په‌سه‌ندكرنا قانوونا قه‌رزكرنێ بێی كوردان ئاماژێن مه‌ترسیدارن
محه‌مه‌د چه‌لكی
رزگاركرنا عیراقێ ژ دكتاتۆریا سه‌ددامی و حزبا به‌عس (9/4/2003) وه‌رچه‌رخانه‌ك دیرۆكی بوو بۆ ته‌ڤایا گه‌لێن عیراقێ ب تایبه‌ت بۆ گه‌لێ كورد و پێكهاته‌یا شیعه، چونكو هه‌ر دوو پێكهاته‌یان گه‌له‌ك ئازار و ده‌رده سه‌ری ژ ده‌ستێ رژێمێن ئێك ل دویف ئێكێن عیراقێ دیتبوون. عیراقا نووی ل سه‌ر بنواشێ دیمۆكراتی و سیاسه‌تا پێككرنێ (ته‌وافوق) هاتیه دامه‌زراند ئانكو چ بریارێن چاره‌نڤیس ساز بێی ل به‌ر چاڤگرتنا به‌رژه‌وه‌ندیێن ته‌ڤ پێكهاته‌یان ناهێنه‌دان. سیاسه‌تا پێكرنێ هه‌تا ڕاده‌كی پرۆسه‌سا دیمۆكراتیێ ئیفلیج دكه‌ت، لێ بۆ ره‌وشا ده‌وله‌ته‌كا وه‌كو عیراقێ سیاسه‌تا پێككرنێ گه‌له‌ك یا گرنگه، چونكو ده‌وله‌تا عیراقێ ل سه‌ر بنواشه‌كێ پێدڤیاتیا جڤاكی نه‌هاتیه دامه‌زراندن و پرۆسه‌سا ده‌وله‌تێ د قۆناغێن خوه یێن ئاسایی دا ده‌باز نه‌بوویه به‌لكو ب بریاره‌كا ده‌وله‌ته‌كا داگیركه‌ر هاتیه دامه‌زراندن (1921) و به‌رژه‌وه‌ندیێن پێكهاته‌یێن وێ ل به‌رچاڤ نه‌هاتیه گرتن، زێده‌باری نه‌بوونا كولتۆرێ هه‌ڤپه‌ژراندن و دیمۆكراتیێ و رێز ل به‌رژه‌وندیێن پێكهاته‌یێن دن وه‌ك پێدڤی ناهێته گرتن، ئه‌گه‌ر پرس ببیته هه‌لبژراتن، له‌وا سیاسه‌تا پێككرنێ بۆ ره‌واشا عیراقێ گه‌له‌ك یا گرنگه، چونكو هینگێ زۆرینه دێ كارت هه‌ر بریاره‌كێ ل ناڤگینێن ده‌وله‌تێ ب زۆرینا ده‌نگان ده‌رباز كه‌ت.
ئه‌ڤا ل رۆژا 12ـ11ـ 2020 په‌رله‌مانێ عیراقێ كری، ئانكو په‌سه‌ندكرنا قانوونا قه‌رزكرنێ بێی دیاركرنا پشكا كوردان پێشلكرنا قانوون و سیاسه‌تا پێكرنێ یه، ئه‌وا حوكمه‌تا عیراقا فیدرال ل سه‌ر هاتیه دامه‌زراندن و هه‌روه‌سا ئاماژێن مه‌ترسیدارن بۆ پاشه‌رۆژا عیراقا فیدرال و پاراستنا به‌رژه‌وه‌ندیێن پێكاهه‌ته‌یێن نه‌عه‌ره‌ب ل عیراقێ، چونكو هه‌كه ب دیمۆكراتیا زۆرینه و كێمینه بریار و قانوون بهێنه‌دان هینگێ بێی پێكهاته‌یێن دن دێ هه‌موو قانوونێن د به‌رژه‌وه‌ندیا پێكهاته‌یێن دن دا هاتینه‌دان، ب ساناهی دێ هێنه هلوه‌شاندن و دێ زڤرینه سه‌رده‌مێ عیراقا سه‌نتراڵ، چونكو هه‌ردو پێكهاته‌یێن سونه و شیعه ڤه‌كری دبێژن و گڤاشتنێن فراكسیۆنێن وان ل په‌رله‌مانێ عیراقێ بۆ كونترۆلكرنا خالێن سنووری و ڤه‌گه‌راندنا داهاتێن ناڤخوه‌یی بۆ وه‌زاره‌تا دارایا عیراقێ پێنگاڤێن ژدلن و به‌رده‌وام ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ كار دكه‌ن، ژ بلی فراكسیۆنێن سونه و شیعه‌یان، جاده‌یا عیراقێ ژی گڤاشتنان ل سیاسیان دكه‌ن بۆ ڤه‌گه‌راندنا سه‌نترالكرنا عیراقێ.
به‌رامبه‌ری عه‌قلیه‌تا سه‌نترالیا عیراقێ هه‌تا نوكه سیاسه‌تمه‌دارێن كورد و ب تایبه‌ت فراكسیۆنێن كوردی ل په‌رله‌مانێ عیراقێ دبێ هه‌لویستن و به‌لكو گازنده‌یان ژ حوكمه‌تا هه‌رێمێ دكه‌ن بۆ گه‌هه‌شتنا رێكه‌فتنان كارئاسانیا بكه‌ن، زێده‌باری نه ئێك هه‌لویستیێ هه‌موو لڤینان ب حزبی دكه‌ن كو ئه‌ڤه ب خوه رێكێ خوه‌ش دكه‌تن بۆ فراكسیۆنێن سونه و شیعه بۆ په‌سه‌ندكرنا هه‌ر قانوونه‌كا بخوازن.
بێباركرنا كوردان ژ پشكا قانوونا قه‌رزكرنێ پێنگاڤه‌كه بۆ ڤه‌گه‌راندنا سه‌نترالكرنا عیراقێ و به‌ری ڤێ پێنگاڤێ فراكسیۆنێن سونه و شیعه و جاده‌یا عیراقێ ئه‌ڤ داخوازه كربوون و ب گه‌را سه‌رۆكوه‌زیر مسته‌فا كازمی بۆ هه‌رێما كوردستانێ (9ـ10ـ 12/2020) ئه‌و داخواز به‌ر بپراكتیزه‌كرنێ برن، چونكو كازمی د ڤێ سه‌ره‌دانا خوه دا نه وه‌ك هه‌رێمه‌كا فیدرال سه‌ره‌دانكر به‌لكو وه‌ك پارێزگه و هه‌روه‌سا نیازێن دامه‌زراندنا حزبه‌كا عیراقی بۆ هه‌وه‌دارێن خوه دیاركرن، ئه‌ڤه ته‌ڤ وێ ئیماژێ دده‌ن كو پاشه‌رۆژه‌كا مه‌ترسیدار ل پێشیا مه‌یه و ئه‌ڤجا ده‌م هاتیه فراكسیۆنێن كوردی ل په‌رله‌مانێ عیراقێ و حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ ب رژدی ل سه‌ر ڤان پرسان براوه‌ستیت و گازنده و دیدێن حزبایه‌تی دووری كێشێن مه ل گه‌ل حوكمه‌تا عیراقێ بده‌ن ئاله‌كی و وه‌ك یه‌ك تیم كار بكه‌ن.
