هـەمان تاوان و قـوربـانی ل سـەدەیەكا دیتر، لێ بێدەنگیا جیهانـی هـەر وەكـو خۆ بوو
لەیلا ئەسكەندەر
جینۆساید
نەتەوێن ئێكگرتی جینۆسایدێ پێناسە دكەت كو ژناڤبرنا گرۆپەكێ نەتەوەیی ب ئەنقەسدە، ڕەگەزی، یان ئایینی، چو ب تەمامی بیت یان ب پشكەكێ. جینۆساید ب ڕێیا كوشتنێ دهێتە ئەنجامدان، زیانەكا زۆریا جەستەیی و دەروونی لێ دكەڤیت، مرۆڤی ناچاردكەت د بارودۆخەكی دا بژین كو ئارمانجا وان ب خۆ ژناڤبرنا هەبوونا وان بیت، ڕێگریێ دكەت كو زارۆیان بینن و ب زۆری زارۆكێ وان ژێ وەربگرن. جینۆساید ئەوە دەمێ خۆدانێن دەستهەلاتێ بریارێ ددەن كو گەلەكێ تەمام د ژیانێ دا نەمینیتە سەر دونیایێ و كار ل سەر ئەڤان بیروباوەران دكەن كو جیهانێ پێ دهەژینن مینا یا رژێمێن ئیراقێ یێن رۆخیایی ب سەرێ كوردان ئینای.
جینۆساید و دەنگی ڕزگاربوویان
جینۆساید تەنها تاوان نینە؛ بەلكو برینەكە سنوور و چەرخان تێدەپەڕینیت.كاریگەری ل سەر ئەرمەنان كریە، ل سەر جوهیان، قەرەچان، كوردان، ئێزیدیان و ئاشووریان، گەلێن ڕەسەن ل سەرانسەری جیهانێ، توتسیان ل ڕوەند، بۆسنە، كەمبۆدیان، ڕۆهینگیان كریە. گەلێ فەلەستینێ كو چەندین جاران خاك و ناسنامە و ژیان و مێژوویا وان كەفیتە بەر هەڕەشە و ئاوارەیێ و بۆ بەر لێڤا ژناڤچوونێ ڤە پالڤەداینە. جینۆساید ئێك چیرۆك نینە، بەلكو زۆر چیرۆكن ب ئازار و ژدەستدانێ و ئیرادەیەكا مەحال بۆ مانەڤەیا پێكڤە گرێددەت.
ئەڤ تشتە تنێ كوشتنا لاشێن مرۆڤان نینە؛ هێرشكرنە ل سەر بیردانكێ، بۆ سەر خاك و زمانی، بۆ سەر ئەوان سروودێن كو ئێڤاریێن خەلكی پڕكرین، بۆ سەر ئەو لاڤایان یێن بۆ ئارامیێ و سلامەتیێ هاتینە كرن، بۆ سەر وان گوندان كو د نەخشەیان دا هاتینە ژێبرن، بۆ سەر ئەوان وێنەیان كو نیڤا دەڤوچاڤێن وان هەتا هەتایێ وەندا بووین.
جینۆساید هەولەكا ب ئەنقەسدە بۆ شكاندنا هەموو ئەو تشتێن كو مللەتەكی پێكدئینن. ل گەل ئەڤێ ژی دا جیهانێ ئەڤ تاوانە چەندین جاران دیتیە كو دهێتە دوبارەكرن. بۆ هەر جارەكێ جیهان سۆزێ ددەت كو چو جاران دوبارە نەبیتەڤە و هەر جارەكێ، ئەو سۆز د بێدەنگیێ دا دڕوخیێت، مە كوردان ژی گەلەك ئەڤ دەردەسەری دیتینە.
هەر جڤاكەك كو ڕوی ب ڕووی جینۆسایدێ بووی، ڕاستییا خۆ یا تایبەت هەلدگریت. ئەرمەنیان ڕێپێڤانا مرنێ ل بیرە. خێزانێن جوهیان ئەوان كەمپان ژبیر ناكەن یێن كو ب تەمامی نفش ژناڤبرین. جڤاكێن غەجەران بیر ل دەربدەریەكێ دكەن كو جیهانێ هەولدایە ژبیر بكەن. بیرا كوردان ل غازێن ژەهراوی و گۆڕێن ب كۆم و گوندێن چۆلكری دهێت. بیرا ئێزدیان ل چیان دهێت و كچێن وان یێن هاتینە بەرزەكرن.
بیرا ئاشووریان ل ئەوان حالەتان دهێت یێن كو ب سەر دەڤەرێن تەمام داگرتین. گەلێن ڕەسەن بیرا وان ل چەندین سەدەیێن رۆخیانا رەوشەنبیری دهێت. بیرا ڕۆهینگیاكان ل ئاگربەردانێ و رەڤینێ بۆ ناڤ جهێن نەدیار دهێت.
