په‌یڤه‌ك بۆ عه‌بدال نوری و هه‌ڤ دژێن وی
محه‌مه‌د چه‌لكی
به‌ری چه‌ند رۆژه‌كا د پرۆگرامێ میتۆت دا نڤیسه‌ر عه‌بدال نوری ل سه‌ر پرسه‌كا په‌یوه‌ندی ب شارستانیێ و پێشكه‌فتنێ ڤه هه‌ی دیدا خوه گۆت… پشتی چه‌نده‌كێ ل تۆرێن جڤاكی بوو قولیزێن ل به‌ره‌یێ ئیسلامیست و هێرشه‌كا تۆند و سوی شكاندنی هێرشی سه‌ر كه‌سه‌تیا وی كرن و ئه‌ڤ هێرشه یا دویر بوو ژ هه‌موو ره‌وشتێن مرۆڤانی ب تایبه‌ت ژ یێن ئاینێ ئیسلامێ ژ بوو ڕاستڤه‌كرنا وێ د سه‌ر ده‌مێ خوه دا گه‌له‌ك بۆ كاركری و هه‌تا نوكه كار بۆ دكه‌تن.
دڤێت بهێته زانین كو شارستانییه‌ت به‌رهه‌مێ هه‌موو مرۆڤاتیێ یه پرۆسه‌س و پێڤاژوویه‌كا درێژه و هه‌ر ملله‌ته‌ك ل گۆڕه‌ی بیڤ و شیانێن خوه پشكداری تێدا كریه.
ئیسلام وه‌كو دین و حۆكمداری پشكداری د شارستانییه‌تا مرۆڤاتیێ دا كریه و كه‌سه‌ك نكارت نكۆلیێ لێ بكه‌ت و باندۆرا وێ د هه‌ر بیاڤه‌كی دا دیاره، وه‌كو چه‌وان ئایینێ مه‌سیحی، جوهی، زراده‌شتی، میترایی، بۆزایی و ….هتد باندۆرا خوه ل شارستانیی هێلایه ئانكو شارستانی به‌رهه‌مێ هه‌موو مرۆڤاتیێ یه…
پرسیارا ئه‌ڤرۆ یا ملله‌تێن ماینه پاشڤه و د كاروانێ شارستانیا سه‌رده‌م دا بێ رۆل و باندۆر ماینه، گه‌له‌ك فاكته‌ر و سه‌ده‌م هه‌نه كو ئێكسه‌ر په‌یوه‌ندی ب خۆیه‌تییا وان ملله‌تان ڤه هه‌یه، ئایین د ڤێ پاشڤه‌مانێ دا دبێ رۆلن وه‌كو ئایین. دا بڤه‌گه‌رم سه‌ر مژارێ…
ئیسلام وه‌كو ئایین د ژیانا ئه‌ڤرۆ یا ملله‌تێن بوسلمان دا یا بێ رۆل و باندۆره ژبلی هنده‌ك ده‌وله‌تان یێن مایین حۆكمداری پێ ناهێته كرن لێ ل وان وه‌ڵاتێن لێ حۆكمدار وه‌كو سعودیا، ئیران، عێراق(حۆكمه‌تا داعشان) یه‌مه‌نا حوسیان، ئه‌فغانستان ل سه‌رده‌مێ تالیبانان و سودان ل سه‌رده‌مێ عومه‌ر به‌شیری نموونێن هه‌ری فاشلێن حۆكمداریێ نه، خالا دن یا هه‌ری بالكێش ئیسلامی ئانكو بزاڤا سیاسیا ئیسلامی ب هه‌موو شیانێن خوه بزاڤێ دكه‌ن ب پیرۆزكرنا دیرۆكێ و تێكستێن ئایینی هه‌لبه‌ت مه‌ره‌ما وان نه‌ك رێزگرتنه ل ئایینی به‌لكو دروستكرنا دیوارانه ل به‌ر ناڤێن خوه چكو ئه‌و باش دزانن نه‌ڤادانا لاپه‌رێن دیرۆكێ خزمه‌تا پرۆژێ وان یێ سیاسی دكه‌ت یا دن ژی پیرۆزكرنا تێكستێن ئایینی. مه‌ره‌م ژێ هاندانا كه‌سێن خوه‌ش باوه‌ر و ئاستێ ره‌وشنبیری نزم ل دژی كه‌سێن رۆناكبیر كو خوه‌دی خاندنه‌ك جودانه بۆ تێكستێن ئایینی لێ ل دیرۆكا ئیسلامێ هه‌رده‌م ره‌خنه‌گر هه‌بوونه و تێكست ل گۆڕه‌ی پێدڤیاتیێن ژیانێ شرۆڤه‌كرنه و نموونا هه‌ری به‌رچاڤ ئاخفتنا ئیمام عه‌لی یه بۆ قۆرئانێ دبێژیت: (القران حماله أوجه) به‌لێ پشتی ئیمام حامد الغزالی ده‌رگه‌هێ دیالۆگا فه‌لسه‌فی و ئیجتهادێ گرتی رۆژ بۆ رۆژێ وه‌ڵاتێن ئیسلامی و شارستانیا ئیسلامێ به‌ره‌ف داڕمیانێ چوو و ئه‌ڤ داڕمیانه هه‌تا ئه‌ڤرۆ یا به‌رده‌وامه. ئیسلام وه‌كو ئایین چ ئاریشه نینه لێ ئاریشه ڤه‌خاندنێن ئه‌ڤرۆ یێن ئایین كریه هه‌سپێ ترواده و بۆ مه‌ره‌مێن خوه یێن دنیایی بكار دئینن. ئیسلام وه‌كو هه‌ر پرۆژه‌كێ حۆكمداریێ پێدڤی ڤه‌خاندنه‌كا سه‌رده‌مایانه‌یه بۆ كێشێن ئه‌ڤرۆ یێن مرۆڤاتیێ و ل هه‌مبه‌ر پرۆژێن دن یێن سیاسی یا ڤه‌كری بیت، ئه‌گه‌ر وه‌كو ئیخوان و باسكێ شیعیێ ئیرانێ ركابه‌رێن خوه ب كافر و بێ ماف بهه‌ژمێرت، داڕمیانا وێ خوه ل هه‌مبه‌ر پرسێن ئه‌ڤرۆ یێن مرۆڤاتیێ ناگریت، هه‌ر بۆ زانین ل مسر و سعودیێ رێژا بێ دینا(مولحیدا) گه‌هه‌شتیه سه‌دا ١٢(مالپه‌رێ بیبی سی) و رێژا دبێژیت ئیسلام ئاریشه‌یه به‌رامبه‌ری پێشكه‌فتنێ ٤٣ ژ سه‌دێ بوون(بیبی سی). هه‌ر ئه‌ڤه به‌سه مرۆڤ بێژیت كو ئیسلام پێدڤی خوه ریفۆرمكرێنیه، ئه‌گه‌ر نه ل ڤی سه‌رده‌می ئێدی ئیسلام وه‌كو دین دێ كه‌ڤته به‌رمه‌ترسیا دارۆخیانێ و بێ باندۆربوونێ كو ئه‌ڤه بخوه مرنه‌كا هێدییه. چاره‌سه‌رییا ئیسلامێ بتنێ د ریفۆرمبوونێ دایه دا بشێت ل گه‌ل ده‌می خوه بگۆنجینت و پشكداریێ د شارستانیێ دا بكه‌ت و ڤه‌گه‌رته سه‌ر رۆلێ خوه یێ به‌رێ. پرسیارا هه‌ری جه‌هوه‌ری خوه رابه‌ری باسكێ ئیسلاما سیاسی و زانایێن ئیسلامێ دكه‌ت. ئه‌ڤه‌یه: ئه‌رێ د ئاماده‌نه وه‌كو مه‌سیحییان خوه ژ حۆكمداریێ ڤه‌كێشێن و ریفۆرمان بكه‌ن؟ هه‌ر پرۆژه‌كێ ئیسلاما سیاسی هه‌بت ئه‌گه‌ر د چارچۆڤێ ریفۆرمان دا نه‌ده‌ركه‌ڤت، دێ هه‌لوه‌شان چاره‌نڤیس بت و نموونێن ل سه‌ری مه دیاركرین وێ چه‌ندێ پشتڕاست دكه‌ن، ئه‌ڤجا چه‌ند خوه تڕش و ته‌حل و فه‌توایان بده‌رێخن دادی پرۆژێ وان ناكه‌ت. چونكو كێشێن ئه‌ڤرۆ یێن سه‌رده‌مێ پشتی شۆره‌شا زانیاریینه(قۆناخا ئنته‌رنێت و كۆپیكرنا جیناتان) و چ په‌یوه‌ندی ب تێكستێن ئایینی ڤه نینن.
