وەغەركرنا هـەڤـالـەكـێ دی یێ بـارزانیێ نـەمر
عیسا عەلی
قەنجۆ عەبدولجەبار رێكانی ل سالا 1917ز ل گوندێ (كێریا دێرێ) ل سەر دەڤەرا رێكان ڤە هاتی یە دونیایێ، ژیانا زارۆكینی و گەنجاتیا خۆدێ ژێ رازی ژ قۆناغێن سەخت و دژوار و پڕ نەخۆشی دەربازبووینە، ل دەسپێكا سالا 1940ز ژیانا هەڤژینیێ پێكدئینیت، خۆدایێ مەزن چار كوڕ و چار كچان ددەتێ، قەنجۆ رێكانی گەلەك سیفەتێن جوان ل دەف هەبوون؛ وەكی مەردینی و راستگۆی وێرەك و لێبۆرین و دل پاقژی، د ژیانا پێشمەرگاتیێ دا ژی قەنجۆ رێكانی بەردەوامی دا مەردینی راستگۆیا خۆ، چونكی ل دەمێن د ئەركێن خۆ دا ل دەڤەرێن بێتواتێ و حەریرێ ل دویڤ شیان و ب وژدانانە سەرەدەری دگەل پێشمەرگەهان دكر هەر وەكی زارۆك و برایێن خۆ، هەتا جارەكێ عەلی شەعبان بارزانی كۆژمێ (50) دینارێن وی سەردەمی پێشكێشی ناڤبری كر بۆ خێزان و مالباتا وی و قەنجۆ رێكانی وان پاران ل پێشمەرگەهێن خۆ خەرج دكەت، لەوما مەلا مستەفا بارزانی ڤی هەلوەستی دزانیت و گەلەك پێ دلخۆش بوو كەرەم كر و گۆت (بابێ قەنجۆیێ یێ ب ئەقل بوو كو ناڤێ وی كریە قەنجۆ) پاشی دبێژیتە قەنجۆی من ئەو پارە دابوونە تە دا بۆ زارۆكێن خۆ ببەی، قەنجۆی بەرسڤا وی دا و گۆت ئەزبەنی پێشمەرگەه ژی زارۆكێن منن، جارەكا دی مەلا مستەفا بارزانی فەرمانێ ل ئیدریس بارزانی دكەت و بێژیتێ گۆژمەكێ پاران بۆ قەنجۆی بینە، قەنجۆ رێكانی كربوو د رێباز و پرەنسیپ هەر جهێ لێبوو یێ راستگۆ بوو و تەماشەی بەرژەوەندیێن بەرتەنگ و كەسۆكی نەدكرن، ئەگەر خۆ زانی بوو زیان ژی دێ بۆ وی هەبیت ئەو هەر دەستبەرداری راستگۆیێ نەدبوو، لەوما ئەز دشێم بێژم راستگۆی خالا ب هێزا كەسایەتیا وی بوو، كوردبوون و كوردایەتی ل دەف وی و تشتێن گەلەك ب بها بوون، لەوما ل ئێك ژ هەلوەستێن وی ل سالا 1966ز كاودانەك چێبوو؛ زۆر كاریگەری كرە سەر قەنجۆ رێكانی، ئەو ژی لەشكرێ ئیراقێ قەدەغەكر خەلكێ گوندێ (ئەردەنا) برنجێ خۆ بدورن و بەرهەمێن رەزێ خۆ بچنن، قەنجۆ رێكانی ب ڤی هەلوەستی گەلەك دلگران بوو، لەوما ب نهێنی كەسەك ب ناڤێ (عومەر ئێسفكی) دهنێرتە دەف ئەرەدنییان و گۆتێ بێژێ بلا ب شەڤ بهێن بەرهەمێن خۆ بچنن ببەن و سۆزبیت نەهێلم كەس زیانێ بگەهینتە وان و هەڤالێن خۆ ئاگەهداركرن ئەو دێ ب ڤی كاری رابیت و یێ ئامادەیە بەرپرسیارەتییا ڤی هەلوەستی هەلبگریت، خەلكێ گوندی ب شەڤانە دهاتن بەرهەمێن خۆ د دروین و دبرن، ئەڤە ئێك بوو ژ هەلوەستێن وی بەرانبەر ستەم و زولما دوژمنی و پاراستنا خەلكێ بێگونەه، پێشهاتا پتر قەنجۆ رێكانی بەرەف شۆرەشێ بری؛ ئەو خەون بوو یا وی دیتی ژیان و پاشەرۆژا وی هەمی گوهارتی خەون ژی ب ڤی شێوەی بوو (شەڤەكێ د خەونا خۆ دا شێخ ئەحمەد بارزانی خۆدانێ بارزان دبینیت ئەو دبێژتە قەنجۆ رێكانی؛ وەرە دەف من كولاڤێ وی لە سەر سەرێ ژی ڕادكەت دەستێ خۆ دادنیتە ل سەر سەرێ قەنجۆ رێكانی و پێڤە دخوینیت و پاشی بۆ دوعایان دكەت پشتی ژ خەو هوشیاربووی زانی خەونا وی خێر یا تێدا و پێنگاڤا