پشته‌ڤانێن تیرۆرێ به‌ربوون سه‌ر و چاڤێن ئێك
“به‌لكو شاشیێن ئێكی مفایێ بده‌ت هنده‌كێن دن”
سعودیا و ئیران دوو وه‌لاتێن مه‌زنێن جیهانا ئیسلامی و رۆژهه‌لاتا ناڤینن و هه‌ردوو وه‌لات سه‌ركێشیا دوو باسكێن ئیسلاما سیاسی سوونی-شیعی دكه‌ن، هه‌ر ل ده‌ركه‌فتنا مه‌زهه‌بێ شیعی هه‌تا ئه‌ڤرۆ ئیرانێ پشته‌ڤانیا هه‌ر بزاڤه‌كا شیعه‌یان كریه چ ل سه‌ر ده‌مێ شاهاتیێ بت یان ل سه‌رده‌مێ شۆڕه‌شا ئیسلامی(1979)ێ بت و هه‌رده‌م ته‌هران بوویه په‌ناگه‌هه‌كا ئارام بۆ لێقه‌ومایێن شیعه. لێ ل سه‌ر ده‌مێ كۆمارا ئیسلامی ره‌وش ب تمامی هاته گوهۆڕین ژ په‌ناگه‌هیێ بوو هاریكار و هانده‌ر و ئارمانجا شۆڕه‌شێ ب ڕاشكاوانه دا دیاركرن ئه‌و ژی هاورده‌كرنا شۆره‌شێ بوو. ل ده‌ستپێكێ كه‌یفا وه‌لاتێن كه‌نداڤا فارسی گه‌له‌ك هات و ب نه‌مانا رژێما شاهی شادبوون؛ چنكو رژێما شاهی چ رێزه‌ك ل وه‌لاتێن كه‌نداڤی نه دگرت و ب تایبه‌ت سعودیا عه‌ره‌بی و پێن وێ كربوون د كولندكی دا و مینا پۆلیسه‌كێ ده‌ڤه‌رێ سه‌ره‌ده‌ری د گه‌ل جیرانێن خوه دكر. ئیران ل سه‌رده‌مێ شاهی وه‌ك زلهێزه‌كا ده‌ڤه‌رێ یا بێ به‌ڤل دهاته نیاسین و ده‌ما هه‌ر سێ گزیره‌تێن كه‌نداڤه گرتین خوه كپێن ژ ده‌وله‌ته‌كا كه‌نداڤی نه‌هات چنكو هه‌موویان سه‌نگێ خوه به‌رامبه‌ری رژێما شاهی دزانی. لێ پشتی شۆڕه‌شێ هه‌ر تشت هاته گوهۆڕین و ئیرانێ ئه‌و رۆلێ خوه یێ به‌رێ ژده‌ست دا و ئه‌و ب سه‌ده‌مێ وێ سیاسه‌تا ده‌ستێوه‌ردانا كار و بارێن ده‌وله‌تێن جیران و هه‌روه‌سا وان وه‌لاتێن شیعه مه‌زهه‌ب لێ هه‌ین. ئیرانێ ده‌ست ب پشته‌ڤانیا رێكخراوێن شیعه كرن وه‌ك ل لبنانێ پشته‌ڤانیا بزاڤا ئه‌مه‌ل و حزب الله و ل عێراقێ پشته‌ڤانیا حزبا ده‌عوه و ل ئه‌فعانستان و پاكستانێ ژی هه‌ما رێك گرته‌به‌ر. پرانیا رێكخراوێن بووری ده‌ست د كریارێن تیرۆری دا هه‌بوو و ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ ژی وه‌ك رێكخراوێن تیرۆرست دهاتن نیاسین و ب تایبه‌ت بزاڤا ئه‌مه‌ل و حزب الله. ل سالێن هه‌شتیان دا ستێرا ئیرانێ د ڤه‌ژاندنا ئیسلاما سیاسیا شیعی دا یا گه‌ش و دیار بوو و چه‌ندین كریارێن تیرۆریست ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ ئه‌نجامدان ژ وان ده‌ست ب سه‌ردا گرتنا سه‌فاره‌تا ئه‌مریكا و ل 1986 و 1987ێ ل وه‌رزێ حه‌جێ خوه‌نیشاندا ل مه‌كه‌هێ و 1989 تیرۆركرنا قاسملۆی و هه‌ڤالێن وی ل پایته‌ختێ نه‌مسا و په‌قاندنا سه‌ناگۆیا جۆهیان ل بیونیس-ئاریس 1994 و چه‌ندین كریارێن دن. ژ ئه‌گه‌رێن وێ سیاسه‌تا تۆندڕه‌وا ئیرانێ گرتی به‌ر پشته‌ڤانیا ده‌وله‌تێن رۆژئاڤایی و ب تایبه‌ت ئه‌مریكا ژ ده‌ستدا و وه‌ك وه‌لاته‌كێ باسكێ خربكار(میحور الشر) هاته نیاسین و كه‌فته به‌ر عمبارگۆیا ئابووری و سڕكرنا پارێن رژێما شاهی د بانكێن ئه‌مریكی و رۆژئاڤایی دا و هه‌روه‌سا شه‌رێ عێراقێ و ئیرانێ بوون سه‌ده‌م ئیران پێگه‌هێ خوه‌یێ ستراتیژیك ل ده‌ڤه‌رێ ژ ده‌ست بده‌ت. ب پاشدا چوونا ئیرانێ رۆلێ سعودی بلند بوو و ب تایبه‌ت پشتی كریزا