پرۆفیسۆر دكتور خه‌لیل غازی:باشترین چاره‌سه‌ری بۆ ره‌وشا نها پێگریكرن ب دستووری و پره‌نسیپێن هه‌ڤپشكه د ناڤبه‌را ته‌خ و چینێن جڤاكی دا
دیدار، نیوار محه‌مه‌دسه‌لیم:
به‌ربژارێ ژماره 23 یێ پارتی دیموكراتی كوردستان ل بازنا ئێك (دهۆك – ئامێدی) بۆ جڤاتا نوونه‌رێن عیراقێ پرۆفیسۆر دكتور خه‌لیل غازی د دیداره‌كێ دا بۆ رۆژناما ئه‌ڤرۆ به‌حس ل به‌رنامێ كارێ خوه بۆ چوونا به‌غدا دكه‌ت كو وه‌كو دێ ئه‌و دبێژیت دێ كار كه‌ت بۆ كاراكرن و ڤه‌كرنا بنگه‌ه و تایێن بانكێن (پیشه‌سازی، خانووبه‌ر و چاندنێ) ل هه‌رێما كوردستانێ پێخه‌مه‌ت هندێ خه‌لكێ كوردستانێ ژی ژ پێدانا قه‌رزێن ئه‌وان مفادار ببن. دیسا ئاشكه‌را ژی دكه‌ت كو دێ داكوكیێ و به‌ره‌ڤانیێ و پشته‌ڤانێ و دووڤچوونێ لـ سه‌ر مافێن ملله‌تێ كورد یێن سیاسی و دارایی و ئابووریی كه‌م لـ دووڤ دستووری و دبێژیت ژی: باشترین چاره‌سه‌ری بۆ ره‌وشا نها پێگریكرن ب دستووری و پره‌نسیپێن هه‌ڤپشكه د ناڤبه‌را ته‌خ و چینێن جڤاكی دا دوور ژ سه‌پاندا هێزا زورینه‌یێ.
ئه‌ڤرۆ: د. خه‌لیل غازی كی یه؟
د. خه‌لیل غازی: ئه‌ز پروفیسور د. خه‌لیل غازی دوسكی ژ دایكبوویێ دهۆكێ مه ل سالا 1962ێ. خواندنا سه‌ره‌تایی و ئاماده‌یی ل دهۆكێ تمام كریه. به‌كالریوس ب زانستێن ئابووری ل زانكۆیا مووسل ل سالا 1987ێ ب ده‌ست ڤه ئینایه. ماسته‌ر ب زانستێن ئابووری و دارایی ل هه‌مان زانكۆ ل سالا 1990 ب ده‌ست ڤه ئینایه. دكتورا ب زانستێن ئابووری د وارێ گه‌شه‌پێدانا ئابووری ل سالا 2004 ل زانكۆیا سه‌لاحه‌دین هه‌ولێر ب ده‌ست ڤه ئینایه. هه‌ر ژ سالا 1992ێ و هه‌تا نوكه ئه‌ندام و شیره‌تكار بوویمه ل چه‌ندین لیژنێن ئابووری و دارایی ل سه‌ر ئاستێ پارێزگه‌ها دهۆكێ. ئه‌ندام و شیره‌تكار بوویمه ل جڤاتا ئابووری یا حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ هه‌ر ژ سالا 2009ێ. مامۆستا و وانه‌بێژ بوویمه ل زانكۆیا دهۆكێ و نه‌ورۆز و زاخۆ، دیسا ل زانكۆیا دهۆك سه‌رۆك پشكێ ئابووری و د دوڤڤدا راگرێ كولیژا كارگێری و ئابووری بوویمه ژ سالا 2005- 2010ێ. نوكه به‌ربژارم ب ژماره (23) ل بازنێ (1) دهۆك- ئامێدی ل سه‌ر لیستا پارتی دیموكراتی كوردستان بۆ هه‌لبژارتنێن جڤاتا نوونه‌رێن عیراقێ.
ئه‌ڤرۆ: مه‌ره‌ما ته ژ چوونا به‌غدا وه‌كو نوونه‌ره‌ك ل جڤاتا نوونه‌ران چیه؟
د. خه‌لیل غازی: ئارمانجا من ژ چوونا به‌غدا ئه‌گه‌ر سه‌ركه‌فتم دهه‌لبژلرتنا دا هه‌می زانین وسه‌ربوورێ خوه بكاربینم بۆ داكوكیێ ل سه‌ر مافێن ره‌وایێن هه‌رێما كوردستانێ ب تایبه‌ت یێن په‌یوه‌ندیدار ب بسپوری وشاره‌زایا من ڤه وه‌ك ئابووری ناس.
