په‌یوه‌ندی ل گه‌ل ئیسرائیلێ بۆ كوردان حه‌رامه ـ و بۆ یێن دی حه‌لاله
هنده‌ك به‌لگه‌نامه‌یێن ئه‌مریكی یێن ژ لایێ رۆژناما “هارتس” یا ئیسرائلی ڤه هاتینه به‌لاڤكرن دیاركر كو ل 3 مایۆ /ئه‌یارا 1973 عاهلێ ئوردونی یێ وه‌غه‌ركری موخابه‌راتێن ئه‌مریكی هۆشداری كرن ژ هه‌بوونا رووبرووبوونێن له‌شكری یێن مه‌زن ل رۆژهه‌لاتا ناڤین، ئاماژه دا كو هنده‌ك هێزین ژ جه‌زائیر و سودانێ، دێ گه‌هنه مسرێ و هه‌ر وه‌سا ژی هنده‌ك هێزێن مه‌غربی، دێ گه‌هنه سووریێ، دیسا فرۆكێن میراج یێن لیبی ئه‌ڤرۆ ل مسرێنه، هه‌ر دیسا هنده‌ك هێزێن عیراقی یێن مه‌زن یێن ل سه‌ر توخیبێن ئوردونی یێن عیراقی، عیراقیان خواستن كو هنده‌ك فرۆكێن شه‌ڕی بداننه ئوردونێ، كو دێ هێنه ڤه‌گوهاستن بۆ گۆره‌پانه‌كا دیتر”. دیسا به‌لگه‌نامه‌یان زێده‌كرن كو “شاه حوسێنی ل رۆژا 25 سیپته‌مبه‌ری/ئیلۆنا 1973ز، پێزانێن تیروته‌سه‌ل ڤه‌گوهاستبوون ل دۆر شیانێن سووری و مسریان بۆ ئه‌نجامدانا هێرشه‌كا له‌شكری هه‌روه‌سا ژی هنده‌ك قه‌بارێن مه‌زن ژ كه‌لوپه‌لێن له‌شكری یێن سۆڤیتی، كو د ناڤدا مۆشه‌كێن ئه‌رد ـ ئه‌سمان هاتنه ڤه‌گوهاستن بۆ سووریێَ، دیسا ژی شیان هه‌یه كو مسری ده‌سپێشخه‌ریێ بكه‌ن بۆ ئوپه‌راسیۆنه‌كا له‌شكری ل دژی ئیسرائیلێ، دوور نینه ژی سووریی ده‌ست ب ئۆپه‌راسیۆنێ بكه‌ن، هه‌ر وه‌سا مسری ب ب درێژیا هێلێن كه‌نالی دگه‌هنێ”. دیسا “هارتس” دبێژیت كو راپۆرتێن شاه حسێنی گه‌هشتنه وه‌زیرێ ده‌رڤه یێ ئه‌مریكی هنری كیسنجه‌ر و ل گه‌ل بالیۆزێ ئیسرائیلی یێ وی سه‌رده‌می (سمحا دینیتس)، ئه‌وێ ته‌كه‌ز كری كو ئه‌وی پێزانینێن وه‌كهه‌ڤ هه‌نه دنیگه‌رانن ئاماژێ دده‌ن ب هه‌بوونا رۆله‌كێ ناڤه‌ندی بۆ سووریان ب لڤینه‌كا له‌شكری ل ده‌مێ داهاتی و ئه‌وان به‌رهه‌ڤیێن خوه ده‌ستپێكرینه. ئێزگه‌هێ ئیسرائیلی به‌لگه‌یه‌ك ژ ئه‌رشیفێ عبری چه‌ندیا هێزا په‌یوه‌ندیێ دیاركربوو د ناڤبه‌را كیانێ سه‌هیۆنی و شاه حوسێن بن ته‌لالی شاهێ ئوردون دا، و ئه‌و هاریكاریا د ناڤبه‌را هه‌ردو ئالیان دا هاتیه كرن.