ئه‌فغانستانێ، هه‌رچه‌نده پشته‌ڤانیا سعودی بۆ رێكخراوێن سوننه مه‌زهه‌ب ناهێته مانده‌ل كرن و ب تایبه‌ت باسكێ ئیخوان و وه‌هابی ل سه‌رانسه‌ری جیهانێ و ده‌رگه‌هێن خوه بۆ سه‌ركردێن وان هێلابوو ل تاق و هه‌روه‌سا پێگه‌هێ خوه وه‌لاك وه‌لاتێ هه‌ردوو جهێن پیرۆز مه‌ككه و مه‌دینه د به‌لاڤكرنا ئیسلاما تۆندڕه‌و دا بكار دئینا و ب تایبه‌ت ل ئێكه‌تیا سۆڤیه‌تا به‌رێ و پاره‌كێ مشه بۆ دهنارت ب هێجه‌تێن پارستنا شوونه‌ارێن ئیسلامی ل وه‌لاتێ سۆڤیه‌تێ. ل وی ده‌می دا ئه‌مریكا و رۆژئاڤا ب گشتی چاڤێن خوه ل بزاڤێن سعودی دنقاندن و ئه‌وژی ژبه‌ر رێگرتن بوو ل به‌ره‌یا سۆڤیه‌ت پارێزل ده‌ڤه‌رێ و هه‌روه‌سا ده‌رپه‌راندنا سۆڤیه‌تێ ژ ئه‌فغانستانێ. ب ڤی ده‌ستوداری ئیران و سعودیه بوونه مۆلگه‌هێن هزرا تۆندڕه‌وا ئیسلامی و هه‌ر ئێك ژ ڤان وه‌لاتان ته‌ڤنێ ئیسلاما سیاسی ل گۆڕ خوه‌سته‌كێن خوه دانه خه‌بتاندن بێی هزرێ د پاشه‌رۆژا ئاسیشا ده‌ڤه‌رێ دا بكه‌ن. سعودیا و ئیران وه‌ك دوو باسكێن هه‌ڤ دژ د به‌ریكانێ دابوون كانێ كی دێ زۆڕا یێ دن به‌ت تا روودانێن 11. 09. 2001ێ كو بۆ سه‌ده‌ما هاوكێشه د به‌رژه‌وه‌ندیا ئیرانێ دا لار ببت، ب سه‌ده‌ما هندێ كو ژ 18 كه‌سێن هێرشی نیۆیۆركێ كرین پازده سعودی بوون و هه‌موو ژی ئه‌ندامێن رێكخراوا تیرۆرستا قاعده بوون و قاعده ژ دروستكرنا ده‌زگهێ هه‌والگیریا سعودیێ بوون. دیرۆك وه‌سا دیار دكه‌ت كو ئیران و سعودیا مۆلگه‌ه و كارخانێن دروستكرنا تیرۆرستانن و ب ڤان كریارێن خوه جیهان ته‌ڤ ئانیه سه‌ر وێ باوه‌رێ كو دڤێت سه‌روكانی ل هزرا تۆندڕه‌وا ئیسلامی بهێنه هشك كرن، ئه‌گه‌ر چی ئه‌ڤ هوشداریه پیچه‌كێ یا كراس كریه لێ بۆ ژیرمه‌ند و یێن داڤ و ئۆینێن سیاسه‌تێ دزانن مه‌ره‌م ژێ سعودیا و ئیرانن. ئه‌ڤ ئاریشا نوكه د نابه‌ینا سعودیێ و ئیرانێ دا روودای ب سه‌ده‌ما بدارڤه‌كرنا نه‌مر ئه‌لنه‌مرێ شیعی ژ لایێ سعودیا ڤه ئه‌و “داڤه یا پشتا حێشترێ قراندی” و پشتی هه‌ردوو وه‌لات ژ ده‌رڤه‌ی وه‌لاتێن خوه ژ شه‌رێ هه‌ڤ حسویر بووین و چ لایه‌نیگرێن وان ل عێراق، سووریا، لبنان، ئه‌فغانستان و یه‌مه‌نێ نه‌شیاین چكۆكان ل ئێك بشكێنن. ب دارڤه‌كرنا نه‌مر ئه‌لنه‌مری ده‌ستپێكا روو ب روو بوونا هه‌ردوو وه‌لاتێن هانده‌ر و پشته‌ڤانێن تیرۆرێ ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ دێ بته سه‌ده‌م كو كریارێن تیرۆرستی ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ كێم ببن و پشته‌ڤانیێ ژ ده‌ست بده‌ن و ئێدی ئه‌و نه‌خشێ ئه‌مریكا و رۆژئاڤا بۆ رۆژهه‌لاتا ناڤین كێشای دێ هێدی هێدی بیته‌راستی. چنكو ئه‌ڤ شه‌ره ئه‌گه‌ر نه‌بت شه‌ره‌كێ راستی ژی لێ دبت سه‌ده‌مێ هندێ كو ئالۆزی و نه‌ئارامی بكه‌ڤته ته‌ڤنێ جڤاكیێ هه‌ردوو وه‌لاتان و سهانه‌تا وان ل جه‌م باسكێ سوونی-شیعی لاواز ببت. ئه‌ڤه ژی باشترین ده‌لیڤه‌یه بۆ به‌ره‌یێ لیبه‌رال و مرۆڤ په‌روه‌ر ل ده‌ڤه‌رێ رۆلێ خوه بله‌یزت و ئێدی رێك بۆ هشك كرنا سه‌ره‌كانیێ ل تۆندڕه‌وێن ئیسلاما سیاسی دێ یا ڤه‌وژارتی بت.
4. 01. 2016