ئه‌ڤرۆ: به‌رنامێ ته یێ پاشه‌رۆژێ چیه؟ هه‌كه هات و خه‌لكی باوه‌ری دا ته؟
د. خه‌لیل غازی: به‌رنامێ منێ كاری بۆ به‌غدا ل سه‌ر سێ ته‌وه‌ره‌ێن سه‌ره‌كی سه‌ره‌كی یێ راوه‌ستیایه؛ بابه‌تێن دارایی، دابینكرنا ده‌لیڤێن كاری بۆ گه‌نجان و بابه‌تێن گرێدایی گه‌شه‌پێدانا ئابووری.
ل سه‌ر ئاستێ بابه‌تێن دارایی دێ داكوكیێ و به‌ره‌ڤانیێ و پشته‌ڤانێ و دووڤچوونێ لـ سه‌ر مافێن ملله‌تێ كورد یێن سیاسی و دارایی و ئابووریی كه‌م لـ دووڤ دستووری ب تایبه‌ت ل به‌ندێن (١٠٥، ١٠٦، ١١٠، ١١٢، ١١٤، ١٢١، ١٣٢، 140) و قانوونێن عیراقێ و بڕیارێن دادگه‌هێن بلند و تاوانان لـ دۆر مافێن قوربانی و زیانڤێكه‌فتیێن (جینوسایدكرنێ، كێمیا بارانكرنێ، هه‌وێن ئه‌نفالان، ئاواره‌یێن تورك و ئیرانێ، وێرانكرنا گوند و ژێرخانه‌یێن ئابووری ل كوردستانێ، شه‌هید و بریندارێن شه‌رێ تیرورستێن داعش، تۆپبارانكرنا ده‌ڤه‌رێن سنوری یێن توركیا و ئیرانێ و شایسته‌یێن دارایی یێن جوتیارێن كوردستانێ) و قه‌ره‌بووكرنا ئه‌وان ل هه‌رێما كوردستانێ.
به‌رهه‌ڤكرنا دیتن و پێشنیازێن تایبه‌ت و گونجایی بۆ پرۆژێ بوودجه‌یا سالانه یا عیراقا فیدرال بۆ پشتراستكرنا شایسته‌یێن دارایی یێن خه‌لكێ هه‌رێما كوردستانێ ژ پشكا هه‌رێما كوردستانێ ژ (پێدانا مووچه‌یێ ته‌مام و به‌رده‌وام بۆ پێشمه‌رگه و خانه‌شین و فه‌رمانبه‌ران، شایسته‌یێن دارایی یێن هه‌موو ته‌خێن جڤاكی ب تایبه‌ت خێزانێن شه‌هید و خودان پێدڤیێن تایبه‌ت و زیندانیێن سیاسی.
كاركرن بۆ قه‌ره‌بووكرنا هه‌رێما كوردستانێ ل سه‌ر لێبرینا پشكا هه‌رێما كوردستانێ ژ بودجه‌یا عیراقێ هه‌ر ژ سالا ٢٠١٥ێ هه‌تا نوكه كو به‌رده‌وامی هه‌یه، دیسان قه‌ره‌بوكرنا مووچه‌خوران (فه‌رمانبه‌ران) ل سه‌ر پاشكه‌فتكرنا مووچه و پێ نه‌دانا مافێن فه‌رمانبه‌ران یێن دارایی.
ل دۆر ته‌وه‌رێ په‌یداكرنا ده‌لیڤێن كارێ دێ كار كه‌ین ل سه‌ر پرۆژه و بڕیارێن پشته‌ڤانیكرن و په‌یداكرنا ده‌لیڤێن كاری و بكارئێخستنا گه‌نجێن بێكار ب تایبه‌ت ژ پێدانا قه‌رزێن بچووك بۆ پرۆژه‌یێن دارایی بۆ ده‌رچوویێن زانكۆ و په‌یمانگه‌ه و ئاماده‌یێن پیشه‌یی.
پشته‌ڤانیكرن ل زێده‌تر كاراكرنا كه‌رتێ تایبه‌ت بۆ ڤه‌ژاندنا گه‌شه‌یا ئابووری پێخه‌مه‌ت زێده‌تر پێدانا كاری بۆ ته‌خا گه‌نجان.
كاركرن ل سه‌ر زێده‌كرنا باجان ل سه‌ر بكارئێخستنا كۆمپانیێن بیانی.
