هـەڤـڕكـی و ڕێـرەو
فــازل میرانــی
(هەڤڕكی) د هەبوون و بەردەوامیا خۆ دا، و (ڕێرەو) د ڕاستەرێیا خۆ و چەپ و چیریا خۆ دا و د چارەسەریەكا خۆ یا ڤەبڕی دا؛ چو یا دەمكی بیت یان هەردەم بیت؛ دو بابەتێن گرێدای هەڤن. چو هەڤڕكیێن بێی ڕێرەو نینن، چو سەركەفتن ژی د ناڤ ڕێرەوێ دا نینن كو هەڤڕكیێ بێ چارەسەریێن ڤەبڕی بۆ لایەنی مافپەروەر بەردەوام بكەن. چەندی هەڤڕكی مایە ڕێرەوا هەڤڕكیێ دمینیت؛ یان راستە نەچیت یانژی رابوەستیت، لێ بەرزە نابیت.
رەنگە ژی مەیلا وێ بەر ب درەویێ ڤە بچیت و ل قۆناغەكا سەركەفتنێ بەرقەرار ببیت، بەلێ بدوماهی ناهێت، چەندی لایەنێ راستەرێ یێ بەرهەڤ بیت كو مافێن خۆ داخواز بكەت.
ڕەه و ڕویشەیالێن وێ هەڤڕكییا كو ئەم تێدا ژیایین، دكوورن و فرەلایەنن و دچڕن و هۆكارێن پشكداربوونێ هێشتا ماینە. هەر دوهی بوو، ئەم تووشی هەوێن بۆردۆمانكرنێ بووینە و ل دویڤدا هەولێن هاندانا وان تشتان كو هەڕەشێ ل ئاشتیا جڤاكی دكەن.
پێدڤیە جوداهیێ د ناڤبەرا نەیارەكێ نەزان بكەین كو ل سەر بنەمایێ بۆچوونا لایەنگرێن ئەوانێن دیتر شەڕی ل گەل مە دكەت، ل گەل نەیارەكی كو ئاگەهداری كارێ وان بیت بۆ كو دوژمنایەتیێ ل گەل مە دروست بكەن. ئەم د هەردو جۆران دگەهین و دەزانین چاوا مامەلێ ل گەل بكەین. ژبلی ئەوێ چەندێ ژی هەڤڕكی دكاریت گرۆپەكی دروست بكەت كو ب خۆنمایشكرن ژ تشتەكی و پاشی ئاشكراكرنا وێ ئێكێ كو ئەڤە ل گەل لایەنێ بەرانبەر دا د ناكۆك نینن، كو بهاڤێژن.
هندەك تەلەهێن جڤاكی هەنە كو بەراوردیا ئەوێن ب ئاشكرا دوژمنایەتیا خۆ ڕادگەهینن ل گەل ئەوێن ڤەدشێرن دكەن بژاردەیەكێ سەركەفتی نینە.
ئەڤ هەموو پرسگرێكە پرسگرێكا مافانە. گرۆپەك بۆ خۆ مافان دبینیت كو بۆ مە دان پێ نادەت و ڕەت دكەت؛ ئەوان ئەركان جێبەجێ بكەت كو ب جوداكەر بۆ مە دزانیت.
گرۆپەكێ ستەمكار، مە ب یاخیبۆی و تێكدەر دادنیت. دخواست مە ملكەچی پڕۆژەیێ خۆ یێ سیاسی و یێ جێبەجێكار بكەت كو ئەنجامێن وی بۆ ئیراقێ و گەلێ وێ و سەرچاوەیێن وێ د كارەساتبار بوون. كارڤەدانا ڤان كارەساتان یا بەردەوامە د هەژاندنا سەرنسەری جڤاكێ و دەولەتێ دا.
ئەم بێی ئامانج شەڕی ناكەین، ئەم بەرسڤا ئەوان كەسان نادەین كو ژ بۆ حەژێكرنا وان بۆ هەڤركیێ داكۆكیێ ل ململانێ دكەن و بەردەوام دكەن. ئەم بۆ دیالۆگێ، بۆ تێگەهشتنێ و تێگەهاندنێ بۆ پێنگاڤێن ژیرانە بێ هندێ كو زیانگەهاندن ل بەرژەوەندیێن لایەنەكی ل سەر حسابا بەرژەوەندێن خۆ، كو هەموو پشكەكن ژ ئیراقێ، تێكبدەین. ڕەنگە ڕۆهنیا ئارمانجێن مە هۆكارەك بیت بۆ سنوورداربوونا دیتنا ئەوێن دیتر. پێشكەفتنا مە سەرەڕای ئەوان ئاستەنگێن كو ب ئەنقەست د ڕێیا مە دا هاتینە دانان، ڕەنگە بۆ ئەوان كەسان تشتەكێ شەرمەزاركەر بیت كو پەیڤینا وان ژ كریارێن وان زێدەترە.مە گەلەك بیر ل قەبارەیێ هندێ كریە و هێشتا ژی بیر لێ دكەین، ئەو قەبارەیێ وان دەستكەفتان و زێدەتر ژی لێ بكەین، ئەگەر لایەنی بەرانبەر ڕێ ب كەسانێن دیتر و ب خۆ ب خۆ ژی بدەن، ئەو فەزایێ كو شیانێن ل سەر كاركرنێ بۆ بەرژەوەندیا گەلێ ئیراقێ چڕ بكەن، ل شوینا هندێ كو بكێشنە ناڤ هەڤكێشەیەكێ كو دەرئەنجامێ وێ ب شكەستنا وێ ڤە گرێدایە تەنانەت پێش هندێ دەست پێ بكەن.