ئێزگه‌هی دیاركربوو كو بۆ جارا ئێكێ یه سێ به‌لگه‌یێن نهێنی هاتینه ڤه‌دیتن گرێدای هێرشێنه ئه‌وا سێ كه‌سان ژ له‌شكرێ سۆرێ یابانی ئه‌نجامدای ل شه‌ڤا سیهی مایۆ/ئه‌یارا سالا 1972ز ل فرۆكخانا له‌د كو تێدا پتر ژ 25 ئیسرائیلی هاتبوونه كوشتن و 80 یێن دیتر بریندار بوون. ئێزگه‌هی گۆت:” ئێك ژ به‌لگه‌ییان راستیا په‌یوه‌ندیا خورت دیاركر د ناڤبه‌را شاهنشیما ئوردونی یا هاشمی كو هینگی حسێن بن ته‌لال شاهێ وێ بوو و حوكمه‌تا “ئیسرائیلی” كو سه‌رۆكا وێ گۆلدا مائیر بوو دا، ئاماژه ددا كو شاه حوسێنه ئه‌و فه‌رماندێ عه‌ربه‌ی یێ ب تنێ كو ئه‌خنه ل هێرشێ كری، سه‌ره‌رای وی شه‌ڕێ د ناڤبه‌را ئیسرائیلێ و ده‌وله‌تێن عه‌ره‌بی دا ل وی ده‌می و داگیركرنا سینائێ و هنده‌ك ئه‌ردێن دیتر. دیسا دیار كر كو شاه حسێن برۆسكه‌كا به‌هیداریێ یا دیتر ل وی ده‌می هنارتبوو، تێدا ته‌كه‌زیا خوه ل ون په‌یوه‌ندیێن ستراتیژی دكه‌ت د ناڤبه‌را هه‌ردو وه‌لاتان دا، دیسا وێ نامێ ئه‌و هاریكاریا هه‌ڤپشك یا د ناڤبه‌را هه‌ردویان دا ئاماژه دابوویێ بۆ رووب رووبوونا وی تشتێ هاتیه سالۆخه‌تكرن ب “تیرۆرا فه‌لستینی”. دیسا ژی دیاركر كو شاه حوسێنی د ناما خوه دا گۆتبوو ” ئه‌زێ حێبه‌تی بووین ژ وێ كوشتارا دژوار یا ل فرۆكخانا ئه‌لد هاتیه بجهئینان، چونكو هه‌ستێن مه دهه‌ڤپشكن ل به‌رامبه‌ر وان قوربانیان و خێزانێن وان، خودێ سه‌برێ بده‌ته وان ده‌رباره‌ی ڤێ نه‌رگه‌ساتێ”، پاشی ئه‌وێن ل پشت ئۆپه‌راسیۆنێ وه‌سفكرن كو ئه‌ون هێزا خرابناك ل ده‌ڤه‌رێ و فه‌ره هاریكاری بهێته كرن ل گه‌ل ئیسرائیلێ ژ پێخه‌مه‌ت نه‌هێلانا تیرۆرێ. هینگی رۆژناما “یه‌دعۆت ئه‌حرۆنۆت” به‌ری چه‌ند ساله‌كان دیده‌ڤانیا گۆلدا مائیر دیاركربوو د لیژنا لێكۆلینا فه‌رمی دا ل شه‌رێ ئكتۆبه‌رێ/چریا ئێكێ ل سالا 1973ز، ته‌كه‌ز كربوو كو هنده‌ك پێزانین مابوونه دڤه‌شارتی حه‌تا نها ل دۆر دیدارا وێ بۆ شاهێ ئوردونی حسێنی ئه‌وێ هایداریا وێ كری ل وی ده‌می كو سووریی و مسر خوه‌به‌رهه‌كی شه‌ره‌كی دكه‌ن لێ ئه‌وێ خوه د وێ هوشداریكرنا ئاشكرا یا شه‌ری نه‌گه‌هاند.
ل دووماهیێ ژی سه‌رۆك وه‌زیرێن ئوردونی عه‌بدولا ئه‌لنسۆر گۆت كو په‌یوه‌ندیێن ئوردنی یێ ئیسرائیلی بریاره‌كا سه‌روه‌ریی یه، دیسا ئاماژه دا كو برینا وێ پێدڤی ب نه‌هێلانا په‌یمانا ئاشتیێ یا ئوردنی یا ئیسرائیلی یه ئه‌وا جڤاتا ملله‌تی بریاردایی. دیسا نسۆری د دیالۆگه‌كا ل گه‌ل كه‌نالێ ئه‌لجه‌زیره دا زێده‌كر ـ وه‌كو به‌رسڤه‌ك ل سه‌ر ده‌نگدانا جڤاتا نوونه‌رێن ئوردونی بۆ ده‌رئێخستنا بالیۆزێ ئیسرائیلی ژ عومان ـ كو ئه‌و رێز و رێزلێنانا رۆلێ جڤاتێ دگریت، لێ رۆلێ وی “ته‌شریعی چاڤدێری یه.
