هه‌رێما كوردستانێ به‌ره‌ف پێشڤه
ئحسان ئامێدى
پتر ژ سه‌د سالانه خه‌لكێ كوردستانا عیراقێ خه‌باتێ دكه‌ت و قوربانیێ دده‌ت، پێناڤى ماف و ئارمانجێن خوه‌یێن نه‌ته‌وایه‌تى و د ئه‌نجامدا هه‌رێما كوردستانێ به‌رهه‌م هاتیه.
هه‌رێما كوردستانێ ل باشۆرێ كوردستانێ هاتیه دامه‌زراندن ل سالا 1991 كو ژ به‌رهه‌مێن سه‌رهه‌لدانا جه‌ماوه‌رى و كۆچا ملیۆنى و خه‌بات و قوربانیدانا ملله‌تى بوو، به‌راهیێن بیرۆكا ڤێ هه‌رێمێ بۆ رێكه‌فتنا 11 ئادارا سالا 1970 بوو د ناڤبه‌را حوكمه‌تا عیراقێ یا وى سه‌رده‌مى و سه‌ركردایه‌تیا شۆره‌شا ئه‌یلۆلا نشتیمانى ب سه‌رۆكاتیا بارزانیێ نه‌مر ڤه‌دگه‌ریت، گۆره‌ى وێ رێكه‌فتنێ بۆ ده‌مێ چار سالان سه‌ركردایه‌تیا ڤێ ده‌ڤه‌رێ كه‌فته د ده‌ستهه‌لاتا پارتى و شۆره‌شێ دا و وه‌كو كیانه‌ك كوردستانى دهات برێڤه‌برن.
كێشا سنۆرێن باشۆرى یێن هه‌رێما كوردستانێ كه‌ڤنه و ڤه‌دگه‌ریته‌ڤه بۆ به‌رى دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا عیراقێ و هه‌را به‌رده‌وامه و هه‌رده‌م كێشه و ناكۆكى د ناڤبه‌را حوكمه‌تێن عیراقێ و سه‌ركردایه‌تیا شۆره‌شێ هه‌بوونه ل سه‌ر سنۆرێ هه‌رێمێ.
ل دووڤ راستیێن جوگرافى و مێژوویى و مرۆڤى سنۆرێ باشۆرێ كوردستانێ زنجیرا چیایێن حه‌مرینه، و ئاكنجیێن هه‌رێما كوردستانێ پتریا وان كوردن و پێكهاتێن دیتر ژى هه‌نه وه‌كو توركمان و عه‌ره‌ب و ئاشۆرى و كلدان، و پتریا ئاینێ خه‌لكى وێ ئیسلامه هه‌روه‌سا ئێزدى و مه‌سیحى ژى لێ هه‌نه، پێكڤه‌ژیانه‌كا ئاشتیانه یا سروشتى یا ڤان پێكهاتان ب جوداهیێن خوه‌یێن ئه‌تنى و ئاینى هه‌بوویه و هه‌یه، و ئه‌و كاره‌ساتێن ب سه‌رێ كوردستانێ ئیناین هه‌مى ئه‌ڤ پێكهاته ڤه‌گرتینه و چ پێكهات ڤه‌ده‌ر نه‌كرینه.
هه‌رێما كوردستانێ جوگرافیه‌كا مه‌زنه و چراتیه‌كا مه‌زنا مرۆڤان تێدا هه‌یه تێرا ڤه‌حه‌واندنا ئاكنجیێن خوه هه‌یه، و خودان سه‌روه‌ت و سامانه‌ك مه‌زنه هه‌رده‌مێ ب رێكوپێكى بهێن رێخستن تێرا ئاكنجیێن وێ و گه‌شه‌دانا وێ هه‌یه، لێ یا دۆرپێچكریه ب سنۆرێن سیاسى و یاسایێن هه‌رێمایه‌تى و نێڤده‌وله‌تى، كو گه‌له‌ك جاران ئه‌ڤ سنۆرێن چێكرى رێگر بووینه بو پێشڤه‌چوونا هه‌رێما كوردستانێ و بزاڤا سیاسیا نه‌ته‌وه‌یا كوردستانێ.
