هەلبەستا ئازاد د زیندانا سادەبوونێ دا
سالح دۆسكی
ژ كەڤن وەرە، هەلبەست ژ هزرێ نە جودا بوو، بەلكو ئامرازەكی تێهزرینێ بوو، و رێكەكا دەربڕینا فەلسەفێ بوو، لەو گەلەك دبستانێن جودا جودا پەیدا بوون.. هەلبەستڤان د جیهانا كەڤن دا فەیلەسوف بوون ب ئامرازێن رەوانبێژیێ، پرسیارێن مەزن دەربارەی ژیان و مرن، قەدەر، دەم و خێر و شەڕ دكرن، نە بتنێ ئەو، بەلكو هندەك فەیلەسوفێن مەزن ژی هەلبەست ددیتن وەك ژێدەرەكێ زانینێ و خۆدیكا گیانی.
د كولتۆرێ كوردیدا، هەلبەستێن مەلایێ جزیری و ئەحمەدێ خانی، بو نموونە، بەرجەستەكرنا ئێكگرتنا هەلبەست و هزرێ بوون، چنكو ئەو بەرهەم و نڤیسینێن وان نە بتنێ وەسفكرنا رەوشان بوون، بەلكو مانایەك د چارەنڤیسێ دا بوون، و تاقیكرنەكا رامانێ بوون، و رەخنەگرتنا جیهانێ بوون. دەمێ هەلبەست پەیوەندیا خو ب هزر و فەلسەفێ ڤە ژدەست بدەت، دبیتە خەملاندنەكا زمانی بێ كویراتی، لێ دەمێ ب كویراتیێ ڤە گرێدای دمینیت، هشیاریێ پەیدا دكەت ب هزر و هەست و زیندیبوونا خۆ ژی دئافرینیت.
د ڤان سالێن دووماهیێ دا، گەلەك بەرهەمێن شعرێ پەیدابوون، نەخاسمە پشتی سەرهلدانێ و پەیدابوونا سەقایێ ئازاد یێ دەربڕینێ و نڤیسینێ وهەتا رۆژا ئەڤرۆ.. لێ ئەگەر ئەم تەماشە بكەن، دێ بینن كو پرانیا ئەو بەرهەمێن شعری ب تنێ روخسارە و لێكدانا پەیڤایە ب ئاوایەكێ سەرڤەسەرڤە دویر ژ هزر و كویراتیا ژیانێ… كێمبوونا هزرا كویر د گەلەك بەرهەمێن شعرێ بەرامبەر زالبوونا ئالیێ روخساری و وەسفی، هۆزان یا كرینە ب تنێ رەنگێ بێ دەنگ.
هەلبەست د گەلەك جاران دا بوویە هونەرەكێ سڤك وڤالا، گرنگییێ ب تنێ ب خەملاندنا بێژە و خەیالان ددەت، بێ كو دەست ب ناخ و گەوهەرێ مرۆڤی بكەت یان هەژاندنا هشیاریا وی بكەت. ئەڤجا ئەگەرێن ڤێ دیاردەیێ چنە؟ و كارتێكرنێن وێ چنە؟ و ئایا رێك هەنە ئەم جارەكا دی بشێن رەهەندێن هزرێ د هەلبەستێ دا پەیدا بكەن؟
ئێكێ: دیاردەیێن رەوشێ
١- سادەییا هزرێ:
گەلەك هەلبەست ل سەر وێنەیێن جوان دهێنە ئاڤاكرن، لێ ئەو ژ هزرەكا سەرەكی بێبەهرن كو ئاڤاهیا هەلبەستێ بلڤینیت و بهایەكێ هزری یان هەستیاری بدەتێ.
٢- زالبوونا وەسفێ و هەستێن دەمەكی:
زالبوونا وەسفا سروشتی یان جەستەیی یان هەستێن دەمەكی و بەروەخت، بێ شروڤەكرن یان رامانەكا فەلسەفی د وان رەوشان دا پەیدا بیت.
٣- نەبوونا پرسێن مەزن:
ڤالابوونا هەلبەستێ ژ بەحسكرنا پرسێن چارەنڤیسێ، و دادپەروەریێ، و ناسنامەیێ، و ئازادیێ.
دویێ: ئەگەرێن ڤێ دیاردەیێ
١- دابڕان ژ میراتا فەلسەفی و هزری:
لاوازبوونا پاشخانەیا هزری یا هەلبەستڤانی، جنكی هەلبەستڤانێن سەردەم وەكی یێن بەرێ ئەو حەز و خواندنا فەلسەفێ، سۆفیگەریێ، دیروكێ و زانستێ ئاخفتنێ نینن.
٢- چێژوەرگرتنا ب لەز:
نزمبوونا ئاستێ رەوشەنبیرییا گشتی ژ ئەگەرێ ئامرازێن سوشیال میدیایێ یێن كو «هەلبەستا برویسك» و برسقدار هان ددەن و دەقێن لەز و سڤك بلند دكەن.
٣- جودابوونا هەلبەستێ ژ كیشەیێن گشتی:
ژ ئەنجامێ بێهیڤیبوونا سیاسی و رەوشەنبیری، هەلبەستڤان كەفتە د ناڤ دل و دەردێن خوە یێن تاكەكەسی دا و ژ خەم وئازارێن جڤاكی دویر كەفت.
٤- گرنگیدان ب روخساری نە ب ناڤەرۆكێ:
هندەك قوتابخانەیێن هەلبەستا نوی، بتایبەت د هەلبەستا ئازاد و هەلبەستا پەخشانێ دا، بەرێ خۆ دانە مەزنكرنا ئاڤاهییێ زمانی ل سەر كیستێ مانایێ.