كاركرن بۆ ره‌خساندنا باره‌كێ گونجایی و ئاسایی پێخه‌مه‌ت ڤه‌گه‌راندنا ئاواره‌یێن هه‌رێما كوردستانێ بۆ جهێن وان بۆ هندێ زێده‌تر ده‌لیڤه‌یێن كاری بۆ ئه‌وان لـ جهێن وان په‌یدا ببن، دیسان ده‌لیڤه‌یێن كاری بۆ گه‌نجێن مه ژی زێده ببن، كاركرن بۆ رێگریكرنێ ل سه‌ر ئاواره‌بوونا وه‌لاتیێن باشوورێ عیراقێ بۆ هه‌رێما كوردستانێ، كو كاریگه‌ریا خۆ ل سه‌ر كێمبوونا ده‌لیڤه‌یێن كاری و بلندبوونا یه‌كه‌یێن ئاكنجیبوونێ دكه‌تن.
ژ لایێ گه‌شه‌پێدانا ئابووری ژی، كاركرن ل سه‌ر پرۆژه یاسا و كاراكرنا یاسایێن هه‌ین یێن كو گرێدایی بۆ پێشئێخستن و جێگیركرنا ئابوورێ هه‌ڤڕكیا ئازاد و دوور ژ ده‌ست ب سه‌رداگرتنێ.
كاركرن ل پرۆژێن قانوونان و بڕیارێن دبنه ئه‌گه‌ر بۆ په‌یداكرنا بیاڤێن گونجایی بۆ وه‌به‌رهێنانێ پێخه‌مه‌ت ڤه‌كێشانا سه‌ره‌نجێ سه‌رمایه‌دارێن ناڤخۆ و بیانی.
كاركرن ل سه‌ر په‌یره‌وكرنا سیاسه‌تا گومركی یا گونجایی بۆ ڕاگرتنا هه‌ڤسه‌نگیێ د ناڤبه‌را زێده‌كرنا به‌رهه‌مێ ناڤخۆیی و جێگیركرنا بهایێ كه‌لوپه‌ل و خزمه‌تگوزاریان دا.
كاركرن بۆ زێده‌كرنا بوودجه‌یا گه‌شه‌پێدان و ڤه‌ژاندنا ئابووری یا هه‌رێمێن دوور ژ سه‌نته‌رێن باژێرێن مه‌زن.
كاركرن بۆ په‌یداكرنا بوودجه‌یێن پێدڤی بۆ پرۆژه‌یێن ئاكنجیبوونا خێزانان ب تایبه‌تی بۆ ته‌خێن مامۆستا و گه‌نجان و كێم ده‌رامه‌تان.
كاركرن بۆ كاراكرن و ڤه‌كرنا بنگه‌ه و تایێن بانكێن (پیشه‌سازی، خانووبه‌ر و چاندنێ) ل هه‌رێما كوردستانێ پێخه‌مه‌ت هندێ خه‌لكێ كوردستانێ ژی ژ پێدانا قه‌رزێن ئه‌وان مفادار ببن.
كاركرن ل سه‌ر ده‌رئێخستنا قانوونێن گونجایی بۆ دامه‌زراندنا كۆمپانیێن پشكان (مساهم) و یێن دلنیایێ و گره‌نتیێ ژ جورێن (كه‌سایه‌تی، هاتنوچوونێ، سۆتن.. هتد).
ئه‌ڤرۆ: د ناڤ به‌رنامێ پارتی دا تو دێ گرنیگێ ده‌یه كیش برگان و ل سه‌ر كیشكان كار كه‌یی؟
د. خه‌لیل غازی: داكوكی ودووڤچوون ل سه‌ر مافێن هه‌رێما كوردستانێ یێن دارایی ل په‌ی دستوورێ (ب تایبه‌ت ماددێن 105،106،110،112،114،121،132و140) و قانوونێن عیراقێ ل دور مافێن(قوربانیێن جینوسایدا كیمیا بارانێ وئه‌نفالان، كوردستانیێن ئاواره‌بووین ل ئیران و توركیا، وێران كرنا گوند و ژێرخانا ئابووری، قه‌ره‌بووكرنا كه‌سوكارێن شه‌هیدان و بریندار و زیان لێكه‌فتیێن شه‌رێ تیرورستێن داعش و توپ بارانێن ئیران و توركیا ل سه‌ر گوند و سنوورێن هه‌رێما كوردستانێ، مافێ جووتیاران).
