(هەڤبەركرنەك د ناڤبەرا ناپۆلیۆن بۆناپارتی و ئەحمەد ئەلشەرع دا)
شەمال ئاكرەیی
دەما ناپۆلیۆن بۆناپارت Napoleon Bonaparte (١٧٦٩ – ١٨٢١) ل سالا ١٨١٥ ژ گراڤا ئیلبا Elba *، كو بۆ هاتبوو دووئێخستن رەڤی و بەر ب پاریسێ ڤە چووی، گوهۆڕینەكا ریشالكی و ب رەنگەكێ پلەپلەیی د زمانێ گۆتارا رۆژنامەڤانییا فرەنسی دا هەمبەر ناپۆلیۆنی هاتە دیتن. ئەو وەرچەرخانا د زمانێ راگەهاندنا فرەنسی دا چێبووی، ب هەلوەستێ سیاسی یێ نە سەقامگیر و ب راگەهاندنەكا هەلپەرست هاتە هژمارتن. ئەو گوهۆڕینا د هەلوەستێ راگەهاندن و رۆژنامەڤیێ دا چێبووی، ب چەند قووناغان بوو:
1- قووناغا دژایەتییا توند (پشتی دوورئیخستنێ بۆ ئیلبا – دەستپێكا رەڤینێ).
دەما ل سالا ١٨١٤ ناپۆلیۆن بۆ گراڤا ئیلبا هاتییە دوورخستن، رۆژنامەڤانییا فرەنسی، كو د بن ركێفا پادشا لۆیسێ ١٨ دا بوو، سالۆخەتێن گەلەك خراب ب ناپۆلیۆنی ڤەدنان و ب كەسەكێ زۆردار و ستەمكار، كو فرەنسا بە ب وێرانكاریێ و جەنگێن خوینەلۆڤە برییە ل قەلەمددا. وێ رۆژنامەڤانییا لایەنگر بۆ پادشای، هێرشێن بەردەوام دكرنە سەر ناپۆلیۆنی و ب تاوانبار و خائین و بەرپرسێ ئێكێ یێ ئێش و ئازارێن مللەتێ فرەنسی دادنا.
2- قووناغا خۆپاراستن و هشیاری و مقاتەبوونێ (دەما ژ زیندانێ رەڤی و بەر ب پاریسێ ڤە ڤەچووی).
پشتی، كو ناپۆلیۆن ل ٢٦ سباتا ١٨١٥، ژ زیندانا گراڤا ئیلبا رەڤی، رۆژنامەیێن فرەنسی هندەك راپۆرتێن نە رەحەتیێ بەلاڤكرن، كو رەنگڤەدانا ترس و لەرز و دودلیێ تێدا د دیاربوون. رۆژنامەڤانییا پادشای، هندەك زاراڤێن رەق و زڤر و پێتڕانكی د راپۆرتێن خۆ دا هەمبەر ناپۆلیۆنی بەڵاڤ دكرن و بێمنەتی و پشتراستبوون ژ شكەستنا ناپۆلیۆن د وان گۆتاران دا دخۆیابوون و ناپۆلیۆن ب «تاوانبار و هاڤیبوویەكێ فیلار» كو نەشێت هەمبەر سوپایێ پادشای خۆ رابگریت نیشان ددا.
3- قووناغا گوهۆڕینا هێدی هێدی (هندی ناپۆلیۆن ژ پاریسێ نیزیك دبوو، زمانێ رۆژنامەڤانیێ نەرم دبوو).
هەر چەند ناپۆلیۆن د ناڤا فرەنسا دا پێش دكەفت، راگەهاندنێ زمانێ خۆ د گوهۆڕی و نەرمتر لێ دكر. دەما سەربازێن پادشای قەبوول نەكرین، كو بەرێ لوولیێن تەڤەنگێن خۆ بدەنە ناپۆلیۆن و هەڤئالێن وی و چوونە د ناڤ لەشكری ناپۆلیۆنی دا، رۆژنامەڤان و راگەهاندنا گرێدایی ب پادشای هەستكر، كو رژێما پادشایی یا د مەترسیێ دا. ل ڤێرە دودلییەكا ئاشكەرا ل سەر رۆژنامەیان دیار بوو، زمان ژ هێرشبرنێ بوو زمانەكێ نیزیك ب دانپێدانێ ب «ئیمپراتۆرێ بەرێ»، كو ناپۆلیۆنە!.
4- قووناغا ب بەژن و بالا ناپۆلیۆنی گۆتن و ئالیگرتنا وی (دەما گەهشتییە پاریسێ).
