پاشه‌رۆژا كوردان ل ناڤ جه‌مسه‌رێن ده‌ڤه‌رێ و جیهانێ
پشتی جه‌نگێ جیهانی یێ ئێكێ بدووماهی هاتی، كوردان ماف هه‌بوو ل دووڤ په‌یمانا سیڤه‌ر چاره‌نڤیسێ خوه دیاربكه‌ن، به‌لێ دو فاكته‌رێن سه‌ره‌كی هه‌بوون نه هێلا ئه‌ڤ مافه بهێنه ده‌ستڤه‌ئینان، فاكته‌رێ ئێكی به‌رژه‌وه‌ندیێن بریتانیا د عیراقه‌كا ئێكگرتیدا و یێ دوێ كوردان ل وی ده‌می ئه‌و به‌رهه‌ڤی نه‌بوو پێداگیریێ ل سه‌ر بده‌ستڤه‌ئینانا مافێن خوه بكه‌ن، چونكو ل وی ده‌می د ڤیابا كوردان سه‌ركردایه‌تیه‌كا كارزمی یا جڤاكی هه‌با ب ره‌نگی میرنشین یان پاشاتی وه‌ك ئوردن و سعوودیێ وده‌وله‌تێن كه‌نداڤی یان جه‌نه‌راله‌كێ له‌شكری ب هێز وه‌ك كه‌مال ئه‌تاتورك كو شیا ده‌وله‌تا توركیا یا نوو بدامه‌زرینیت یانژی نوخبه‌یا سیاسی یا ب هێز هه‌بیت ئالیێن نه‌ته‌وه‌ییی و ئاینی پێكڤه گرێده‌ن و به‌رژه‌وه‌ندیا وه‌لاتی بكه‌نه ئارمانج و سه‌ربه‌خوه‌یا خوه راگه‌هینن وه‌كو نموونا لبنانێ، نوكه شلۆڤه‌كار وه‌سا دیاردكه‌ن كو سنۆرێن (سایكس ـ پیكۆ) دی هینه هه‌رفاندن و سنۆرێن نوو دێ هێنه دانان و ئالیێن زلهێز وێ ئیكی دزانن كورد قوربانێن (سایكس پیكۆ) بوون ل به‌ری سه‌د سالان وكورد نه بووینه ده‌وله‌ت ئێدی كورد ئاماده نینن هه‌ر بمینن قوربانێن وێ رێكه‌فتننامێ نها سێ جه‌مسه‌رێن ده‌ڤه‌رێ هه‌نه (ئیران، توركیا، سعوودیه) دیسا پشتی بیست سالان ژ نه‌مانا ئێكه‌تیا سۆڤیات رۆسیا هاتیه مه‌یدانێ وه‌ك جه‌مسه‌رێ رۆژهه‌لات كو ئیران و ئالیێن شیعی ل ده‌ڤه‌رێ بخوه‌ڤه گرێداینه ئه‌مریكا ژی وه‌ك جه‌مسه‌رێ رۆژئاڤا توركیا و سعوودیه و چه‌ند ده‌وله‌تێن پاشاتی و كه‌نداڤی د گه‌لدانه زێده‌بای هه‌ڤپه‌یمانێن وێ یێن ئه‌ورۆپی توركیا و ئیرانێ هه‌ڤركیه‌كا دیرۆكی هه‌یه هه‌رده‌م كوردستان مه‌یدانا جه‌نگێن وان بوویه و كورد قوربانێن شه‌ر و پێكدادانێن وان بووینه هه‌ر جه‌مسه‌ره‌ك ژ ئالیێ خوه‌ڤه پێكۆلێ دكه‌ت كو میلێن سه‌عه‌تی پاشڤه بزڤرینیت وكوردان بێخته پال خوه دا به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه بده‌سڤه‌بینیت رۆسیا هه‌ولدایه مفای ژ كوردان وه‌رگریت ل سالێن 1804 ؛18013 ؛1829 ل جه‌نگێ رۆسیا ل گه‌ل ده‌وله‌تا فارسی دا هه‌روه‌سا ل سالێن 1828 ؛ 1829 ل گه‌ل