دایك بووینە.
دوماهیك..
رێككەفتنا جەزائیر دوماهیك نەبوو، لێ دەستپێكا خەباتەكا پتر رێكخستی و هۆشمەندی بوو. یا ل وی سەردەمی دا وەك شكەستن خۆیا دكر، ئەڤرۆ بوویە نیشانا سەركەفتنا ئیرادەیا كوردی و بیرئینانەك كو رویمەت و كەرامەت ل سەر سفرا سیاسی بۆ فرۆتنێ نینە.
و ئەها ل ڤێرەدا ئەم، ل سالڤەگەڕا نیڤ چەرحی دا، نە بۆ شینیا رابردویێ، لێ ژ بۆ ئاهەنگگێرانا خۆڕاگریێ و بەرخۆدانێ رادوەستین و ئەم دبێژینە جیهانێ: ژ زكێ خیانەتێ كوردستانەك نوی ژ دایكبوو. كوردستانەك نابەزیت، ناكەڤیت، ناشكێت و سازش ل سەر نائێتەكرن.