بیرا بۆسنیان ل وان هێلان دهێت یێن دابەشكری كو بووینە جهێن كوشتنێ. بیرا ڕواندایان ل قامچیان خیانەتا هەڤسویان دهێت. بیرا كەمبۆدیایان ل وان كێلگان پڕی مین دهێت. بیرا فەلەستینێ ل وان مالان دهێت یێن هاتینە بۆردومانكرن و ئەو گەڕەكێن وێرانكری و ئەو زارۆێن ل ژێر داروبەران هاتینە ڤەشارتن و ئەو نفشێن كو ب زۆری دەربەدەربووین ل دەمەكی دا جیهانێ دانوستاندن ل سەر مافێ ژیانێ دكر. نەتەوەیێن جودا جودا. مێژوویێن جودا. زمانێن جودا. ئازارەكا هەڤپشك. بەلێ ل گەل هندێ پرسیارەك دهێتە پێش كو جیهان ب دەنگەكێ بەرز پرسیار ژی بكەت؛ چاوا مللەتەكێ مینا ئیراقێ كو ڕۆژەكێ تووشی جینۆسایدێ بوویە، چاوا ڕێ ب حوكمەتێ ددەت كو كۆمكوژییان ل دژی ملەتەكێ دیتر ئەنجامبدەت؟ چاوا بیرەوەریەك كو ئێكە ژ تاریترین تاوانێن مێژووی كو ببیتە بەربەستەك ل بەر توندوتیژیا حوكمەتەكا دیتر؟ چاوا ئەو سەركردەیێن كو ب ئەگەرێ مێژوویێ ئازارێن كەسی بارگرانیێ ل سەر، دكارن ڕێڕەوا خۆ ل وان ئازاران بگوهۆڕن كو نها دكەن؟
دڤیا ئازاران دلۆڤانی نیشا دابا، دڤیا سەدمە و شۆكبوونێ خۆراگری نیشادابایە. بەلێ ل شوینا ئەڤێ چەندێ هەمان تشت دوبارەكرەڤە ب هندەك شێوازان كو دلێ مرۆڤ بشكێنیت مینا یا ب سەرێ مە كوردان دئینن، ڤێجا چ برینا مووچە و بودجەیان یان قووتێ وان.
ئەڤە تۆمەتباركرنا مللەتەكی نینە، بەلكو پرسیارەكە بۆ ئەوان زلهێزێن كو بانگەشەیا هندێ دكەن كو نوونەرایەتیا وان دكەن. هیچ مێژوویەك، هیچ برینەك، هیچ دەردەسەریەك نینە مافی بدەتە مللەتەكێ كو مللەتەكێ دیتر ژناڤببەت. هیچ چیرۆكەكا مانێ و قورتالبوونێ و هیچ بیرەوەریەكا دەربەدەریێ نینە كو تیرۆرێ بێگونەه بكەت كو ل سەر ئەردەكێ پڕ ژ خەمباریێ دهێتەكرن. وە دبیت پرسیارەكا دیتر هەبیت بهێتەكرن؛ چاوا دادوەرەك ژ نەتەوەیەكا تۆمەتبار ب جینۆسایدیێ هەبیت؛ كو ل هۆلا دادگەهێ روینیت و بانگەشەیا هندێ بكەت كو دادپەروەریێ بێلایەنی دكەت؟ چاوا چێدبیت ئەو قانوونێن ژبۆ پاراستنا بێتاوانان هاتینە داڕێژتن، كو د دەستێن هندەك كەسان دا بیت كو د ناڤ بەرژەوەندیێن سیاسی دا د بەندكری بن ڕێنمایێ بكەن؟ ل دەمەكی ئەوێن راسپاردەكری كو حوكمی ل سەر راستیێ بدەن، ژ ڕژێمان هاتینە كو د تاوانباریێ دا نوقم بووین، چاوا د شیان دایە باوەری ب حوكمدانێ بینیت؟ دادپەروەری ب وان كەسان بدەستڤە ناهێت یێن كو ل سایا كارێن خۆ یێن شاش رادوەستن. نە مەرجە دادپەروەری ب دەستهەلاتێ بهێتە پەژراندن؛ دبیت ب وژدان بهێتە پەژراندن.
هندەك زلهێز جینۆسایدێ یان راگوهاستنا ب كۆم وەك چەك بكاردئینن، ژ ترسا هێز و شانازیا وی خەلكەی كو ل دژی ئەوان راوەستاین. ژ ئەوان ژ جڤاكان دترسن یێن وەكو كوردان كو خۆ نەچەمینن. ئەو ژ وان دەنگان دترسن كو هێشتا دبلندن و ژ بەر هندێ هەولدایە ئەوان بپەرچقینن. ئەردێ وان ددزن. خێزانێن وان پەرت و بلاڤ دكەن. ناسنامەیا وان ژناڤدبەن. پاشی وەسا خۆ نیشاددەن كو هەر ل وێرێ نەبووینە. بەلێ ئەو هەردەم شكستنێ دئینن؛ چونكو ئەو كەسێن ژ جینۆسایدێ رزگار دبن، ئەو ب ئاگرەكی رادبنەڤە كو ستەمكار نەشێن بڤەمرینن. سروود و چیرۆكێن وان ڤەدگەڕن. ناسنامەیێن وان دژی شكەستنێ لێ دهێن. جینۆساید جیهانێ ناچار دكەت ڕو ی ب ڕوی ڕاستییەكا پڕ ژ ئازاران ببن. مرۆڤایەتی هێشتا وەكو پێدڤی فێر نەبوویە. هێشتا گەلێن جیهانێ بێدەنگیێ هەلدبژێرن ل بەرییا ئازایەتیێ و قارەمانیێ. هێشتا سەركردە دەستهەلاتێ ل سەر ژیانا مرۆڤی هەلدبژێرن. هێشتا ژی دەردەسەریێن گەلان ب تەمامی وەك سیاسەت یان هەڤركی ڕەتدكەن و سۆزێ ددەن كو «چو جارەكا دیتر دوبارە نەبیت» ل هەر جارەكێ ژیانا بێتاوانان ژدەست دچیت، دڕووخیێت، لێ نها ب هەبوونا حوكمرانیەكا زانا و رێبەرەكێ مینا بارزانی هیڤیێن خەلكێ دگەشن كو ئێدی ئەو ستەم ل مللەتێ مە نائێتە كرن.