ده‌وله‌تا ئۆسمانی دا، به‌لێ د ئه‌نجامدا رۆسیا ده‌ست ژ كوردان به‌ردایه، به‌لگه هه‌نه كو رۆسیا ل به‌ری جه‌نگی جیهانی یی ئێكی په‌یوه‌ندێن ب هێز هه‌بوون د گه‌ل كوردان و سۆز دا بوویێ كو دێ پشته‌ڤانیا وان كه‌ن بو دامه زراندنا ده‌وله‌تا كوردی، به‌لێ ئه‌و سۆز بجهنه‌ئینا، دیسا ل جه‌نگێ جیهانی یێ دوێ ده‌ست ژ كۆمارا مه‌هاباد به‌ردا، هه‌روه‌سا ل سالێن شێستان ژ چه‌رخێ بۆری په‌یوه‌ندی ل گه‌ل شۆره‌شا ئیلۆنێ و بارزانی هه‌بوون و ناڤبه‌ینكاری كر بوو ل ناڤبه‌را بارزانی و حوكمه‌تا عیراقێ بۆ موركرنا رێكه‌فتنناما 11ی ئادارێ ل سالا 1970ێ به‌لێ پشتی رژێما عیراقێ ته‌ئمیما نه‌فتێ كری ل خزیرنیا 1972ێ ئێكه‌تیا سۆڤیه‌ت رێككه‌فتنناما هاریكاریی د گه‌ل حوكمه‌تا عیراقی ئیمزاكر و پشتا خوه دا كوردان عیراقێ و ئیرانێ رێككه‌فتنناما جه‌زائر ل ناڤبه‌را خوه‌دا مۆركر و شۆره‌شا ئیلۆنی ب دووماهی هات ل ڤی سه‌رده‌می ئه‌مریكا گرنگیا هه‌رێما كوردستانی و سه‌نگا كوردان ل پارچێن دی ژی یێن كوردستانی ل به‌رچاڤ گرتیه، له‌وما ئه‌مریكا چه‌ند پێنگاڤێن عه‌مه‌لی هاڤێنینه بۆ هندێ كو كورد بكه‌ڤنه د ناڤ جه‌مسه‌رێ رۆژئاڤا دا وه‌كی پاراستنا كوردان ل دووڤ بریارا 688 یا نه‌ته‌وێن ئێكگرتی ل سالا 1991ێ وده‌ستنیشانكرنا هێلا 36 یادژه‌فرینی و ناڤبه‌ینكاری بۆ چاره‌سه‌ریا كێشێن ناڤخوه‌یی ل ناڤبه‌را پارتی و ئێكه‌تیێ كریه ل دووماهیا سالێن نۆتان ژ چه‌رخێ بۆری و هه‌ڤكاری ل گه‌ل كوردان كریه بۆ ژناڤبرنا رژێما سه‌ددام، هه‌روه‌سا سه‌ره‌دانێن به‌رپرسێن ئه‌مریكی یێن به‌رده‌وام و ل هه‌می ئاستان بۆ هه‌رێما كوردستانێ و پێشوازیكرن ل سه‌رۆك مه‌سعود بارزانی ل كۆچكا سپی بۆ چه‌ندین جاران و ده‌نگ هاتن بۆ پشتگیریا كوردان ل شه‌رێ دژی داعش و دروستكرنا هه‌ڤپه‌یمانه‌كێ بۆ لیدانا داعش ل كوردستانا باشۆر و رۆژهه‌لات وه‌كو دیار هه‌می جه‌مسه‌ر د پێشبركیێ دانه بۆ راكێشانا كوردان بۆ ئالیێ خوه، فلادیمیر بۆتین ل په‌راوێزا كارێن نه‌ته‌وێن ئێكگرتی گۆت كورد شه‌رڤانێن ئازانه و ئه‌م ئاماده‌ینه ل پاشه‌رۆژێ مافێن وان ل به‌رچاڤ بگرین و پێشوازی ل شاندێن په‌یه‌دێ كریه ل مۆسكۆ و نڤیسینگه‌هه‌ك بۆ وان ڤه‌كریه بۆ په‌یوه‌ندیێن وان و كاروبارێن وان ل ده‌مێ پێدڤی هه‌ر وه‌سا ئه‌مریكا ژی هاریكاری داینه شه‌رڤانێن په‌یه‌دێ و یه‌په‌كێ و ل ژێر سیبه‌را باله‌فرێن وان كۆبانێ وگرێ سپی و چه‌ندین گوند و ده‌ڤه‌ر هاتینه ئازادكرن ژ چه‌كدارێن داعش و كۆچكا سپی پێشوازی ل سالح موسلم كریه پشتی ئازادكرنا چه‌ند ده‌ڤه‌رێن به‌رفره ژ لایێ پێشمه‌رگه‌ی ڤه ژ ده‌ستێن داعشێ و ئازادكرنا شنگال ب سه‌رپه‌رشتیا راسته‌وخوه یا سه‌رۆك بارزانی ده‌وله‌تا ئیمارات و پاشاتیا عه‌ره‌بستانا سعوودی پێشوازیه‌كا گه‌رم ل سه‌رۆك مه‌سعود بارزانی كر د سه‌ره‌دانه‌كێ دا بۆ وان هه‌ردو وه‌لاتان هه‌ر وه‌سا سه‌رۆك كۆمار و سه‌رۆك وه‌زیرێن توركیا ل رۆژێن 9و10ێ ڤێ مه‌هێ پێشوازیه‌كا گه‌رم ل سه‌رۆك مه‌سعود بارزانیكرن بدانانا ئالایێ كوردستانێ وعراقێ لبه‌رانبه‌ر ئالایێ توركیا ئه‌ڤه‌ژی وێ چه‌ندێ رادگه‌هینیت كو توركیا وه‌ك جه‌مسه‌ره‌كا ده‌ڤه‌رێ پێدڤی ب كوردستانا باشۆر هه‌یه د به‌رنامه و سستراتیجێن خودا و دبینن دێ كوردان رۆله‌كێ كاریگه‌ر هه‌بیت ل هه‌ر روودانه‌كێ یان گورانكاریه‌كێ ل ده‌ڤه‌رێ، چونكو هێزا له‌شكری هه‌یه و سه‌رچاوێن په‌ترۆل و گازی هه‌نه و هه‌رێما كوردستانێ و رۆژئاڤا گرنگیه‌كا تایبه‌ت هه‌یه بۆ توركیا ژ ئالیی ئه‌منی و جیۆپۆلیتیكی ڤه ژ ڤێ پیداچوونی بۆ مه دیاردبیت كو كورد و پێگه‌ها كوردستانێ بۆ هه‌می جه‌مسه‌ران د گرنگن و هه‌میان پێدڤی ب كوردان هه‌یه وه‌ك هێزه‌كا ئازا و شه‌ركه‌ر ل سه‌ر ئه‌ردی ل ژێر سه‌ركرداتیه‌كا كارزمی ژ مینا سه‌رۆك مه‌سعود بارزانی له‌وما ل ڤی ده‌می كۆنگرێسا ئه‌مریكا ژی گه‌هشته وێ قه‌ناعه‌تێ كو كورد راسته‌وخوه بهێنه پرچه‌ككرن بۆ هندێ كو جاره‌كا دی كورد نه‌هێنه خاپاندن وده‌رفه‌تێن زێرین ژده‌ست نه‌چن و نه‌بنه كارتێن یاریپێكرنی د ده‌ستێن جه‌مسه‌ران دا وكورد جاره‌كا دی نه‌بنه قوربان بۆ به‌رژه‌وه‌ندیێن چو لایه‌كی پێدڤیه كورد هه‌می سیناریۆهان ل به‌رچاڤ بگرن و حسابێ بۆ هه‌ر پێشهاته‌كێ بكه‌ن ل دووڤ بۆچوونێن چاڤدێر و شلۆڤه‌كاران چه‌ند سیناریۆ هه‌نه و چه‌ند ئه‌گه‌ر هه‌نه پیدڤیه لبه‌رچاڤ بهێنه وه‌رگرتن:ـ
1ـ كوردستانا باشۆر ببیته دو پارچه یان دو هه‌رێمێن سه‌ربه‌خوه یان گرێدای دو جه‌مسه‌رێن ده‌ڤه‌رێ دڤێت هه‌می ئالی هاریكاربن كو ئه‌ڤه نه‌بیت.