هه‌رێما كوردستانێ ژلایێ سروشتى ڤه پارچه‌كا كوردستانێ یه سێ سنۆرێن وێ ل رۆژهه‌لات و ل باكۆر و رۆژئاڤا هه‌ر كوردستانه، لێ ژلایێ سیاسى و یاسایى ڤه سنوره‌كێ جێگیر و دانپێدایێ هه‌رێمایه‌تى و نێڤده‌وله‌تى هه‌یه ل گه‌ل سێ ده‌وله‌تێن هه‌بوونا كوردان وه‌كو ملله‌ت ره‌ددكه‌ن، ل رۆژهه‌لاتێ دگه‌ل ده‌وله‌تا ئیرانێ و ل باكۆر ل گه‌ل ده‌وله‌تا توركیا و ل رۆژئاڤا دگه‌ل ده‌وله‌تا سووریا كو ئه‌و پارچێن كوردستانێ یێن ل سه‌ر سنۆرێ هه‌رێما كوردستانێ ژلایێ وان ده‌وله‌تان ڤه هاتینه داگیركرن، داگیركرن چونكى ئه‌و رژێمێن ده‌ستهه‌لاتدار د وان ده‌وله‌تان دا ب هێزا له‌شكرى خوه ل سه‌ر وان پارچێن كوردستانێ سه‌پاندیه و سیاسه‌تا داگیركرنێ ل وان پارچان په‌یره‌و دكه‌ن، داگیركرنه‌كا سیاسى و له‌شكرى و ئابوورى و ره‌وشه‌نبیرى بجهدئینن و خودانێن ره‌سه‌نێن عه‌ردى ب ئاساییترین مافێن مرۆڤى و ملله‌تى بێبه‌هردكه‌ن.
باشۆرێ كوردستانێ ژى یا داگیركرى بوو ژ لایێ عیراقێ ڤه، لێ شیا ب خه‌بات و به‌رخودانا خوه، خوه بكه‌ته هه‌رێمه‌كا فیدرالى، تاكه سنۆرێ هه‌رێما كوردستانێ دگه‌ل نه‌ته‌وه‌ك دى نه پارچه‌كا كوردستانێ بیت سنۆرێ وێ یێ باشۆرى یه دگه‌ل ده‌وله‌تا عیراقێ یا كو نوكه هه‌رێم تێدا یه‌كه‌كا فیدرالى، لێ سنۆرێ باشۆرێ هه‌رێمێ ل دووڤ راستیێن جوگرافى و مێژوویى نه‌هاتیه ده‌ستنیشانكرن و هه‌مى باشۆرێ كوردستانێ كۆمڤه‌نه‌بوویه د هه‌رێما كوردستانێ دا و ده‌ڤه‌ره‌كا مه‌زنا وێ هشتا ل ده‌رڤه‌ى ده‌ستهه‌لاتا ئیدارا هه‌رێما كوردستانێ یه، سه‌ره‌راى دانپێدانا عیراقێ ب وان ده‌ڤه‌رێن ناكۆكیێ و چاره‌سه‌ریا دستوورى ل دووڤ مادێ 140 دستوورى، لێ پرسا سنۆرێ هه‌رێما كوردستانێ نه‌هاتیه چاره‌سه‌ركرن و هه‌ر مایه كێشه ل گه‌ل حوكمه‌تا فیدرالى ل به‌غدا.
ره‌وشا نها ل عیراقێ، ده‌وله‌تێ ب دامه‌زراوێن وێڤه لاوازدكه‌ت به‌ر ب هندێ دچیت كو ئه‌و دامه‌زراوێن هه‌ین ژى لاوازتر لێبهێن و هنده‌ك بهه‌لوه‌شیێن، و ل به‌رامبه‌ر ژى هه‌رێما كوردستانێ د ره‌وشه‌كا باشتر ژ وان دایه و هه‌رێما كوردستانێ هند پرسێن گرنگ و چاره‌نڤیسى ل گه‌ل به‌غدا هه‌نه كو دڤێت خرابیا بارودۆخى بكاربینى بۆ ئێكلاكلانا وان پرسان د به‌رژه‌وه‌ندیا هه‌رێمێ دا.
ژ كه‌ڤندا گۆتیه قوه‌ت عله‌تى دبریت!، ل پێشچاڤ هه‌رێما كوردستانێ ب قوه‌ته، تێرا هندێ هیزا سیاسى و له‌شكرى و ئابووورى و دیپلۆماسى هه‌یه كو بشێت خوه ل به‌رسینگا ركه‌به‌ریان بگریت و خوه ژ ئاسته‌نگان ده‌ربازكه‌ت و گیروگرفت و ئالۆزیێن ناڤخوه‌یى چاره‌سه‌ركه‌ت.