ئه‌ڤرۆ: چه‌ند یا گرنگه ئه‌ڤرۆ بچینه به‌غدا؟
د. خه‌لیل غازی: ئه‌ڤرۆ چوونا به‌غدا ژ هه‌موو ده‌ما گرنگتره ژ به‌ر كو هه‌ستیاریا قووناغا ئه‌م تێدا دبوورین هه‌ر بارودوخێ ده‌ڤه‌رێ و عیراقێ و ململانێیا سیاسی و گوهۆڕینێن چاڤه‌رێكری. دیسان گرنگیا دیاركرنا سه‌نگێ پارتی و دووباره ببین پارتا ئێكێ ل عیراقێ و هه‌رێمێ. ئێكلا كرنا چه‌ندین كێشێن سیاسی و دارایی د گه‌ل حوكمه‌تا فیدرال و لایه‌نێن سیاسی.
ئه‌ڤرۆ: چه‌ند یا گرنگه ل به‌غدا د ئێكگرتی بین؟
د. خه‌لیل غازی: ئێكرێزی و ئێكگرتن و ئێك ده‌نگیا كوردستانیان رێكا راست و دروسته بۆ زێده‌كرنا سه‌نگێ هه‌رێمێ و ب ده‌ستڤه ئینانا مافێن مه.
ئه‌ڤرۆ: تو دبینی دێ پارتی هه‌ر شێت بیته پارتا ئێكێ ل سه‌ر ئاستێ عیراقێ و بۆچی؟
د. خه‌لیل غازی: بێ گۆمان پارتی ئه‌ڤ جاره دێ ژماره‌كا پتر یا كورسیان ب ده‌ستڤه ئینیت ل هه‌رێمێ و عیراقێ. ژ به‌ر رۆلێ پارتی یێ كاریگه‌ر یێ سیاسی ل سه‌ر ئاستێ عیراقێ و سه‌نگا مه‌عنه‌وی د ناڤ جڤاكێ مه دا كو ڤه‌رێژا خه‌بات و قوربانی یا كادر وئه‌ندامێن و لایه‌نگرێن پارتی.
ئه‌ڤرۆ: ئه‌و چ تشته ل ده‌ف پارتی هه‌یی خه‌لك وێ باوه‌ریێ بده‌تێ؟
د. خه‌لیل غازی: كارێ به‌رده‌وام و سیاسه‌تا حه‌كیمانه یا سه‌ركردایه‌تی یا پارتی بۆ ئاڤاكرنا كوردستانێ و دیسان رولێ پارتی د هه‌ڤسه‌نگیا سیاسی یا عیراقی و ده‌ڤه‌رێ دا و یا ژ وێ هه‌موویێ گرنگتر رۆلێ حه‌كیمانه یێ سه‌رۆك بارزانی كو ئه‌ڤرۆ بوویه ئێك ژ گرنگترین مه‌رجه‌عێن سیاسی ل هه‌رێما كوردستانێ و عیراقێ و سه‌ربۆرا وێ یا سه‌ركرداتیكرنا هه‌رێما كوردستانێ ژ هه‌موو روویه‌كی ڤه ب تایبه‌ت ئاڤه‌دانكرن و ئه‌من و ئاسایش و پاقژی و خۆشگوزه‌رانیێ.
ئه‌ڤرۆ: پێشبینیێن ته بۆ عیراقا داهاتی چنه؟
د. خه‌لیل غازی: چ گوهۆڕینێن مه‌زن په‌یدا نابن كو سه‌نگا لایه‌نێن سیاسی ب گوهۆڕیت لێ دبیتن هنده‌ك هه‌ڤپه‌یمانێن نوو په‌یدا ببن و ببنه فشار بۆ باشكرنا بارێ ئابووری ل عیراقێ.
ئه‌ڤرۆ: باشترین چاره‌سه‌ری بۆ ره‌وشا نها ل عیراقێ هه‌یی چیه؟
د. خه‌لیل غازی: پێگیری ب دستووری و پره‌نسیپێن هه‌ڤپشكیێ د ناڤبه‌را ته‌خ و چینێن جڤاكا عیراقێ دوور ژ سه‌پاندا هێزا زورینه‌یێ و كار بۆ ئاڤاكرنا ئابوورێ عیراقێ ژ بووی په‌یداكرنا خزمه‌ت و پێدڤیێن سه‌ره‌كی یێن وه‌لاتیان.
ئه‌ڤرۆ: ل دووماهیێ ته دڤێت چ بێژی؟
د. خه‌لیل غازی: ئه‌ز ب هیڤی مه ئه‌م بشێین هه‌موو مافێن ره‌وا یێن گه‌لێ كوردستانێ ب ده‌ست ڤه بینین ب رێكێن قانوونی و ل په‌یی دستوورێ عیراقێ د چارچوڤێ سازانه‌كا سه‌رانسه‌ری و باوه‌ریه‌كا موكم ب مافێن چاره‌نڤیسێ ملله‌تێ مه و په‌یره‌وكرن و موكم كرنا دیموكراسیه‌تێ.