ئه‌رێ هێرشكرن سه‌ر ئیسلامێ دێ برینێن پاشڤه‌مانا مه چاره‌سه‌ر كه‌ت؟
ئه‌م بخازین یا نه‌خازین باندۆرا ئایینی ل سه‌ر تاكێ كورد هه‌یه و پڕانیا كوردان بۆسلمانن، ل سه‌ر عه‌لمانی و لیبه‌ڕالێن كورد فه‌ره ئه‌ڤێ خالێ ل به‌ر چاڤ وه‌ربگرن و كار بكه‌ن بۆ به‌لاڤكرنا هزرا هه‌ڤپه‌ژراندنێ و د ڤێ خالێ ڕا ل كێشێن هزری بمه‌یزینن، ئه‌گه‌ر نه دێ كوردستان وه‌كو وه‌ڵاتێن عه‌ره‌بان بته چاهێرا شه‌رێن ناڤخوه. پرسێن گرنگێن ئه‌ڤرۆ یێن تاكێ كوردستانی یێن ژیارێنه وه‌كو چاره‌سه‌ریا جادان، دستۆره‌كێ علمانی( د دستۆرێن علمانی دا رێز ل تاكی دهێته گرتن و ده‌ستوه‌ردانێ د باوه‌رێن ئایینی، ڕه‌گه‌زی، جۆت ڕه‌گه‌زی، ڕه‌نگپێستی … دا ناكه‌ت و ته‌ڤ خودان ڕێزن)، كونترۆلكرنا ئینانا كه‌ره‌سته‌یێن خارن و ده‌رمانان، نه‌هێلانا جوداهیان د مۆچه و دامه‌زراندن و گۆند و باژاران دا، گه‌نده‌لی، سیسته‌مێ په‌روه‌ردێ و برێڤه‌برنا وه‌ڵاتی، سیسته‌می ساخله‌میێ و…هتد، فه‌ره ئه‌م ل ڤان پرسان خوه‌دی ده‌ركه‌ڤین، نه‌كو توانجا به‌رده‌ینه باوه‌رێن پڕانیا خه‌لكێ كوردستانێ.
ژ تایبه‌تمه‌ندیێن لیبه‌ڕال و علمانییان رێزێ ل دیدێن هه‌ڤ دژێن خوه دگرن و ده‌ستدڕیژیێ ل باوه‌رێن كه‌سێن دن ناكه‌ن به‌لكو بزاڤێ دكه‌ن كێشێن جڤاكی و حۆكمداریێ به‌ر ب ئاسته‌ك دیمۆكرات و دادپه‌روه‌ر ببه‌ن و خزمه‌تا دۆزا مرۆڤاتیێ دكه‌ن، له‌وما هێرشكرن بۆ سه‌ر باوه‌ران ل جه‌م وان نامۆیه.
سه‌ره‌ده‌ریا لیبه‌ڕال و علمانیان ل گه‌ل باوه‌رێن ئایینی ب تایبه‌ت ل گه‌ل باسكێ ئیسلاما سیاسی یا ڕاستتر بازرگانێن ئایینێ ئیسلامێ بێ سه‌رگێژی نه‌بوویه و نابت ژی چونكو لیبه‌ڕال و علمانی به‌رده‌وام ره‌خنێ ل هه‌ر لڤین و كریاره‌كێ دكه‌ن و به‌رده‌وام د نووبوونێ دانه ئانكو ره‌خنه ژ گرنگترین هیمێن لیبه‌ڕال و علمانیانن، لێ باسكێ ئیسلاما سیاسی ب چ ره‌نگا ره‌خنێ قه‌بوول ناكه‌ت و ئاماده نینه ره‌خنێ ل ج تێكستێن وان بكه‌ن و هه‌روه‌سا دبێ پرۆژێ ژیاره‌كا سه‌رده‌من و هه‌ر پێشكه‌فتنه‌كا جڤاكی و سیاسی مه‌ترسییا ژ ده‌ستدانا هه‌فسارێ باندۆرا وان مسۆگه‌رتر لێ دكه‌ت له‌وا وه‌سان زووی و بێی سه‌ده‌م ل دژی هه‌لگرێن باوه‌رێن لیبه‌ڕال و علمانی ده‌ردكه‌ڤن، عه‌بدال نووری نموونا هه‌ری نێزیكه.
پرۆژێ لیبه‌ڕال و علمانیبوونا جڤاكی و حۆكمداریێ پرۆژه‌ك دوومدرێژه و هه‌لگرێن ڤی پرۆژه‌ی نابت هه‌لچوون و حێچبوون و گۆرێخبوونا باسكێ ئیسلاما سیاسی وان بكێشیته ناڤ كێشمه‌كێشا بێ واته یا وان به‌لكو رژدبوون ل سه‌ر جوداكرنا ئایین و ده‌ستهه‌لاتێ و تا وی ڕاده‌ی درووشمێ ئایین بۆ خودێ و وه‌لات بۆ مه هه‌میان بهێته شكه‌ڤا وه‌لاتیێن كوردستانێ.
