پاشڕۆژ ئان پێشه‌ڕۆژ
د.باڤێ نازێ
پرسا ئاڤاكرنا بێژه‌یان, د زمانێ كوردی ده, پرسا پرسا یه. جارنا ئهو ته‌ڤلهه‌ڤیێن وه‌ها ب خوه ره تینه كو نه سه‌ری خویا یه و نه بنی. چنكی كه‌سێن كوب ڤێ دیلێمێ رادبن, نه هه‌ستێ به‌رپرسیرتی یێ ب وان ره هه‌یه و نه ژی بنگه‌هێ زانیه‌ریێ. ئهم بخوازن, نه‌خوازن, دێ ئه‌ڤ پرس بێ هۆلێ: هه‌قێ كێ هه‌یه كو بێژه‌یێن نوو ده‌رباسی زمانێ كوردی بكت?
تێ بیرا من, جاره‌كێ ئهم ل نك ره‌همه‌تیێ.عوسمان سه‌بری بوون. ئه‌ینی پرسا ل ژۆر كری, ژێ هاته كرن. ڤێگاڤ عوسمان پرسا خوه, ب ڤی ره‌نگی دا: «ژ بلی ده‌ستسه‌هلمی, هه‌قێ كه‌سی تونه, ل جه‌م خوه گۆتنان چێ بكه و د ناڤ كوردان ده به‌لاڤ بكه…».
ره‌همه‌تیێ.عوسمان سه‌بری, باش گرینگی و ئالۆزیا ڤێ پرسێ فام دكر, له‌وما ژی, ب وی ره‌نگی به‌رسڤا خوه دا. لێ د ڤان 20-30 سالێن داوی ده, گه‌له‌ك كه‌س ب ڤێ وه‌زیفێ رادبن, بێیی كو بنگه‌هێ زانیاریێ ل جه‌م وان هه‌به… ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ, ژ شوونا كو ئهم قه‌زه‌نجێ ژ «ئافراندنێن» وان ببن, ئهم زیانێ ژ وان دگرن.
وه‌كو ناسه, پرسا ئه‌فراندنا بێژه‌یان, پرسه‌ك مۆرفۆلۆژی یه. قایدێن خوه هه‌نه. هه‌ر زمانه‌ك ل گۆرا تایبه‌تویێن خوه, بێژه‌یێن نووئاڤاكری ده‌رباسی فه‌رهه‌نگا خوه دكه. د هه‌یامێ سۆڤیێتێ ده, ته‌نێ هه‌قێ ئاكادێمیا زانیاریێ هه‌بوو بێژه‌یێن نوو ئاڤا بكرا. و ژ بۆ كو بێژه‌یا نوو جهێ خوه د فه‌رهه‌نگێ ده بگرتا, ئاكادێمیا زانیاریێ ئهو به‌رددا ناڤ گه‌ل. هه‌گه‌ر, ڤێ بێژه‌یێ, د هوندرێ ده‌ه سالان ده, جیێ خوه, د زمانێ ئاخافتنێ ده, دگرت, ڤێگاڤ ئهو ده‌رباسی وارێ نڤیسێ ژی دبوو. ل نك مه ژی, هه‌ر یه‌ك ل گۆرا خوه بێژه‌یان چێ دكه. و چاوا چێ دكه, وه‌ها ژی ده‌رباسی سه‌ر كاخازێ دكه و به‌لاڤ دكه. د ناڤ ڤێ تۆشێ ده, ژهه‌ڤده‌رخستنا ره‌سه‌نیا بێژه‌یێ و هه‌یا كۆكێ وێ, نه هه‌سانه و نه هه‌ر یه‌ك دكاره ڤان پرسان ژ هه‌ڤ ده‌رخه. لۆما ژی, ئه‌ڤ «بێژه‌یێ نوو» بێی بنگه‌هه‌كی زانیاری, جارنا د ناڤ گه‌ل ده جهێن خوه دگرن.