ئەو لاپەڕێ رژێما رۆخیایی پێشین ئێدی مە پێكدادایە. وەكو دی بۆ تەقلیدكرنا خەلكی نە تنێ شكەستنەكا مسۆگەر دسەلیمینیت چ زوی یان درەنگ، بەلكو نەچاریا بیركرن ل پێشكێشكرنا پلانەكا كاركرنا بژارە دا نیشاددەت. زێدەتر ژ بیست سالان ژیانا سەدان هەزار كەسان بوونە قوربانی ململانەكا بێ مانا. بارودۆخێ نا ئاسایی زال بوویە، هەروەسا پاشماوێن بەربەلا و تەنگاڤیان ب سەر گەلەك كریاێن هەدەردانێ دا گرتن و دامودەزگەهێن دەولەتێ هاتنە تێكدان. شەپۆلێن كەرب و كینێ ب ئارمانج سەرگرتن و سەروەری تێدا ل كێمیی دایە هەتا وی رادەی كو ئێدی داخۆیانی ب دەستێوەردانێن دەرەكی بوونە تشتەكێ ڤالا و ب رەهەندەكی بالادەست یێ ب پشتەڤانیكرنێ كو هەمی پارێزبەندی بۆ پاراستنا سەروەریێ بەزاندن.
گەلەك ژ لایەنێن دەرەكی هەڤڕكی بۆ قازانجا خۆ ئێكلایی كرینە، بێلایەنی كرینە و پشتەڤانیا ئەوان كەسان بدەستڤەئیناینە یێن كو دكارن ڕێگریێ ل ڤەگوهاستنا ڕەوتا ڕوودانان بكەن بەر ب ئاراستەیەكا دوور ژ ئیراقێ. ب داخ ڤە ئەڤێ ڕوی و ئەوێن دان ب ئەڤێ ئێكێ دددەن د بێدەنگن.
هەژی یە بێژین كو بۆردومانكرنا كێلگەها گازا (كۆرمۆر) وەك نموونەیا ئەڤێ دوایێ یە ل سەر ئەڤێ هەڤڕكیێ و ململانێ و چاوا ناڤ و ئامرازان دگوهۆڕن ل دەمەكی دا ئارمانجا وان وەكو خۆ دمینیت. ئەڤ بیاڤە كو یێ پێداویستیێن جەوهەری بۆ وەلاتی دابین دكەت، ژ لایێ ئەوان كەسان ڤە هاتیە ژێگرتن یێن كو بەرپرسیاریا بۆردومانێ نەئێخستیە سەر ستویێ خۆ؛ هەروەسا چو بەیاننامەیەكا فەرمی ژی دەرنەكرین. ئەوان وەك ئارمانجەك هەلبژارتن بۆ گەهاندنا زیانان كو ململانا خۆ توندتر و بەردەوام بكەن، ڕێچكا خۆ بۆ قازانجكرنا خۆ دگوهۆڕن ل سەر حسابا ئیراقێ – وەكو دەولەت، دەستهەلات، جڤاك، ناڤودەنگی، سەروەری و سەربەخۆیا وزەیێ.
ئەم هێشتا دبەردەوامین ل پشتبەستن ب دەستووری، وەكو كار مە بجه ئینایە و بۆ هەڤپشكێن مە ژی مە تەمامی كریە، بۆ هندێ نەكەڤینە د ململانێ دا و پشت ب هیچ تشتەكێ دیتر نەبەستین و ئەگەر ڕەوتا ڕوودانان د بەرژەوەندیا مە دا هاتبیت، ئەو بۆ دادپەروەریێ و ب دادیێ بۆ مە ڤە هاتیە.
ئەم بۆ پشتبەستن ب گەلێ خۆ د بەردەوامین، بۆ سەبرێ و بۆ هێزێ پشتبەستنێ ل سەر دكەین، بۆ هندێ ڕەوتا ڕوودانان ل دژی مافێن مە ڤەنەگەڕیێت. ئەم بەردەوامین د تەرخانكرنا هەول و بیرێن بەرچاڤ بۆ دیالۆگێ و ب هەمان شێوە ژی بۆ بەرهنگاربوونا ئەوان كەسان كو ناكۆكیێ دئیننە ئاڕا و هەولا لادانا ڕێڕەوا خۆ بۆ بەرژەوەندیێن ناشەرعی دروست دكەن.
ل دوماهیێ ژی دا هەڤڕكیێ هەم هێز ژی و هەم زیرەكی دڤێت. ئەوێن ب هێز ڤە مژوولی ململانێ دبن بەلێ بێ زیرەكی، هیچ تشتەكێ دیتر نین ژبلی سۆتەمەنیەكی دێ چن و نامینن، یان دێ بنە خۆدان سامانەك و د ناڤ قەیرانان دا دێ نقۆم بن.
بەلێ ئەو كەمینەیا كو رامانا دامەزراندنا دەولەتەكا ب ڕێز خۆ برێڤەدبەت و خۆ بگونجینیت، ئها ئەون یێن كو كار بۆ ئاراستەكرنا وێ هەڤڕكیێ بەر ب ئەوی دەستكەفتی و ئاراستەكرنا ڕێڕەوا وێ ڤە بەر ب هەمان ئارمانجێ.
و/ شێرزاد نایف