ل 20ی ئادارا سالا 1815، ناپۆلیۆن وەكو سەركەفتی گەهشتە پاریسێ. پادشا لۆیسێ ١٨ رەڤی. ئەو رۆژنامەیێن بەری چەند هەفتییان چ نەما بوو ل دژی ناپۆلیۆنی نەگۆتین، ژ نشكەكیڤە بەحسی باشی و شكۆمەندی و رێبەرایەتییا ناپۆلیۆنی كرن. باشترین نموونە ل سەر وێ گوهۆڕینێ، ل رۆژنامەیا ئێل مۆنیتوور یۆنیڤێرسال Le Moniteur Universelبوو، كو ئۆرگانا فەرمی یا حكومەتێ بوو، دەما زنجیرەیەكا ناڤونیشانان بەڵاڤكرین، كو رەنگڤەدانا وێ گوهۆڕینا بلەز دكرن:
– دەما ژ ناپۆلیۆن گراڤا ئیلبا رەڤی: « هۆڤ و دڕندەیێ مەزن ژ زیندانێ رەڤی».
– دەما گەهشتییە باشووری فرەنسا: «ئەو فیلارێ خۆ دهاڤێتە مرنێ، یێ بەرەف پێشڤە دهێت، دێ سنوورەكێ ئێكلاكەر بۆ هێتە دانان و دێ هێتەڤ دەستەسەركرن».
– دەما ناپۆلیۆن گەهشتییە پاریس: «ئیمپراتۆر ب گول و ناڤتێدانێن جەماوەری، زڤڕیڤە سەر تەختێ خۆ»!
رۆژنامەڤاییا فرەنسی د «سەد رۆژان» دا، نەرمی و رەنگگوهۆڕینەكا زێدە رۆهن و ئاشكەرا، ل گۆڕەی كا كی ل سەر دەستهەلاتی یە خۆ گوهۆڕی، ژ دەستەكی چوو دەستەكێ دی. ژ لایەكی ناپۆلیۆن ب «هۆڤ و دڕەندەیێ مەزن» سالۆخەت دكر، ژ لایەكێ دی، كو ب پلەپلەیی بلند دبوو هاتە گوهۆڕین و ناپۆلیۆن، بوو «ئیمپراتۆرێ سەركەفتی»!.
ئەگەر ئەم بەرپەڕێن رۆژنامەیێن وی سەردەمی یێن فرەنسی ب تایبەتی و یێن ئەورۆپی ب گشتی ڤەدەین دێ بینین، كو ئەو گوهۆڕین، ئێك ژ بەرچاڤترین هەلپەرستییان بوو د دیرۆكی دا چێبووین. گەلەك جاران دیرۆك خۆ دوبارە دكەتەڤە و رەنگە رێژەیا دوبارەكرنێ د هندەكە بۆیەران دا یا كێم بیت، بەلێ ئەگەر ئەم ل گوهۆڕینێن بەری گەهشتنا ئەحمەد ئەلشەرع بۆ سەر دەستهەلاتێ ل سووریا و ل قووناغا بەرفرەهبوونا دەستهەلاتا وی وەكو بەرپرسێ ئێكێ یێ هێزێن دەستەیا رزگاركرنا شامێ، كو رێكخراوەكا تیرۆرست دهاتە هژمارتن، و گەهشتنا وی بۆ دیمەشقێ و كەفتنا رژێما بەشار ئەسەدی، بنێڕین دێ بۆ مە خۆیا بیت، كو دیرۆكێ خۆ دوبارەكرەڤە. بەلێ ل جهێ راگەهاندن و رۆژنامەڤانیێ ل ئاوایێ ناپۆلیۆنی، هێزێن ناڤدەولەتی و هەرێمی و رۆژنامەڤانییا ب سەر وانڤە، ل ئاوایێ ئەلشەرعی!
پرسیار ل ڤێرە ئەوە: چاوا «هۆڤ، دڕندە، تاوانبارێ فیلار، كەسەكێ وەرگەڕیایی ل دژی پادشای… تد» د دەمەكێ كێم دا، بوو ئیمپراتۆرێ سەركەفتێ؟ هەر وەسا چاوا « تیرۆریستەكێ بەرنیاس، داخوازكرییەك كو نڤیسینگەها لێكۆلینێن فیدرال یا ئەمریكی (F.B.I) ل سالا ٢٠١٧ خەلاتێ 10 میلیۆن دۆلار بۆ سەرێ وی دانابوون، تاوانبار و بكۆژێ سەدان بەلكو هزاران ژ خەلكێ سیڤیل، گرتیێ زیندانێ…تد» بوو سەركردەیەكێ دانپێدایی و ل پایتەختان پێشوازی لێ بهێتەكرن؟!.
*: گراڤەكا ئیتالییە د ناڤ دەریایا سپی یا ناڤەراست دا و 20 كم ژ كەنارێ باژێڕێ پیۆمبینۆ Piombino یێ دوورە.