٥- سەرسامبوون ب مودێرنیزما رۆژئاڤایی بێ تێگەهشتنا وێ:
چاڤلێكرنا هندەك نموونەیێن هەلبەستی یێن رۆژئاڤایی ئەوێن خودان تایبەتمەندیێن مژدار یان كەسۆكی بێ تێگەهشتنا پاشخانەیێن وان یێن هزری. مە گەلەك نموونە ل سەر ڤێ خالێ هەنە ب تایبەت ژ ئالیێ بكارهینانا مژدارییا بێ مانا و نە تەوزیفكرنا دروست یا وێ مژداریێ.. نەخاسمە ل قۆناغەكێ وەسا دهاتە گۆتن كو هندی شیعر مژدار بیت و كەس تێنەگەهیت یا بهێزتر!!
سیێ: ئەنجامێن نێگەتیڤ
دویركەفتنا خواندەڤانێ دخۆدا ئاڤا ژ هەلبەستێ، ژ ئەگەرێ نەبوونا كویراتیێ یان پەیامێ.
شێلاندنا وێنەیێ هەلبەستێ، و گوهۆڕینا وێ ژ پەیامەكێ بو نمایشەكا زمانی یان هەستان.
لاوازبوونا كارتێكرنا هەلبەستێ ل سەر كەتواری، پشتی كو ئامرازا هشیاری و شۆرەش و هزرێ بوو.
چارێ: چارەسەریێن پێشنیاركری
١- چەسپاندنا رەهێن زانیاریێن هەلبەستڤانی:
هاندانا هەلبەستڤانان كو بەرهەمێن فەلسەف، دیروك، ئاینی، دەروونناسی و جڤاكناسیێ بخوینن و تێدا شارەزا بن پێخەمت ڤەهاندنا دەقێن كویر و تێر هزر.
٢- گرێدانا هەلبەستێ ب پرسێن هەبوون و مرۆڤایەتیڤە:
ئەڤە ناهێتە وێ مانایێ كو هەلبەست ببیتە گۆتارەكا سیاسی یا راستەوخۆ، لێ ببیتە هەلگرێ پرسیارێن مرۆڤی یێن بنەرەت.
٣- رەخنەیا بەرپرسیار:
چالاككرنا بزاڤەكا رەخنەیی یا راستەقینە یا بێ موجاملە و خۆشخۆشكرن، كو جوداهیێ بێخت دناڤبەرا جوانیا ڤالا و دەقێ تژی هزر و رامان.
٤- هاندانا بەهرەیێن باش:
پەیداكرنا دەلیڤەیا بۆ بەهرە و نڤیسینێن باش وەك ڤەكرنا بەریكانێن شعرێ، ب مەرجێ كو ژ دیتنەكا هزری و زمانەكێ رەسەن دەرچن.
٥- ڤەژاندنا «هەلبەستڤانێ هزرمەند»:
پێدڤییە هەلبەستڤانی ببیتە وژدان، نە دەنگڤەدان؛ ببیتە ئەقلەك پرسیاران بكەت، نە بتنێ خۆدیكەك ب رۆلێ بەرەڤاژیكرنێ رابیت.
دووماهی
هەلبەستا بێ هزر و كویراتی بێ گیانە ژی. و ئەگەر پەیڤا جوان گوهی خۆش بكەت، هزرا كو ژ كویراتیا هشیاریێ دەردكەڤیت دلی دلڤینیت و كارتێكرنەكا دۆمدرێژ دروست دكەت، زێدەباری ڤەكرنا ئاسۆیێن هزر و هشێ. هزر د هەلبەستێ دا نە ستاتیكەكا زێدەیە، لێ پێدڤیبوونەكە هەلبەستێ ژ زیندانا سادەبوونێ و بێ ماناییێ رزگار دكەت. ئەز دێ چ ل شعرەكا ئازاد دكەم، ئازاد وەك فۆرم و روخسار؛ لێ وەك هزر و فەلسەفە؛ د زیندانەكا هندا بەرتەنگدایە ژ كێش و سەروایان بەرتەنگتر. ئەڤجا دەمە هەلبەستڤانێن مە دەقێن شعری یێن باشتر بنڤیسن؛ وهندەكێ ژ خۆ دەربكەڤن و بزانن كاروانێ چاند و ئەدبیاتا جیهانا سەردەم گەهشتە كویڤە!
ژێدەر:
عبد القادر القط – الصورە الفنیە فی الشعر العربی. دار المعارف، القاهرە، ط.6، 1993.
عز الدین إسماعیل – الشعر العربی المعاصر: قظایاه وضواهره الفنیە والمعنویە. دار الفكر العربی، القاهرە، 1980.
سعید بنكراد – من الحداثە إلی ما بعد الحداثە. المركز الثقافی العربی، الدار البیضاء، 2000.
إحسان عباس – نقد الشعر. دار الثقافە، بیروت، 1983.
صلاح فظل – بلاغە الخطاب وعلم النص. المجلس اڵاعلی للثقافە، القاهرە، 1992.
جون دیوی – الفن كطریقە للفهم، ترجمە: سعید توفیق، الهیئە العامە لقصور الثقافە، القاهرە، 2005.
ویل دیورانت – الطریق إلی الفلسفە، ترجمە: فتح الله المشعشع، دار الكتاب العربی، بیروت، 2001