هه‌رێما كوردستانێ داكو پێشڤه بچیت پێدڤیه به‌رى هه‌ر تشته‌كى دستووره‌كى یان باوه‌رنامه‌كا نشتیمانى یا پێگیر بۆ خوه دانن و سه‌روه‌ریا قانوونێ بهێت سه‌پاندن و هه‌مى لایه‌نێن هه‌رێما كوردستانێ و هه‌بۆنه‌ك د هه‌رێمێ دا هه‌ى قانوونێن هه‌رێمێ بجهبینن، دڤێت پارتى ب پلا ئێك و ل دووڤدا یه‌كێتى و پاشى لایه‌نێن دى یێن سیاسى هه‌ر ئێك ل دووڤ قه‌بارێ خوه به‌رپسیاریا خوه وه‌رگریت و ب هه‌ڤرا د چارچووڤێ به‌رنامێ نشتیمانیێ هه‌رێمێدا كاربكه‌ن بۆ هندێ ره‌وشا هه‌ریمێ باشتر بكه‌ن و مه‌ترسیێن هه‌یى دیربكه‌ن، و داخواز و پێدڤیێن خه‌لكى بجهبینن و ملله‌تى سه‌رفراز و پشتراسبكه‌ن.
یا فه‌ره ل ڤى ده‌ستودارێ ئاگر كه‌فتیه ده‌ڤه‌رێ و هه‌مى ئه‌ڤ ده‌وله‌تێن داگیركه‌ر هه‌ر ئێك ب ره‌نگه‌كى ئاگر ڤێكه‌فتى، هه‌ر پارچه‌كا كوردستانێ خوه به‌رهه‌ڤ بكه‌ت بۆ سه‌ره‌ده‌یكرنه‌كا گونجایتر ل گه‌ل پێشهاتان و ئه‌وا د به‌رژه‌وه‌ندیا وان دا بكه‌ن داكو ئه‌ڤ ده‌لیڤه باشتر بهێته بكارئینان بۆ ده‌ستكه‌فتیێن ملله‌تى.
هێزێن سیاسى ل هه‌ر پارچه‌كێ هه‌ڤگرتنا خوه پێكبینن و ل دووڤ به‌رنامه‌كێ گونجاى كاربكه‌ن، كو بشێن كاریگه‌ربن و باندۆرا خوه هه‌بیت، هێزێن سیاسى یێن رۆژهه‌لاتا كوردستانێ بچنه گۆره‌پانا خوه یا خه‌باتێ و ل وێرێ رۆلێ خوه بگێرن پێناڤى مافێن ملله‌تێ خوه. په‌كه‌كه هێزه‌كه چ ماف نینه هه‌بوونا خوه بسه‌پینیت ل هه‌رێما كوردستانێ و مایێ خوه د كاروبارێن هه‌رێمێ دا بكه‌ت، گۆره‌پانا خه‌باتا وێ دیاره، رووبه‌رێ وێ به‌رفره‌هتره و چیایێن وێ بلندترن و گه‌لیێن وێ درێژترن و نهالێن وێ كوورترن و باژێرێن وێ مه‌زنترن و مرۆڤێن وێ پترن، هه‌بوونا وێ ل هه‌رێما كوردستانێ تنێ بوویه هۆیێ مایتێكرنا ده‌ره‌كى و خرابكرنا پتریا گوندان و نه‌ئاڤاكرنا وان، له‌وان یا فه‌ره په‌كه‌كه ده‌ست ژ هه‌رێما كوردستانێ به‌رده‌ت و بچیته گۆره‌پانا راسته‌قینه‌یا خه‌باتا خوه و خوه به‌رهه‌ڤكه‌ت بۆ پێشهاتێن پاشه‌رۆژێ.
هێزێن سیاسیێن پارچێن دى یێن كوردستانێ برانه وه‌كو نه‌ته‌وه لێ هه‌ڤپشك نینن د ئه‌رك و به‌رپسیاریا هه‌رێما كوردستانێ دا، له‌وان دڤێت هه‌ر ئێك بخوه‌دا بچیته‌ڤه و ب تایبه‌تى په‌كه‌كه و ره‌خنا وان شاشیێن خوه یێن هنده سالان بكه‌ن و راستڤه‌كه‌ن و بچنه گۆره‌پانا خوه‌یا راسته‌قینه درێژیێ ب چالاكیێن خوه بده‌ن.
هه‌رێما كوردستانێ خودانێن خوه‌یێن راسته‌قینه هه‌نه ئه‌ڤه پتر ژ سه‌د سالانه خه‌باتێ دكه‌ن و قوربانیێ دده‌ن تاكو ئه‌ڤ ده‌ستكه‌فتیه بده‌ستڤه‌ئیناى، خۆدانێن وێ د دلسۆز و بسپۆر و خوه‌گوریكه‌رن، خودان هزر و به‌رنامه و سیاسه‌تن دزانن و دشێن كاروباران ب باشى برێڤه‌ببه‌ن و سه‌ره‌ده‌یه‌كا گونجاى بكه‌ن، له‌وا ب باوه‌رین هه‌رێما كوردستانێ هه‌ر دێ پێشڤه‌چیت و گه‌شه‌یێ كه‌ت.
