هەڤبەركرنا دوو چیرۆكان ئێكا كوردی ئێكا نە كوردی
حەجی جەعفه ر
ئەڤرۆكە 15 / 3 / 2024 گاڤا من پەرتووكا ( مەنتق ئبن خلدون) دخاند یا دكتور علی الوردی , چیرۆكەك تێدا بو بناڤێ ( رووبارێ دینا ) (١) , ئێكوئێك هاتە هزرا من كو كوردان ژی چیرۆكەك فولكلۆری مینا ڤێ هەیە , من ئەڤ چیرۆكا كوردی یا بهیستی و ئەز دزانم ڤەگێرم ژی , دوور نینە من نڤیسیی ژی بیت , لێ من دڤیا ژێدەركێ دی یێ نڤیسی ببینم كو ئەڤ چیرۆكە تێدا بیت . ئەوبو ئەز زوویكا ب سەرهەلبوم , من ئەڤ چیرۆكە دپەرتووكا ( سەرهاتێن كوردی )دا دیت یا نڤیسەر خالد سالح , بناڤێ ( حاكم و دیناتی ) (٢). هەردوو چیرۆك لگەلەك جها دگەهنە ئێك, هندەجارا ژی ژئێك ب دوور دكەڤن , داكو بزانین لكیڤە و چەوا هەردوو چیرۆك دگەهنە ئێك و ژئێك ب دوور دكەڤن, فەرە هەردوو چیرۆكا بۆ خوێندەڤانان بنڤیسین و هەڤبەری ئێكبكەین :
1 ـ چیرۆكا كوردی ( حاكم و دیناتی ) 3 :
دبێژن حەكیمەكی گوتە خەلكێ وارەكی دێ بارانەك هێت و هەچیێ وێ ئاڤێ ڤەخوت دێ دین بیت, هندی حاكم و وەزیر بوون , گەلەك ئامان هەبوون و گەلەك ئاڤ داگرتن, لێ فەقیر مانە وەسا .
دبێژن وەسا چێ بوو , ئەو باران هات , فەقیر هەمی مەجبوور بوون و ئەو ئاڤ ڤەخوارن و هەچیێ ڤەخواری دین بوو …. ب تنێ حاكم و وەزیر نەبن, ئەو ومالێت خۆ دین نە بوون . ڤێجا دەمێ ئەو دەردكەتنە كۆلان و سویكا, خەلك هەمی دا ب دویڤ كەڤن و ترانا پێ كەن و بێژنێ : ئەڤە د دینن !!
حاكم و وەزیر ژی مەجبوور بوون و ئەو ئاڤ ڤەخوارن و وەكی وان لێ هاتن .
2 ـ چیرۆكا بیانی
( ڕووبارێ دینا ) :
ئبن الرشد دبێژیت , هندەكا هندەك دەرمان هاڤێتە دڕووبارێ گوندەكیدا , هەر كەسەكێ ئاڤا وی ڕووباری ڤەخواربایە دا دین بیت , خەلكێ گوندی هەمیا ئاڤا وی ڕووباری ڤەخوار , بتنێ مەلك نە بیت , ئەوی ئەو ئاڤ ڤەنەخوار , فێجا گوندی دا چنە دبن ئێكرا و بێژنە ئێكودوو , مەلكێ مە یێ دین بوی , دڤێت ئێكێ دی بۆ خو ڕاكەین !!
مەلكی پێزانی, ڤێجا دا كورسیكا خو ژدەستنەدەت , ئەو ژی رابو چوو ئاڤا وی ڕووباری ڤەخوار داكو مینا وان بئاقلكەڤیت . هوسا لسەر كورسیكا حوكمی بەردەوام بو .
هەڤبەركرن
مووتیفێت وەكهەڤ :
1 ـ دهەردوو چیرۆكاندا , خەلك ب ڤەخوارنا ئاڤێ دین دبن .
2 ـ دهەردوو چیرۆكاندا , حاكم و مەلك لگەل خەلكی , ئاڤێ ڤەناخون و دین نابن .
