پاراستنا ژینگه‌هێ ئه‌ركه‌كێ نیشیمانی و مرۆڤاتی یه
چیان مه‌هدى
ژینگه‌هێ كارتێكرنه‌كا تمام ل سه‌ر كۆمه‌لگه‌هێ هه‌یه، ژبه‌رهندێ باراپتریا كۆمه‌لگه‌ها گرنگیه‌كا زێده ب ژینگه‌هێ دده‌ن وه‌كی گه‌وهه‌ره‌كا گرنكا كۆمه‌لگه‌ها ته‌ماشه دكه‌نێ، به‌حسكرنا ژینگه‌هێ به‌حسكرنا ژیانێ یه، چونكی هه‌می زینده‌وه‌رێن ل سه‌ر رویێ عه‌ردی ژینگه‌ها تایبه‌ت بخوڤه هه‌یه،هه‌روه‌سا هه‌ر ئاریشه‌ك د ژینگه‌هێدا هه‌بیت دێ بیته ئه‌گه‌رێ دروستبوونا ئاریشێ د ژیانا زینده‌وه‌ران دا، چونكی په‌یوه‌ندیه‌كا موكم د ناڤبه‌را ژینگه‌هێ و زینده‌وه‌ران دا هه‌یه ئه‌گه‌ر سه‌رنجێ بێخینه سه‌ر گۆتنه‌كا ئه‌نشتاینی كو دبێژیت (ژینگه‌هـ هه‌می تشته‌كه ژبلی من)، ئانكو مرۆڤ ئه‌گه‌ره‌كێ سه‌ره‌كی وبنگه‌هینه د پرۆسا پیسبوونا ژینگه‌هێدا و ده‌ركه‌فتنا جۆرێن جیاوازێن پیسبوونێ وپیسبوون ژی ژئه‌گه‌رێ مرۆڤان به‌رامبه‌ر زێده‌بوونا پیشه‌سازیێ ــ پێشكه‌فتنا ته‌كنه‌لوجیایێ ــ خراب بكارئینانا ژێده‌ران ــ زێده‌بوونا رێژا ئاكنجییا ـــ پیسبوونا (ئاڤێ ــ هه‌وای ــ ئاخێ)، كو ئه‌ڤه‌ژی ژ ئه‌نجامێ چالاكیێن مرۆڤی پیس دبن.ژینگه‌هـ وه‌كی بابه‌ته‌كێ گرێدای ب ژیانێ وچالاكیێن به‌رده‌وامێن مرۆڤی وزینده‌وه‌راڤه، به‌رده‌وام پێدڤی ب چاڤدێریكرن وچێكرنێ یه، چونكی چالاكیێن به‌رده‌وامێن مرۆڤی پاشماوێت غه‌ریب دئێخنه د ناڤ پێكهاتیێن ژینگه‌هێدا (ئاڤ ــ هه‌وا ــ ئاخ ) ل دووڤ جۆرێن چالاكیان ب ڤێ ژی ژینگه‌هـ پیس دبیت.
پیسبوونا ژینگه‌هێ ژی پێكدئێت ژ روودانا گوهۆرینه‌كێ د ژینگه‌ها گیاندارادا ژئه‌گه‌رێ سروشت و چالاكیێن رۆژانه‌یێن مرۆڤی ڤه كو دبیته ئه‌گه‌رێ ده‌ركه‌فتنا چه‌ند مادده‌یه‌كا كو ناگونجن دگه‌ل وی جهێ گیاندار تێدا دژین ودێ تێكده‌ت، به‌رهه‌م ئینانا پێدڤیێن ژیانا مرۆڤی ب به‌رده‌وامی به‌رمایكێن زیانبه‌خش دئێخنه د ناڤ ژینگه‌هێ دا، به‌لێ رێژا وان به‌رمایكا گرێدانه‌كا ئێكسه‌ر ب هشیاریا مرۆڤاڤه هه‌یه گرینگیدانا وان ب ژینگه‌هێ هه‌روه‌سا گوهۆرینێن كه‌ش و هه‌وای كاریگه‌ریێن نێگه‌تیڤ یێن كرینه سه‌ر ژینگه‌هێ، هه‌روه‌سا زێده‌بوونا هه‌ژمارا ئاكنجییا ل سه‌ر رویێ عه‌ردی وزێده‌بوونا كارگه‌ها ب هه‌ده‌ردانا وزه‌یا زێده‌ی پێدڤیێن وه‌لاتان