په‌روه‌رده و توندكاری، چه‌ند رێك ل شوونا لێدانێ
هاتی یه سه‌لماندن كو ئه‌م مروَڤ نه وه‌كو چ ئامیرانین و ئه‌م ب كلیكه‌كێ ژی ب كارناكه‌ڤین، مه سروشته‌كێ تایبه‌ت هه‌یه و هه‌موو مروَڤ ژی ژ كومه‌كا هه‌ست و سوزان د پێكهاتی نه، قوتابی ژی مروَڤن و خوه‌دی هه‌ست و سوزن و دبیت ژی رێژه‌یا هه‌ست و سوزان ل جه‌م وان ژ مه زێده‌تر بن، ئه‌و د چه‌ند قوناخاندا دا دبورن كو هه‌موو قوناخێن گه‌شه‌كرن و ئاڤاكرنێ تێدا ژ دایك دبن.
وان قوناغان پێدڤی یا ب هه‌موو گرنگی پێدان و هوشیاریێ هه‌ی، پێخه‌مه‌ت پاراستنا ساخله‌مییا كه‌سایه‌تی و گه‌شه‌كرنا عه‌قلێ وان به‌ره‌ڤ باشترین ره‌وش، له‌وڕا پێدڤی یه ماموستا وێ ئێكێ بزانه كو قوتابی به‌شه‌كێ نه‌ڤه‌قه‌تیایه ژ ته‌ڤ سازییا په‌روه‌ردێ و ئه‌و پیڤه‌رێ سه‌ركه‌فتنێ یه ژی د پڕوسه‌یێ په‌روه‌ردێ دا، ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ تێگه‌هه هاته په‌یڕه‌وكرن، دێ قوتابی زانیت كو ئه‌و یێ گرنگه و به‌شه‌كه ژ پڕوسێ، ئه‌ڤجا دێ خوَ زیره‌ك كه‌ت و خه‌ما وی ژی دێ بیته زیره‌كبوون و ب ده‌ستڤه‌ئینانا سه‌ركه‌فتنێ، چونكه دێ ژێیاتی یا وی بهێز كه‌ڤیت، ب وێ چه‌ندێ ژی دێ ئارمانجا ماموستایی و سه‌رجه‌م پڕوسا فێركرنێ هێته پێكئینان، له‌وڕا دڤێت مروڤایه‌تی یا قوتابی و ماموستای وێ گووتنێ بنبڕبكه‌ت یاكو ژلایێ سه‌میانێن قوتابیان ڤه دهێته گووتن ده‌ما دبێژنه ماموستا و كارگێریێن قوتابخانه‌یان “گوشت بو هه‌وه و هه‌ستی ژی بو مه!!!” مخابن توندكاری یێن هه‌مبه‌ر قوتابیان ب جورێن جودا یێن جه‌سته‌یی و ده‌رونی هه‌یا نها ژی ل گه‌له‌ك قوتابخانه‌یێن هه‌رێمێ دهێته په‌یڕه‌وكرن، كو ب دیتنا من چه‌ندین هوكار بوَ وان جوره پێشلكاریان هه‌نه، به‌شه‌ك ژ ده‌رئه‌نجامێ نه‌بوونا ئاڤاهیێن قوتابخانه‌یان و وێ هژمارا زوَرا قوتابیانه د پوله‌كێدا و نه‌بوون و گیروبوونا پرتوكێن خاندنێ كو فشارێ ل سه‌ر ماموستای و شه‌په‌پرزه‌یێ لسه‌ر قوتابی دروست دكه‌ت، و به‌شه‌ك ژی بوَ نه ته‌رخانكرنا بودجه‌یێن پێدڤی یه ژبوَ چاره‌سه‌ری یا گرفتا پڕوسا خاندنێ دیسان مووچه‌یێ كێم یێ ماموستایان ژی گرفته‌كه ب به‌راورد دگه‌ل مووچه‌یێ پولیس و له‌شكه‌ر و به‌رپرسان، كو دشێین بێژین جیاوازی یا مووچه‌ی نه دادیه‌ك د جڤاكێ مه دا دروست كریه، زێده‌باری كێم سه‌رهه‌لبوونا ماموستای لسه‌ر رێكێن په‌روه‌رده‌یی یێن نوی و نه‌بوونا چاڤدێری و بزربوونا تێگه‌هێ لێپرسینێ و چاڤدێریێ و دویڤچوونێ ل سه‌ر بریار و راسپارده و رێسا و یاسایێن ڤه‌گرێدایی و په‌یوه‌ندیدار، سه‌رباری كو بریارا قه‌ده‌غه‌كرنا لێدانا قوتابیان ده‌ركه‌تی یه، كو ئه‌ڤه ژی ب بوچوونا من هێجه‌ت نینه كو به‌شه‌ك ژ ماموستایان توندكاریێ په‌یڕه‌و بكه‌ن، چونكه “توندكاری دێ تونكاریێ به‌رهه‌مئینیت”، ره‌نگه خانده‌ڤانه‌ك و ماموستایه‌ك هێژا ببپرسیت: ئه‌رێ به‌دیل چییه؟ ئانكو ببێژیت ئه‌م هه‌كه لێدانێ ب كار نه‌ئینین قوتابی ده‌ستبه‌رداری ره‌فتارێن خوَ یێن نه‌رێنی و لاده‌ر نابیت؟ و ناخوینیت!.
