په‌یوه‌ندى د ناڤبه‌را بهایێ زێرى و دۆلارى دا به‌روڤاژى یه
سه‌ردار شاكر سلێڤانه‌یى
گومان د وێ چه‌ندێ دا نینه كو بهایێ زێرى گرێدایه ب بهایێ دۆلارێ ئه‌مریكى، له‌وا یا پێدڤیه بزانین ئه‌ڤ په‌یوه‌ندیه چاوا هاتیه و چاوا دۆلار كارتێكرنێ دكت د بهایێ كه‌لوپه‌لان ده ب تایبه‌تى ئه‌گه‌ر مرۆڤى پلان هه‌بت وه‌به‌رهێنانێ بكت د كرین و فرۆتنا زێرى دا. هه‌روه‌سا گه‌له‌ك جاران زانینا په‌یوه‌ندیان د ناڤبه‌را دو كانزا یان دو میتالان ده گه‌له‌ك یا پێدڤى یه مرۆڤ بزانت ب تایبه‌تى وه‌به‌رهێنه‌ر، چونكى هه‌روه‌ختا په‌یوه‌ندى د ناڤبه‌را وان دا یا دیاربوو ل وى وه‌ختى وه‌به‌رهێنان دێ ئاسانتربت. د سه‌رده‌مێن بۆرى دا بهایێ دراڤى دهات ده‌ستنیشانكرن ب رێیا بهایێ زێرى كو د سیسته‌مێ سیاسه‌تێن دراڤى دا بهایێ یه‌كه‌یه‌كا دراڤى دهات دیاركرن به‌رامبه‌ر چه‌ند مسقالێن زێرى ژبه‌ركو زێر و دۆلارێ ئه‌مریكى هاتبوون پێكڤه‌گرێدان ل وه‌ختێ كو زێر دهاته بكارئینان وه‌كى ستانده‌رد بۆ پیڤانێ هه‌ر ژ سالا 1900 هه‌تا 1971 لێ ل دووماهیا سالا 1971 كار زێده‌تر ب ڤێ یاسایێ نه‌هات كرن. زێده‌بارى زێر و دۆلار دهێنه بهاكرن ب رێیا نشیاندانێ و دخوازێ ل بازارێن دارایى دا, هه‌روه‌سا ئه‌ڤ په‌یوه‌ندیه په‌یوه‌ندیه‌كا به‌روڤاژى یه ئه‌و ژى ب وێ واتایێ دهێت كو هه‌رگاڤا بهایێ دۆلارى داكه‌فت وى وه‌ختى بهایێ زێرى بلند دبت, ژبه‌ر كو هه‌ر گاڤا بهایێ دۆلارى هات خوار خه‌لك هه‌ول دده‌ن پێكگهوران بۆ خوه ببینن ژ بۆ وه‌به‌رهێنانێ داكو بهایێ كه‌لوپه‌لێن وان نه‌هێت خوار و ئه‌ڤ چه‌نده داخوازێ ل سه‌ر كرینا زێرى زێده‌دكت، چونكى زێر كانزایه‌كێ جهێ باوه‌ریێ یه بۆ به‌هرا پتر ژ وه‌به‌رهێنه‌ران. گه‌له‌ك ڤه‌كۆلین یێن هاتینه‌كرن بۆ دیاركرنا ڤێ په‌یوه‌ندیێ و ل دووماهیى یا بۆ ڤه‌كۆله‌ران دیاربووى په‌یوه‌ندیه‌كا نی نێگه‌تیڤ یان به‌روڤاژى, ژ وان ڤه‌كۆلینان ژى ڤه‌كۆلینا Christner and Dickle و Fergal OConnor په‌یوه‌ندیه‌كا نێگه‌تیڤ دیار كربوون د ناڤبه‌را زێر و دۆلارى دا. هه‌لبه‌ت مه‌رج نینه كو هه‌مى وه‌ختان ئه‌ڤ په‌یوه‌ندیه به‌روڤاژى بت چونكى هنده‌ك جاران دبیت ئه‌ڤ په‌یوه‌ندیه جواروجۆر بن كو دمینت ل دووڤ كاودان و بارودۆخێن ئابوور یێن رۆژانه. نه‌خاسمه رێژه‌یه‌كا زۆر ژ بانكێن نیڤده‌وله‌تى ل سه‌رانسه‌ر جیهانى وه‌به‌رهێنانێ دكن د كرین و فرۆتنا زێرى دا ژ به‌ركو دا سه‌روه‌ت و سامانێ خوه بپارێزن ژ ناڤچوونێ ل وه‌ختا قه‌یرانان و ده‌مێ داخواز ل سه‌ر دۆلارێ ئه‌مریكى كێم دبت. هنده‌ك فاكته‌ر هه‌نه كارتێكرنێ د بهایێ زێرى دا دكن ژ وان ژى: ژ به‌ركو زێر كانزایه و بهایێ وى دهێت دیاركرن ب رێیا قانوونا نیشادان و داخوازێ بۆ نموونه بهایێ زێرى بلنددبت هه‌رگاڤا داخواز ل سه‌ر كرینا زێرى زێده‌بوو و به‌روڤاژى وه‌ختا دخواز ل سه‌ر كرینا زێرى كێم دبت بهایێ زێرى ژى دهێت خوار. لێ ئاریشه په‌یدادبت وه‌ختا كو دخواز ل سه‌ر كرینا زێرى زێده‌دبت، چونكى یا ب سانه‌هى نینه زێر ب ئاسانى بهێته په‌یداكرن ژبه‌ر كو تێچوونێن ده‌رئینانا زێرى د زێده‌نه و گه‌له‌ك گرانن. هه‌روه‌سا بلندبوون و داكه‌فتنا رێژا مفایى ل سه‌ر قه‌والان ژى كاتێكرنه‌ك به‌رچاڤ هه‌یه د بهایێ زێرى دا، چونكى هه‌ر وه‌ختا رێژا مفایى ل سه‌ر قه‌والان هات خوار بهایێ زێرى بلند دبت ژ به‌ركو وه‌به‌رهێنان د كرین و فرۆتنا زێرى دا پتر قازانجى ددت. زێده‌بارى به‌لاڤبوونا رێژه‌یه‌كا زۆر ژ دراڤى د ناڤ بازارێن دارایى و دراڤى دا رێكێ خوه‌شدكت رێژا مفایى بهێت خوار ئه‌ڤه‌ژى دبته رێخوه‌شكه‌ر بۆ بلندبوونا بهایێ زێرى. ل هه‌رێما كوردستانێ ژى زێر وه‌كى كانزایه‌كێ گرانبها و جوان دهێته ناسكرن، چونكى كرینا زێرى وه‌كى مه‌رج هاتیه سه‌پاندن ژ لایێ كچان ڤه ل وه‌ختا پێكئیننا ژیانا هه‌ڤژینیێ و هنده‌ك جارن بار گرانی دكه‌ڤته سه‌ر ملێن كوران ژ به‌ر نه‌بوونا دراڤێ پیویست بۆ كرینێ.