وی دبیتە لاپەڕەكێ گەشێ دیرۆكی) هزر د ڤێ خەونێ دا دكەت و پاشی گۆتە دو هەڤالێن خۆ یێن نێزیك ب ناڤێ (شابەندەر هنێشی) و (زەینەل شەكر كریادێری) و وان ژی ئەڤ پێشنیارە پەسەندكر و ب ئەركەكێ نەتەوەی و ئەخلاقی زانی كو بچنە پال شۆرەشا ئیلۆنێ ب سەركردایەتیا مەلا موستەفا بارزانی، لەورا ل سالا 1967ز چوونە د ناڤ شۆرشا ئیلۆنێ دا، بڕیارەكا چارەنڤیساز و دیرۆكی بوو، پێنگاڤەكا ئەرێنی بوو هاتییە هاڤێتن ژ لایێ قەنجۆ رێكانی و هەڤالێن وی ڤە، چوونا وان بوو جهێ دلخۆشیا سەركردایەتیا شۆرشێ و ب تایبەت مەلا مستەفا بارزانی، قەنجۆ رێكانی و هەردو هەڤالێن وی؛ شابەندەر هونەر هنشێی و زەینەل شەكر كریادێری پەیوەندیێ ب بەرپرسێن دەڤەرا بەهدینان ئەسعەد خۆشەڤی سێلكی و مەلا حەمدی سەلەفی و میرخان باوەركی دكەن و بۆ خۆیا دكەن كو دێ هێنە د ناڤ رێزێن شۆرشێ دا و ب گەرمی پێشوازیێ ل وان هاتەكرن و پاشی سەردانا دەڤەرا بێتواتێ و حاجی عومەران دكەن، چونكی سەركردایەتیا شۆرشێ ل وێ دەڤەرێ بوو، ئێكەم جار ل دەڤەرا بێتواتێ؛ قەنجۆ رێكانی و هەڤالێن وی دبنە مێهڤانێن عەلی شەعبان بارزانی و مەرەما خۆ ژ هاتنا خۆ بو ناڤ شۆرشێ ئاشكراكر، وی ژی ب گەرمی و ب دلەكێ بەرفرەه پێشوازیا وان كر، پاشی بریار هاتەدان كو قەنجۆ رێكانی سەركردایەتیا پێشمەرگەهێن رێكانیان بكەت و وەكی ئامر هێز، قەنجۆ رێكانی پەیوەندیێن ب هێز ل گەل فەرماندارێن پێشمەرگەهان گرێددەت وەكی ئەسعەد خۆشەڤی سێلكی و حەسۆ میرخان ژاژۆكی، قەنجۆ رێكانی جهێ خۆ د ناڤ دلێن سەركردایەتیا كوردی و فەرماندەیێن پێشمەرگەهان دا كر، ژبەر شیان و ئەركێن خۆ قەنجۆ رێكانی دچیتە دیدارا رێبەرێ گەلێ كورد مەلا مستەفا بارزانی ل حاجی عومەران، رێبەرێ بزاڤا رزگاریخوازا گەلێ كورد ل چەرخێ بیستێ پێشوازیەكا مەزن ل قەنجۆ رێكانی دكەت و رێزەكا بێ پایە لێگریت و مەلا مستەفا بارزانی گۆت (رێكان و بارزان دو ئاڤێن جودابوون لێ قەنجۆ رێكانی ئاڤا رێكان یا خیچ كری و گەهاندیە ئاڤا بارزان)، لەوما ئەڤ چەندە بو ئەگەر كو قەنجۆ رێكانی پەیوەندیێن ب هێز دگەل ئەندامێن مالباتا بارزان هەبن وەكی شێخ عوسمان بارزانی، سەركردە ئیدریس بارزانی، سەرۆك مەسعود بارزانی، شێخ محەمەد خالد بارزانی، رێزدار نێچیرڤان بارزانی، بەرێز مەسرۆر بارزانی، بەرێز سیداد بارزانی، شێخ نەزیر بارزانی، شێخ سانع بارزانی، شێخ عوبەدوللا بارزانی، شێخ ئەدهەم بارزانی، شێخ مسر بارزانی، شێخ سەباح بارزانی، شێخ رەبیع بارزانی، شێخ بەهزاد بارزانی، شێخ عومران بارزانی، فەرماندە سێروان بارزانی، شێخ شەهزاد بارزانی، شێخ خەلات بارزانی، خۆدان پەیوەندیێن ب هێز بوون دگەل قەنجۆ رێكانی و بەردەوام پەسنا هەلوەست و كارێن قەنجۆ رێكانی دكر و رێزەكا مەزن بەرانبەر پەیوەندیێن مەلا موستەفا بارزانی و قەنجۆ رێكانی هەبوو، لەوما بەردەوام پرسیارا رەوشا قەنجۆی دكر، لەورا قەنجۆی رێز و ڤیانەكا بێ سنۆر بۆ هەر ئێكێ ژ وان هەبوو، ژبەركو مالباتا بارزان باوەریەكا