دێ بزاڤێ كه‌م به‌رسڤا وان پرسا بده‌م، لێ پاش دیاركرنا ده‌رئه‌نجامێن توندكارییا پشتدانیێ لسه‌ر سزایێ جه‌سته‌یی دكه‌ت، كو دێ ل جه‌م قوتابی كه‌رب و كینێ به‌رامبه‌ر ماموستای په‌یدا كه‌ت و دێ په‌یوه‌ندییا د ناڤبه‌را وی و ماموستای دا كه‌ته په‌یوه‌ندیه‌كا ئاڤاكری لسه‌ر ترسێ و دێ روحا ركه‌به‌ریێ و دوژمنكاریێ ل جه‌م قوتابی زێده‌كه‌ت و دێ دانوستاندن و گه‌نگه‌شه‌یا ناڤبه‌را مه‌زنی و پچوكی ژی هێته ره‌شكرن و ل داویێ ژی دێ تێكگه‌هشتن ژی به‌رزه بیت، زێده‌باری كو لێدان دێ قوتابی ژ فێربوونا رێك و شاره‌زایی و شیانێن پێدڤی بوَ ژیانێ ژی دویر ئێخیت، دیسان ده‌رونزانان ژی دیار كریه كو لێدان دێ پاڵنه‌رێن ده‌ره‌كی بهێز كه‌ت ل سه‌ر كیستێ پاڵنه‌رێن ناڤه‌كی كو ژلایێ ده‌رونی و ئایینی ڤه پاڵنه‌رێن ده‌ره‌كی گرنگترن.
ده‌رونناس و پسپورێن وارێ ده‌رونی و په‌روره‌ده‌یی چه‌ند رێكێن زانستی ل شوونا لێدانێ ده‌ستنیشانكرینه ژوان:
راسپاردنا قوتابیێ ئاژاوه گێر ب چه‌ند كارێن تایبه‌ت ب پولێ ڤه، داكو هه‌ستێ ب بها و گرنگییا خوَ بكه‌ت و كه‌سایه‌تییا خوه ژی پێشڤه ببه‌ت، چونكه ره‌فتارێن قوتابیێ گێره‌شێوێن پێخه‌مه‌ت خوَ به‌رجه‌سته‌كرنێ و سه‌رنج راكێشانێ یه، ماموستا دڤێت قوتابی فێری ره‌فتارێن ئه‌ڤی (مرغوب) بكه‌ت و پاداشت و سوپاسیێ ژی لێبكه‌ت، بێ به‌هركرنا قوتابیێ سه‌رپێچیكار ب شێوه‌یه‌كێ به‌روه‌خت ژ هنده‌ك تشتان كو حه‌زا وی ل سه‌ره بوَ میناك ” به‌ژداریپێنه‌كرن د چاڵاكیێن وه‌رزشی و سه‌ره‌داناندا”، ب كار ئینانا تابلوَیێ رێزگرتنێ ژ قوتابیێن نموونه، هایداركرنا سه‌میانێ قوتابیێ سه‌رپێچیكه‌ر، سینگ فره‌یی و په‌یتا په‌یتایی د سزادانێ دا و هاندان و په‌سن كرنا قوتابیێ زیره‌ك و رێك و پێك و پێگیر و خوه‌دی ره‌فتارێن ئه‌رێنی.
