هزر و پرۆسیسَسا ژیان و باژێران
جوان عزه‌ت،
پشكا: ئیكێ
هزر و پرۆسێس دو تێگه‌هێن ژێك جودانه و ژیان و باژێر ژى دو هه‌ڤواته‌یێن نێزیكى ئێكن، به‌لێ پرسیار ئه‌وه، ئه‌رێ تاكه‌كه‌س ب چ رێك سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل ڤان هه‌ردو هه‌ڤواته‌یان دكه‌ت؟ واته، ل گۆر وان ڤه‌كۆلین و پیڤه‌رێن دبن ئالاڤێن لێگه‌ریانێ، هزر به‌رهه‌مه و پرۆسێس ژى ئه‌نجامێ به‌رهه‌مهێنانێ یه. تاكه‌كه‌س هزرا خوارنا تشتى دكه‌ت، به‌لێ هزر د به‌رهه‌مهێنانا وێ خوارنێ دا ناكه‌ت، چونكو ب ڤى ره‌نگى دهزریت ئه‌و تێگه‌هشته‌نا ب ئه‌قلانى بهاداریێ دده‌ته هزر و پرۆسیسَا ژیان باژێران، وى پێدڤى ب پراكتیزه‌كرنا به‌رهه‌مێ وێ نینه. به‌لكو ئه‌و پێدڤیا خوه ب ئاستێ به‌رهه‌مێ خوارنێ تنێ ڤه گرێدده‌ت. هزربكه د دیرۆكا كه‌ڤن دا، مرۆڤى بهادارى د دا تێگه‌هشتن و هزرا دارستانى، چونكو ل سه‌ر وێ رێیێ مرۆڤ د ناڤ داهێنان و ئاڤاكرنێن ئاشۆپى هاتبوو راسته‌رێ كرن و هه‌تا نها ژى هنده‌ك جه و جڤاك هه‌نه، ل سه‌ر هه‌مان میتۆد/رێك به‌رده‌وامیێ دده‌نه هه‌بوون و سیسته‌مێ ژیان و باژێران، به‌لكو هزر دپێكهاته‌یێن ئاڤاكرنا وى به‌رهه‌مى دا ناكه‌ن كا چاوا درووست بوویه!. له‌ورا هه‌تا نها ژى بێ هزركرن، ئانكو هه‌ر ب هاریكاریا وێ ئه‌فسانێ/ خه‌ون و خه‌یالێ هه‌بوونا خوه د ژیانێ دا برێڤه‌دبه‌ن. به‌لێ ئه‌و پرسیارا د هزرا مه دا ئازرینت ئه‌ڤه‌یه، گه‌لۆ مرۆڤ دشێن ب زاتێن خوه یێن ئاشۆپى، به‌رهه‌مێ ئه‌قلێ دارستانى كه‌فش بكه‌ن و بنیاسن؟ ب هزرامن، هه‌تا مرۆڤ هزر د دروستكرنا به‌رهه‌مێ وێ ژیان و وى باژێرى دا نه‌كه‌ت مرۆڤ نه‌شێت وى ئه‌قلى كه‌فش بكه‌ت، چونكو گرنگه مرۆڤ بخوه ببیته باب و سه‌میانێ برێڤه‌برنا ژیانا خوه. بنێره، كه‌لتوورێ كوردى هه‌رده‌م په‌نا بریه به‌ر هێزا برێڤه‌برنا كه‌سه‌كێ یان بابه‌كێ، چونكو د دیرۆكا كه‌لتوورێ مه دا هۆسا هاتیه چاندن، خێزان، مرۆڤ بێ باب و سه‌میان نابیت، هه‌تا برێڤه‌برنا زارۆى ژى پێدڤى ب سیبه‌را وى بابى هه‌یه، ره‌نگه ئه‌ڤه ژى هزرا تاكه‌كه‌سى به‌ر ب جۆره‌كێ دى یێ دابران و ڤالاهیێ دبه‌ت، ژ به‌ركو پێدڤیه ئه‌و ب خوه ژ ژیانێ را ببیته به‌رپرسیار و سه‌میان. نموونه، راسته ئه‌م دجه و جوگرافیه‌كا داگیركرى دا