ب تایبه‌تی ژی وه‌لاتێن پیشه‌سازی، زێده‌بوونا ترومبێلا زیانه‌كا ژینگه‌هی یا زێده په‌یداكریه ژبه‌رته‌نگبوونا گه‌رمێ و ته‌پوتوزێ وب ده‌هان كاره‌ساتێن سروشتی كو راسته‌وخوه كارتێكرنه‌كا گه‌له‌ك خراب كریه سه‌ر ژینگه‌هێ و هه‌ڤسه‌نگیا ژینگه‌هێ تێكدایه. پیسبوونێ كارتێكرن ل سه‌ر چاڤ وگه‌ری وپیست وده‌روونی هه‌یه ژبه‌رهندێ ل وان وه‌لاتێن كو ژینگه‌ها وان پیسه ئاكنجییێن وان د دودل و تۆره‌نه، هه‌روه‌سا پیسبوونێن ژینگه‌هێ باراپتر ل وه‌لاتێن پاشكه‌فتینه وه‌لاتێ چینێ و هندستانێ پیسترین وه‌لاتێن جیهانێنه ژلایێ ژینگه‌هێڤه د كوردستانێ ژیدا زێده‌ترین پیسبوون پێكدئێن قه‌ره‌بالخ و هه‌وای و ئاڤێ.
(ئاڤ ــ هه‌وا ــ ئاخ) ئه‌ڤه هه‌رسێك پێكهاتیێن ژینگه‌هێنه پیسبوونا وان ئانكو تێكچوونا بارێ ژیانا هه‌رئێك ژڤان ره‌گه‌زانه و تمامكه‌رێن ئێكودوونه بۆ به‌رده‌وامیدان ب ژیانێ، له‌وما نابیت ئێكێ ژیادی ب گرنگتر بدانین،زێده‌كرنا رێژا كه‌سكاتی گرێدانه‌كا ئێكسه‌ر ب ڤان هه‌رسێ پێكهێنه‌رانڤه و گه‌شه‌كرنا مرۆڤی ژی پێدڤی ب پێكئینه‌رێن ژینگه‌هێڤه هه‌یه.
ل سه‌ر هه‌ر تاكه‌كێ كورد پێدڤیه ئه‌ركێ پاراستنا ژینگه‌هێ بستوه‌یێ خوه‌ڤه بگریت و ل سه‌ر هه‌می رێكخراو و سه‌نته‌ر و داموده‌زگه‌هێن حكومی و نه‌حكومی و په‌رله‌مان و كه‌رتێ تایبه‌ت و راگه‌هاندكاران پشكداربن د گه‌هاندنا په‌یاما ژینگه‌هـ پارێزیێ دا، هه‌می لایه‌ك پێدڤیه پارێزگاریێ ل وێ ژینگه‌هێ بكه‌ن كو ئه‌م هه‌می تێدا دژین، چونكی ژینگه‌هه‌كا پاقژ مافێ مه‌هه‌میانه و پاراستنا ژینگه‌هێ ژی ئه‌ركێ سه‌رملێن هه‌ر تاكه‌كێ كورده.
كاركرن بۆ ژینگه‌هه‌كا ساخله‌م به‌ری هه‌رتشته‌كی بزاڤه بۆ پاراستنا هه‌ڤسه‌نگیا ژینگه‌هێ كو د ناڤه‌راستا سه‌دێ بیستێ دا هه‌تا ئه‌ڤرۆ ب شێوه‌یه‌كێ گه‌له‌ك دژوار ئه‌و هه‌ڤسه‌نگیه به‌ر ب تێكچوونێ ڤه یه، ژ به‌ر زۆریا هۆكارێن پیسبوونا ژینگه‌هێ ئاوا جهێ خۆشحالیێ یه كو رێژه‌یه‌كا به‌رچاڤ ژ به‌رپرسێن وه‌لاتێن پێشكه‌فتیێن جیهانێ هه‌ست ب مه‌ترسیێن پیسبوونا ژینگه‌هێ دكه‌ن و كارێ قانوونی بۆ كێمكرنا پیسبوونا ژینگه‌هێ كریه. سالانه چه‌ندین كۆنفرانس و كۆمبوونان گرێدده‌ن و بریارێن گرنك بۆ پاراستنا ژینگه‌هێ دئێنه‌جێبه‌جێكرن.