1. په‌یوه‌ندیێن مه‌غربی ئیسرائیلی
ئه‌و په‌یوه‌ندیا گه‌رم و دیرۆكی یا مه‌غرب و ئیسرائیلێ كۆمڤه‌دكه‌ت بۆكیانێ شه‌هیۆنی ئه‌و ژی ب رێیا یه‌هۆدیێن مه‌غربی ئه‌وێن رێژه‌كا نه ل به‌رچاڤ پێكدئینیت ژ جڤاكێ ئیسرائیلی ل فه‌لستینا داگیركری چونكو پله‌یێن گرنگ وه‌ردرگرن د رێڤه‌برینا كیانێ ئیسرائیلی دا، چونكو پرانیا تاوانبارێن سه‌هیرنی و ئاكنجییان ژ نه‌ژادێن مه‌غربینه، هنده‌ك تاخ هه‌نه ل ئیسرائیلێ ب ناڤێ شاهێ مه‌غرب حه‌سنێ دویێ و ئه‌ڤ په‌یوه‌ندیه گه‌هشته راده‌كی ل ده‌مێ مرنا شاهێ مه‌غرب یێ پێشین كو ل ئیسرائیلێ پووله‌كا پۆسته‌كی ده‌ركه‌فت وێنه‌یێ ئه‌لحه‌سه‌ن یێ دویێ تیدا بوو ل ده‌مێ جه‌نازا ئه‌ڤێ دووماهیێ سه‌ركردێن كیانێ سهیۆنی یێن ل رێوه‌رسمان و به‌ری هه‌میان ژی تاوانبارێ شه‌ری ئیهۆد باراك بوو و مه‌غرب مفایی ژ ڤێ په‌یوه‌ندیێ دبنیت ب رێیا پشته‌ڤانیا لۆبیێ سه‌هیۆنی ل ئه‌مریكا و پشته‌ڤانیا وی بۆ داگیركرنا وی بۆ بیابانا رۆژئاڤایێ. هێشتا ژی ل مه‌غربێ یه‌هۆد ماینه كو شیره‌كارێ شاهێ مه‌غرب محه‌مه‌دێ شه‌شێ یه‌هۆدیێ ئه‌ندری یه ئه‌زولایی یه، یه‌هۆدیان ل مه‌غربێ چاڤدێریه‌ك وپشته‌ڤانیه‌كا زێده‌تر ژ مه‌غربیان بخوه هه‌یه، ئه‌ڤه هه‌می دهێته روودان ل شاهنشینا ئه‌میر ئه‌لموئمنین. چه‌ندی مه‌غرب جهێ دانانا پیێن ئیسرائیلێ بیت ل وه‌لاتێن مه‌غربا عه‌ره‌بی، كو په‌سنینا په‌یوه‌ندیێن خوه دكه‌ت. گه‌له‌ك چیڤانۆك هه‌نه به‌حسێ په‌یوه‌ندیێ دكه‌ن كو ئێكسه‌ره ب وێ ڤه یان ب ئاژانسێ ڤه د ناڤبه‌را رژێما مه‌غربی ل سه‌رده‌مێ ئه‌لحه‌سه‌نێ دویێ و ئیسرائیلێ دا. هه‌لویست گه‌له‌ك نه‌هاته گوهۆرین ل سه‌رده‌مێ شاهێ نها محه‌مه‌دێ شه‌شێ، چونكو گومانا شیره‌تكارێ خوه ئه‌ندرێ ئه‌زۆلای دكه‌ت كو ئه‌و سیخوره‌كێ ئیسرائیلی یه ل نیڤا كۆچكێ ل ده‌سپێكا 2012. نڤیسه‌رێ فه‌ره‌نسی جاكۆب گوهین، ئه‌و ژی یه‌هۆدی یه ژ نه‌ژاده‌كێ مه‌غربی ناڤداره ب نڤیسینێن خوه یێن دژی سه‌هیۆنیه‌تێ، گۆتاره‌ك نڤیسبوو ل سه‌ر بیرهاتنێن خوه یێن كه‌ساتی گێله‌شۆیه‌ك په‌یداكربوو نه‌یا چاڤه‌رێكری ل مه‌غرب. كۆهینی دیاركر كو شیره‌تكاره‌كێ هه‌رو سه‌رده‌مان ل گه‌ل شاهێ مه‌غربێ یێ وه‌غه‌ركری ئه‌لحه‌سنێ دویێ، هێشتا ژی نها شیره‌تكارێ شاهێ نوكه محه‌مه‌دێ شه‌شێ یه، ل هه‌مان ده‌می سیخۆره‌كێ ئیسرائیلی یه