2ـ كوردستانا باشۆر و رۆژئاڤا ئێك بگرن وده‌وله‌تا كوردی بهێته راگه‌هاندن و سنۆرێن وێ بگه‌هنه ده‌ریا ناڤه‌راست.
3ـ هه‌رێما كوردستانێ یا نها ل گه‌ل هنده‌ك گورانكاریان ل ده‌ڤه‌رێن مادێ 140 ده‌وله‌تا كوردی بهێنه دروستكرن ب رازیبوونا توركیا و ئیرانێ وعیراقێ ئه‌گه‌را ڤێ سیناریۆیێ یا ب هێزه چونكو هه‌رێما كوردستانێ بوویه (ده‌وله الامر الواقع).
4ـ ئه‌گه‌را وێ چه‌ندێ هه‌یه ئه‌مریكا و رۆژئاڤا پشتگیریێ ل وێ چه‌ندێ بكه‌ن ده‌وله‌ته‌كا پێكڤه‌ژیانێ ل باشۆرێ كوردستانێ بهێته دروستكرن و هه‌ر نه‌ته‌وه‌كی یان ئاینه‌كی ئیدارا خوه یاناڤخوی (زاتی) هه‌بیت ل دووڤ تایبه‌تمه‌ندیا خوه وه‌ك ئیماره یان كانتوون بۆ هه‌ر پێكهاته‌كێ.
بۆ هه‌ر پێشهاته‌كێ پێدڤیه ئه‌ڤ به‌رهه‌ڤیه‌هه‌بن دا ب ره‌نگه‌كێ مفادار سه‌ره‌ده‌ری ل گه‌ل كاودانان بهێنه‌كرن:ـ
1ـ كوردان ناڤه‌ندا بریارێ هه‌بیت ب ئێكرێزی و ئێك هه‌لوێستی ژ ئالیێن سیاسی و پێكهاتێن جڤاكی ل كوردستانا باشۆر دیرۆكێ سه‌لماندیه ل ڤان جۆره كاودانان سه‌ركردایه‌تیه‌كا كارێزمی (عه‌سكه‌ری یان جڤاكی) دێ رۆلێ خوه زێده‌تر بینیت ژ نوخبه‌یێن سیاسی چونكو شه‌نگستێ سه‌ركردایه‌تیا كارزمی موكومتره وبهێزتره ژیێ نوخبا سیاسی لكاودانێن چاره‌نفیساز.
2ـ هێزا له‌شكری و ده‌زگه‌هێن ئه‌منی یێ ب هێز وكاریگه‌ر هه‌بن داببنه یاریكه‌رێن ب هێز د ناڤ روودان و گوهۆرینیان دا.
3ـ ئابوورا كوردستانێ بهێنه دوورخستن ژمه‌ترسیان و كاربهێنه‌كرن بۆ (اكتفاء ژاتی).
4ـ گرێدانا به‌رژه‌وه‌ندیێن جه‌مسه‌رێن زلهێز ل گه‌ل یێن كوردان ل دووڤ رێككه‌فتنه‌كا مۆركری ب ره‌نگی په‌یمانناما (سیڤه‌ر) ژ لایی چه‌ند ئالیێن په‌یوه‌ندیدار ڤه، چونكو ئالیێ كوردی پێدڤی ب گره‌نتیكرنا سه‌ربه‌خوه‌یێ هه‌یه و ئالیێن دی پێڤی ب به‌رژه‌وه‌ندیێن ئابووری و ئه‌منی و سیاسی هه‌نه.