3 ـ دهەردوو چیرۆكاندا , حاكم و مەلك لداویێ نەچاردبن ئەو ژی وی ئاڤێ ڤەدخون داكو وەكو وان لێ بێن .
4 ـ دهەردوو چیرۆكاندا , خەلك هزردكەت كو حاكم و مەلك یێت دین بوین .
5 ـ مەخسەدا هەردوو چیرۆكا ئێكە و ئێك ئارمانجە , ئەو ژی ئەوە , دڤێت مرۆڤ وەكو خەلكی بیت , گەر نە, نەشێت لگەل وان بژیت .
6 ـ چ راستی و حەقیقەت بۆ هەردوو چیرۆكا نینە , هەردوو دچێكرینە بۆ مەرەمەكێ .
7 ـ دەم دهەردوو چیرۆكاندا نینە , كەنگی و كیژ دەمی ئەڤ چیرۆكە هاتینە ڕوویدان , دیار نینە .
8 ـ دهەردوو چیرۆكاندا , جه دیار نینە , لكیرێ و لكیڤە ئەڤ چیرۆكە هاتینە ڕوویدان دیسان خویا نینە , دبێژن , لوارەكی , لگوندەكی …..كیژ وارە , كیژ گوندە ؟ دیار نینە .
مووتیفێت جودا :
1 ـ ناڤێ چیرۆكا كوردی ( حاكم و دیناتی ) یە , ناڤێ چیرۆكا بیانی ( ڕووبارێ دینا ) یە .
2 ـ دچیرۆكا كوردیدا , حاكم و وەزیرن , دچیرۆكا بیانیدا , بتنێ مەلكە .
3ـ دچیرۆكا كوردیدا , حاكم وەزیر ب مال و خێزانن , دچیرۆكا بیانیدا , ئەڤ مووتیفە نینە .
4 ـ دچیرۆكا كوردیدا , خەلك بئاڤا بارانێ دین دبن , دچیرۆكا بیانیدا بئاڤا ڕووباری دین دبن .
5 ـ دچیرۆكا بیانیدا , مەلك ئاڤا دینا ڤەدخوت داكو كورسیكا خو ژدەست نەدەت , ئەڤ مووتیفە دیا كوردیدا نینە .
6 ـ دچیرۆكا كوردیدا, خەلك ل سویك و كۆلانان , بدویڤ حاكم و وەزیران دكەڤن و تڕانێت خو پێ دكەن , دبیژن ئەڤە دینن , لێ ئەڤ مووتیفە دچیرۆكا بیانیدا نبنە .
7 ـ دچیرۆكا كوردیدا , حاكم و وەزیر ئاڤا بارانێ ڤەدخون داكو وەكو خەلكی لێ بێن و بەس , دیا بیانیدا مەلك ئاڤا ڕووباری ڤەدخوت داكو كورسیكا حوكمی ژدەست نەدەت .
8 ـ ئەڤ چیرۆكا ئبنو الرشد ئینایی , نا بێژیت یا كیژ مللەتیە , لێ چیرۆكا خالد سالح ئینایی , دبێژیت یا كوردیە .
9 ـ دچیرۆكا كوردیدا , حەكیمەك خەلكی ئاگەهداردكەت كو دێ بارانەك هێت هەر كەسێ ڤەخوت دێ دین بیت , دیا بیانیدا , هندەك ڕووباری دەرمان دكەن , هەر كەسێ ئاڤا وی ڤەخواری دین بو .
لداویێ هیڤی ژخوێندەواران دكەم هێژ مووتیفێت جوداو وەكهەڤ لسەر گوتارا مە زێدەكەن .
ژێدەر و پەراوێز
1 ـ مەنتق ئبن خلدون , چاپا بیروت , 2021 , ل 233 , دكتور علی الوردی .
2 ـ هندەك سەرهاتێن كوردی, ئەنستیتویا كەلەپوورێ كوردی,دهوك 2007 , ل 43 , خالد سالح .
3 ـ هندەك دبێژنە ڤێ چیرۆكا فولكلۆری ( بارانا دینا ) .