مەزن ب قەنجۆ رێكانی هەبوو، هەلوەستەكێ وێرەكانە و جوامێرانە یێ قەنجۆی ل سالا 1988ز د هەوێن ئەنفالێ دا، كەسەكێ بارزانی دهێتە دەف قەنجۆ رێكانی و دبێژیتێ لەشكرێ ئیراقێ بێ رێزی بەرانبەر مەرقەدێن بارزان كرییە و بارەگایێ خۆ ل دەف مەرقەدان دانایە و جهێ مەرقەدان كریە جهێ بەرمایكێن خۆ، قەنجۆی گەلەك ب ڤی كاری دلگران دبیت و دچیتە دەف محەمەد كەلحێ ئاغایێ رێكانیان و داخوازێ ژێ دكەت كو هەولەكێ بدەت ژبۆ پاراستنا مەرقەدێن بارزان، چونكی ب دیتنا قەنجۆی مەرقەدێن بارزان هێلا سۆڕن و نابیت بێرێزی ل بەرنبەر بهێتەكرن، لەوما محەمەد كەلحێ ئاغایێ رێكانیان پێشوازیێ ل بۆچوونا قەنجۆی دگریت، لەوما هەر زوی محەمەد كەلحێ لەشكرێ ئیراقێ ئاگەهدار دكەت كو مەرقەدێن بارزان پیرۆزییا خۆ ل دەف گەلێ كورد هەیە و نابیت سڤكانی بەرانبەر بهێتەكرن، لەشكرێ ئیراقێ رازی بوو و هێزا خۆ ل دەف مەرقەدان ڤەكێشا، پاشی محەمەد كەلحێ ئاغایێ رێكانیان هندەك كەس راسپاردن ژبۆ پاراستنا مەرقەدان بچنە بارزان، هەلبەت وی دەمی رژێما بەعس د گوپیتكا هێزێ دا و تا ل سەر هەستی ل دژی گەلێ كورد بوو، بەلێ هەستا نەتەوەیی و وژدانا قەنجۆی دەرفەت نەدا كو ئەو خۆ بێ دەنگ بكەت ل سەر بێرێزیكرن ب مەرقەدێن بارزان، پشتی راپەرینێ ل سالا 1991ز پەیوەندیێن وی ل گەل كوڕ و برزایێن مەلا مستەفا بارزانی بەر ب گوپیتكێ دچن و بەردەوام سەردان و دیدار هەبووینە د هەلكەفت و بیرەوەریێن جودا دا، دیدارەكێ ل سالا 1991ز سەرۆك مەسعود بارزانی دبێژیتە قەنجۆ رێكانی (دەما ئەز هاتیمە دەڤەرا بەهدینان ل سالا 1987ز؛ من نامە بۆ تە هنارتن و داخواز ژ تەكر بهێیە دەڤەرێن رزگاركری، مەبەستا من ئەوبوو كو پتر های ژ تە هەبیت، چونكی خۆ ل ئەمریكا بابێ من رەحمەتی مەلا مستەفا بارزانی گۆت؛ تە ئەمانەت قەنجۆ، لەورا تو ل گەل مە بی یان نە؛ تو هەر یێ مەی و ژ مەی) ئەوبوو ل سالا 1992 ز قەنجۆ رێكانی دبیتە ئامرهێز و دچنە (كانی ماسێ) ل دەف سەید سالح بەرواری چەكی وەردگرن، هێزا وی ل دەستپێكێ ل سیارەتویكا و پاشی ل مەسیفی ل سەلاحەددین هاتە جێگركرن دگەڵ سوپایێ بارزان، پاشی بۆ سوپایێ دهوكێ هاتنە ڤەگوهاستن، د شەڕێ ناڤخۆ دا ئەو هێزە هاتە رەوانەكرن بۆ كەپكێ حەمە ئاغایی و دولا ئالانەی قەسرێ، ژبەر كاریگەریا قەنجۆی و پێشمەرگەهێن وی سەرەدەریەكا باش و نەرم دگەل خەلكێ وان دەڤەران دكر. دەما پەكەكێ شەڕ ل دژی باشوورێ كوردستانێ راگەهاندی پێشمەرگەهێن قەنجۆ رێكانی ب دلسۆزانە و وێرەكانە رووبەروویێ چەكدارێن پەكەكێ بوون، بەرەڤانیەكا قەهرەمانانە ل دەڤەرا دەشتا زێ كر، ل سالا 1999ز پشتی ئارامبوونا ڕەوشا كوردستانێ قەنجۆ رێكانی ب پلەیا رائید هاتە خانەنشینكرن، پشتی تووشی نەخۆشیەكا دژواربووی ل رۆژا 2025/12/2 ل نەخۆشخانا شۆرش ل ناحیا دێرەلۆكێ وەغەرا داویێ كر و گەهشتە كاروانێ نەمران، هزار سلاڤ ل سەر گیانێ تە و شەهیدێن رێیا رزگاریخوازا گەلێ كورد و مەلا مستەفا بارزانی و ئیدریسێ جانەمەرگ بن.