دژین، به‌لێ خه‌م و به‌رپرسیاریا مه ل به‌رامبه‌ر جه و جوگرافیا مه گرنگه رۆلێ خوه ببینت، چونكو ئه‌ڤرۆ ئه‌م پێدڤى ب پرۆسێسه‌كا نوو نه ئه‌و ژى هێزا گلۆبالێ بوویه ئالاڤێ ده‌سنیشانكرنا هه‌مى رێیێن به‌رپرسیاریێ. به‌لێ هه‌تا ئه‌م پرۆسێسا ژیان و باژێران ژى بخوینن، گرنگه ئه‌م گومانێ بكه‌ینه ژێده‌رێ چێكرنا پرسیار و پیڤه‌رێن لێگه‌ریانێ، دا ئه‌م بشێن راسته‌رێ ئاڤاكرن و گوهۆرینا وێ قووناغێ بهێن، یاكو مه به‌ر ب ره‌خنه‌یه‌كا پۆزه‌تیڤ ڤه دبه‌ت. هۆسا دیاردبیت، كو هێشتا ئه‌م یێن د قووناغا كه‌لتوورى، ئه‌شیره‌تى و…هتد دا ژین، به‌لێ كێشا كو مه ژ وێ پرۆسسێ دنالینیت، ئه‌وه هه‌تا نها مه جوداى ل گه‌ل نه‌بوونا ئه‌قل و نه‌بوونا كه‌لتووره‌كێ مۆدێرین هه‌یه، كوئه‌و جوداهى نه‌شێت به‌رهنگاریا وان توخیبان بگریت ئه‌وێن راسته‌رێ وێرانكرن و پاشڤه‌مانا مه دهێن، ژ به‌رهندێ ژى رستنا ته‌ڤنێ باب و كالان یێ به‌رده‌وامه. ئه‌نجام: ئه‌گه‌ر بنێرین ئه‌قلێ جڤاكى ژى ل سه‌ر ڤێ رێێ هاتیه نژنین و مرۆڤ ژ سینۆرێ به‌رین نه‌شیا ده‌ربازى سینۆرێ میكانیزمى و رێكان ببیت، به‌لێ هه‌تا كارێكته‌را مرۆڤێ كورد ببیته نه‌خشه‌یێ باژێرى، ئه‌رێ ئه‌قلێ جڤاكى كه‌نگى دێ یێ ئاماده بیت كاودانێن كه‌لتوورى به‌رامبه‌ر یێن باژێرى ژێك جودا كه‌ت؟ ب هزرامن، دڤێت مرۆڤ دوباره پێداچوونێن بله‌ز دخوه دا بكه‌ت و هه‌ولبده‌ت داهێنانێن باژێرى د ناڤ خوه یا خوه دا ئاڤابكه‌ت، هه‌تا ژ ئه‌فسانا دارستانى به‌ر ب یا باژێرى بچیت.
هزر و پرۆسیسَا ژیان و باژێران
جوان عزه‌ت/ پشكا دوویێ
گه‌لۆ ئارمانجا سه‌ره‌كى یا ئه‌قلێ باژێرى چیه؟ دبیت هه‌تا ئاسته‌كێ ئه‌قلێ باژێرى خزمه‌تا مرۆڤى بكه‌ت، چونكو ئه‌و به‌ره‌ڤ ئه‌قله‌كێ جودا دچیت، نموونه: ل جهێ چاندنا كه‌لتوورى، ئه‌قلێ باژێرى سیسته‌مێ ره‌وشه‌نگه‌ریێ، بهاداریێ، پیشه‌سازى و مه‌ده‌نیه‌تێ دچینت. هه‌روه‌سا ئه‌و سیسته‌مێ دیمۆكراسى و سیسته‌مێ پێكڤه ژیانێ یه.
به‌لێ هه‌رده‌مێ هزر ئازاد بوو هینگێ مرۆڤ، ژیان، باژێر ژى ئازاد دبن، چونكو مرۆڤ ب تێهزرنێ دبیته هه‌ڤاله‌كێ وه‌فادار بۆ هێزا ئازادیێ، ئه‌م دشێن ئازادیا باژێرى ب پراكیتزا ئه‌قلى ڤه گرێبده‌ین، ژبه‌ركو ئازادى به‌رهه‌مێ ئاڤاكرنا ئه‌قل و هه‌مى پێكهاته‌یێن ژیانێ یه.