دێمه‌ك, پرس ل سه‌ر ئه‌فراندنا بێژه‌یێن نووه, گه‌ره‌ك ئهم بزانبن, د زمانێ كوردی ده, ئهو ب چ ئاوایی ئاڤا دبن.
د زمانێ كوردی ده, چه‌ند هاله‌ت هه‌نه كو ناڤدێرێن ئه‌فراندی چێ دبن;
1 – ب ئالیكاریا پێشكۆكێ (پێشپرتك)
وه‌كو نموونه: خستن + رێ = رێخستن
خستن + دا = داخستن
خستن + را = راخستن
2 – ب ئالیكاریا پاشكۆكێ (پاشپرتكێ)
وه‌كو نموونه: نێچیر + ڤان = نێچیرڤان
ده‌رگه + ڤان = ده‌رگه‌ڤان
ده‌ین + دار = ده‌یندار
3 – ب ئالیكاریا هه‌ڤگرتنا دوبێژه‌یان و بێتر
وه‌ك نموونه: خێر + خواز = خێرخواز
ده‌نگ + بێژ = ده‌نگبێژ
هه‌لبه‌ت, ئاڤاكرنا بێژه‌یێ, ب ئالكاریا پێشكۆكێ, چێتره و سپه‌هیتره. لێ به‌لێ, نه هه‌ر بێژه دكاره, ب ئالیكاریا وان, ئاڤا دبه. لۆما ژی, ب رێیا هه‌ڤگرتنا دو بێژه‌یان كو, ب واته‌یێن خوه, ژ هه‌ڤ جودا, بێژه‌یه‌كه نوو دكاره په‌یدا ببه.
نها ژی, ئه‌زێ نكاربم ڤێ پرسا خوه نه‌كم, ل سه‌ر چ بنگه‌هی بێژه‌یا پاشه‌ڕۆژ هاتیه ئاڤاكرن و ب چ واته‌یێ?
وه‌كو ئهم دبینن پاشه‌ڕۆژ ژ ڤان بێژه‌یا یه: پاش + ڕۆژ = پاشه‌ڕۆژ. چما «پاشی» و «ڕۆژ» ب واته‌یا ده‌ما ب پێش ده, ل هه‌ڤ هاتن مه‌هكرن? دێمه‌ك وه‌ها یه, ئێدی ئهم دكارن بێژه‌یا پاشكه‌تنێ ژی, ب واته‌یا پێشكه‌تنێ بستینن. ما فه‌رق چ یه. ئهم دكارن ئه‌ینی راڤه‌كرن بدن: پشتی كه‌تنێ, یانی; كه‌تنا ب پێش ده.
هه‌گه‌ر, ئهم ل گۆرا مه‌نتقێ كه‌سێن كو پێشه‌ڕۆژێ, ب واته‌یا ڕۆژێن ب پێش ده ب كار بینن, ئێدی ل گۆرا ڤی مه‌نتقی ژی, ژ شوونا پێشڤه‌ڕوو یێ, پێشڤه-ڕۆژێ بستینن. چما نا? مانه مه‌نتق یه‌كه.
دیاره, ئه‌ڤ زمانڤانێن مه, پاشه‌ڕۆژێ, ب واته‌یا پشتی ڕۆژێ فام دكن. لێ ئهو ژ بیر دكن بێژه‌یا «پشت» و «پاش» نه یه‌كن. و پاشڕۆژێ, نه ئیشاره‌تا ده‌ما ل پێشیا مه یه. ئهو ئیشاره‌تا كو ڕۆژ چوویه ئاڤا و ئێدی هاتنا وه‌ختا شه‌ڤێ یه. ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ, ب كارانینا بێژه‌یا «پاشه‌ڕۆژێ» ب واته‌یا ب پێش ده نه درسته. یا راست گه‌ره‌ك ئهم بێژن پێشه‌ڕۆژ. و ئه‌ڤ بێژه چاوا د جهێ خوه ده یه, وه‌ها ژی ئهو درسته.
