نێڕینەكا دی ل دۆر رۆلـێ ژنـان د نـاڤا جڤاكـێ دا
هێلین سـالم
د جڤاكا مەدا ژن رۆلەكێ گەلەك گرنگ دگێریت، هەتا نوكە ژن د گەلەك بیاڤان دا ب نیڤا جڤاكێ دهێتە نیاسین. د ڤێ گوتارێ دا، ئەم دێ بەحسێ بەشدارییا ژنێ د جڤاكی دا كەین، ئاستەنگێن بەرامبەر وێ و رێكێن گەشەپێدانا رۆلێ وێ د جڤاكی دا.
رۆلـێ ژنـان د دیـرۆكـێ دا:
د دیرۆكا دەڤەرا مە دا، ژن هەردەم خودانا جهەكێ تایبەت بوویە كو د دەمێن كەڤن دا، ژنان رۆلەكێ سەرەكی د پاراستنا كەلتووری و بەردەوامییا جڤاكێ دا هەبوویە. خۆیایە كو ئەوان كار ل سەر پەروەردەكرنا زارۆكان، رێڤەبرنا مالێ و پاراستنا دابونەریتان كریە و گەلەك جاران د شەڕان دا ژنان ژی پشكداری كریە و ببوونە هێما بۆ بەرخوەدان و بەرگریكرنێ. لێ دگەل هەمی ڤان رۆلان، ل گەلەك جڤاكان، دان ب ماف و ئازادیێن ژنان نەهاتیەدان، ئەڤ چەندە بوویە ئەگەرێ بەرتەنگ كرنا رۆلێ وان ل سەر ئاستێ جڤاكی و چێكرنا ئاستەنگان ل بەرامبەر وان. ئەڤجا دەربارەی پشكداریكرنا ژنان د جڤاكا نوكە دا ل سەر ئاستێ پەروەردە و خواندنێ، ل گەلەك جهان ڤە، دێ دبینی كو كچان ژبۆ بەردەوامییا خواندنا خۆ ئاستەنگ هەنە، ب تایبەتی ل گوندان و دەڤەرێن دویر. گەلەك جاران خێزان گرنگیێ ددەنە خواندنا كۆڕان زێدەتر ژ كچان. ئەڤ چەندە دبیتە ئەگەرێ زێدەكرنا نەخواندەوارییێ د ناڤ ژنان دا و كێمكرنا دەرفەتێن كاركرنی.
د بیاڤێ كاری دا، دێ دبینی ژن كو مووچەیێن وان د گەلەك بیاڤان دا كێمترن ژ مووچەیێن زەلامان، هەر چەندە د هەمان كاری دا بن. هەروەسا دەرفەتێن پێشكەفتنێ د كاری دا ژی بۆ ژنان كێمترن. د گەلەك جهان ڤە، ژن د چالاكییێن ئابووری یێن دەرڤەی مالێ دا نە د چالاكن، ئەڤ چەندە ژی سەربەخوەییا وان یا ئابووری كێم دكەت.
ئاستەنگێن ل بەرامبەر ژنان، ژن د گەلەك جڤاكان دا روی ب روی چەندین ئاستەنگان دبن، ژ وان:
1ـ تـونـد و تیژی:
توندوتیژی دژی ژنان ئێك ژ گرنگترین ئاستەنگانە كو بەرامبەر وان هەیە. ئەڤ توندوتیژیە دشێت فیزیكی و دەروونی یان ئابووری بیت. د گەلەك جڤاكان دا، ئەڤ پرسە وەكی یا تایبەتی یا ناڤ مالێ دهێتە حسابكرن، ئەڤ چەندە ژی رێ ددەتە بەردەوامییا توندوتیژیێ.
2ـ داب و نەریت:
گەلەك دابونەریتێن جڤاكی هەنە كو رێ ل بەر پێشكەفتنا ژنان دگرن. بۆ نموونە، دەمێ دئێتە گۆتن كو ژن دڤێت تەنێ پەروەردەكرنا زارۆكان و كارێن مالێ بكەت، ئەڤ چەندە بەرتەنگیێ ددەتە رۆلێ وێ د جڤاكی دا.