بنێره ل جهێ كو ئه‌م هزر د ئاڤاكرنا باژێران دا بكه‌ین، ئه‌م پتر ل سه‌ر جهێن وان دئاخڤین و دنڤسسین و د هه‌مان ده‌م دا ئه‌م هزر د ئاڤاكرنا پاشخانێن وان وه‌كو پراكتیزه‌كرن و پراكتیك ناكه‌ین، چونكو هزر ل جه‌م مه نه‌بوویه ئه‌و ئالاڤ یێ كو بشێت ژیان و پرۆسێسا ئازادیێ برێڤه‌ببه‌ت، كا ئه‌م بیرا خوه ل گوتنا دیكارتى بینین، ده‌مێ دبێژیت: “ئه‌ز هزردكه‌م، كو ئه‌ز هه‌مه” واته، مرۆڤ ب هزرێ هه‌یه. به‌لێ پرسیارا كو ئاراسته‌ى هزرامه دبیت ئه‌وه، ئه‌رێ ما مه جاره‌كێ هزر د وێ هه‌بوونێ داكرییه، كا ئه‌و هه‌بوون پێدڤى ب چیه؟ دیاره، مه نه‌شیایه ب ڤێ تێگه‌هشتنێ فه‌زیله‌تا هه‌بوونێ بلند بكه‌ین، ژبه‌ركو هه‌بوونا مرۆڤى وه‌دكه‌ت مرۆڤ هه‌بیت و هزربكه‌ت.
دبیت هه‌تا ئاسته‌كێ مرۆڤێ كورد كه‌فیتیه د ناڤبه‌را نال و بزمارێ دا، كه‌واته ئه‌و نیڤ د ئه‌ڤرۆ دا دژیت و نیڤ د دۆهى دا دژیت، چونكو ئه‌و كه‌تیه د دوبه‌ندان دا، مینا (پێدڤى و هیڤیان)، چونكو ئه‌و پێدڤیان ب ئه‌ڤرۆ ڤه دبینت و هیڤیان ژى ب خه‌ونێن دۆهى ڤه دبیت، له‌ورا نه‌شیایه وه‌كو هزر سه‌ره‌ده‌ریێ دگه‌ل پاشخانا هه‌بوون و گلۆبالێ بكه‌ت، هه‌تا پرسێن مه‌زن ژى ب هێلا ده‌م و جه و ناسنامه و مرۆڤبوونا خوه دا درێژ دبینت، له‌ورا كه‌دا وى نه بوویه به‌شه‌ك ژ سه‌ره‌ده‌ریكرنا دورهێل و بۆیه‌رێن ژیانێ.
سپینۆتزا دبێژیت: “تاكه‌كه‌س یێ ئازاده چ بكه‌ت یان چاوان خوه په‌روه‌رده‌بكه‌ت ئه‌و د ڤێ ده‌وله‌تێ دا ل ژێر كنترولا سروشتى یێ هاتیه ئازادكرن بۆ گه‌هشتنا ئارمانج و مه‌به‌ستێن ژیانێ، چونكو ئه‌و خودان ئه‌قله”. هه‌روه‌سان ده‌رباره‌ى ژیانێ ژى دبێژیت: “مرۆڤ هه‌ول دده‌ت بۆ ده‌ستڤه‌ئینا مه‌به‌ستێن ژیانێ ب هه‌ر رێكه‌كا هه‌بیت راست یان دروست بیت خوه دگه‌ل وێ هه‌ماهه‌نگیێ بگونجینت”. ل ڤێره سیپنوتزا، ڤى حاله‌تێ ژیانێ ب شێوه‌كێ مه‌ترسیدار دبینت، چونكو مرۆڤ ب سه‌ره‌راستكرنا ئه‌قلى دشێت دگه‌ل هه‌ماهه‌نگیا ژیانێ بگونجیت، به‌لێ نه هه‌رێكه‌كا هه‌بیت بۆ ژیانێ ببیته ئالاڤ و هه‌ماهه‌نگ، به‌لكو ئه‌قل پیڤه‌رێ هه‌رتشتى یه.
ئه‌نجام: ئه‌رێ ئه‌م هزرێ راده‌ستى كیش حوكمى دكه‌ین، یێ راست و ره‌ها، یان یێ خه‌له‌ت و مادده‌ى؟ ب هزرامن، هه‌رمادده‌یه‌كێ روحه‌ك هه‌یه و ل سه‌ر هزرا ئه‌وى مادده‌ى سینور دهێنه گوهه‌رین وبه‌زاندن، به‌لێ ئه‌و مادده‌یێ ، دشێت ب روحه‌كا ئازاد ده‌ربرینێ ژ هزرا سینوران بكه‌ت، ئه‌وه یێ كو ب ته‌مه‌نێ هزر و هه‌بوونا خوه ده‌ربازى بیره‌وه‌رێن نوى و سه‌رده‌م ببیت. له‌ورا گرنگه ئه‌م ب سه‌ره‌ده‌ریكرنا هزر و روحا ئازاد به‌رده‌وامیێ بده‌ینه پروۆسیسَا هزر و ژیانێ ژى