3ـ سیستەمێن یـاسـایـی:
د گەلەك وەلاتان دا، یاسا ناهێنە سەپاندن ب باشی بۆ پاراستنا مافێن ژنان. ژ وان: یێن پەیوەندی ب میراتێ، تەلاقێ، خاوەندارییێ و پشكداریكرنا سیاسی هەیە. ئەڤ چەندە ژی رێ ددەتە بەردەوامییا نەبەرامبەریێ د ناڤبەرا ژن و زەلامی دا.
رێكێن گەشەپێدانا رۆلێ ژنێ د جڤاكی دا،بۆ باشتركرنا رۆلێ ژنێ د جڤاكی دا، گەلەك رێك هەنە كو دشێن بهێنە بكارئینان وەك:
پەروەردە و خـوانـدن
پەروەردە و خواندن رێكەكا سەرەكییە بۆ گەشەپێدانا ژنان. دەمێ ژن دبنە خودان زانین و شیان، دشێن زێدەتر پشكداریێ د ئابووری دا بكەن و ببنە خودان سەربەخوەیی. هەر وەسا، پەروەردە دشێت بیر و بۆچوونێن نوی بینیتە جڤاكێ و گوهۆرینێ د رۆل و بەرپرسیاریێن هەر دوو رەگەزان دا درۆستبكەن.
پشكداریكرنـا سیاسـی:
پشكداریكرنا ژنان د بیاڤێ سیاسی دا گەلەك گرنگە، ژبەر كو دبیتە ئەگەرێ دەنگێ وان بهێتە گوهلێبوون و پێدڤیێن وان بهێنە دابینكرن. هەروەسا، ئەڤ چەندە دێ بیتە ئەگەرێ چێكرنا یاسا و پەیرەوێن نوی كو پشتەڤانییا مافێن ژنان بكەن.
هـوشیاركـرنـا جڤاكـی:
گرنگە هوشیاری ل دۆر مافێن ژنان و رۆلێ وان د جڤاكێ دا بهێتە بلندكرن. دڤێت چالاكی و هەلمەت بهێنە ئەنجامدان دا جڤاك باشتر تێبگەهیت كو ژن نیڤەكا گرنگە ژ جڤاكی و دڤێت رێز ل ماف و ئازادییێن وێ بهێتە گرتن.
پشتەڤانیا ئابووری:
پشتەڤانیكرنا ژنان د بیاڤێ ئابووری دا، ب رێیا دابینكرنا قەرزێن بچویك، راهێنان ل سەر پیشەیان و كرنا دەرفەتێن كاری، دێ بیتە ئەگەرێ سەربەخوەییا وان یا ئابووری و باشتركرنا رۆلێ وان د جڤاكی دا.
دارێشتنا یاسایێن نوی:
گوهۆرینا یاسایان و دانانا یاسایێن نوی كو پشتەڤانییا مافێن ژنان بكەت، گەلەك گرنگە. ئەڤ یاسایە دشێن پەیوەندی ب توندوتیژییێ، میراتێ، خاوەندارییێ، خێزانێ و كاری هەبن.
ل دوماهیێ ژن نیڤەكا گرنگە ژ جڤاكی، و بێی پشكداریكرنا وێ یا تەمام، جڤاك نەشێت بگەهیتە ئاستێ پێشكەفتنا ب درۆستی. ئەركێ هەمی كەسایە كو هەول بدەن بۆ راكرنا ئاستەنگان ل بەرامبەر ژنان و پشتەڤانییا وان بكەت دا دەرفەتێن یەكسان بدەستڤەبینن.
ئەڤرۆ، گەلەك ژن سەركەفتنێن مەزن تۆمار دكەن د بیاڤێن جودا دا و دبنە نموونە بۆ ژنێن دی. ب پشتەڤانی و پالپشتییا ئێكودو و ب رێیا گوهۆرینا یاسا و نەریتان، ئەم دشێین جڤاكەكا باشتر ئاڤا بكەین كو تێدا هەمی كەس خودانێ هەمان ماف و ئازادی بن.
