پیسبوونێ و گه‌نده‌لیێ ژیانا ل به‌سرا خه‌ندقاندى
ئاڤا سیر و گه‌نى ژ بۆریێن ئاڤا به‌سرا دهێته‌خوار: ئه‌و باژێرێ تژى بێكارى، و بێچارى ژ سسته‌مێ په‌روه‌ردێ و چاڤدێریا ساخله‌میێ و قه‌چاخچیاتیا مادێن بێهوشكه‌ر ل سه‌ر سنوورى و به‌رهه‌ڤكرن و ئاماده‌كرنا وان ل مال ب كه‌ره‌ستێن خاڤێن ئیرانى. ملیۆنه‌ها مایین و ته‌قه‌مه‌نى ژ به‌رمایێن شه‌رێن به‌رێ، لێ ماینه، هه‌تا ملیشیایێن ـ چه‌كدارێن بالێن سیاسیێن پارتێن شیعى، كو روحه‌كا نوى دابوو شه‌رى دژى داعش ـ خه‌لكێ خوه كوله‌ژار دكه‌ن. هه‌تا ئاڤا پاك و زه‌لالا رویبارى یا من و برایێ خوه ماسى تێدا دگرتن یا پیس و شێلى و تژى ئاڤا به‌لۆعا و نه‌ساخى بووى.
ئه‌ڤێ هه‌میێ و هێشتا پتر پێكڤه تۆڕه‌یى ل به‌سرا ل هه‌فتیا چوویى په‌قاند. ب هه‌زاران خه‌لك داڕژیانه سه‌ر جادان و داخوازا مافێن خوه كرن. دبیت ئه‌ڤ گرژى و تێكهه‌لچوونه گه‌له‌كان ل رۆژئاڤا حێبه‌تى بكه‌ت، ده‌مێ پتریا جاران شه‌رێ ده‌ڤه‌رێ ب چاڤك و لانسێن فیتنا تائیفه‌گه‌رى ته‌ماشه دكرن. نها گه‌له‌ك عیراقى ژ ئیرانێ دلگران و واستیاینه كو وه‌كى باخچێ خوه‌یێ پشتێ سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل عیراقێ دكه‌ن ـ باوه‌رداریا هه‌ڤپشكا شیعه‌گه‌ریێ ـ بكاردئینیت بۆ كه‌یس وه‌رگرتن ژ سامانێ عیراقێ شوونا ئاڤاكرنا گه‌لێ خوه. پڕانیا خۆنیشانده‌ران گه‌نجن، ژ 30 سالیێ كێمترن. ئه‌و زارۆك بوون ده‌مێ ئه‌مه‌ریكا و به‌ریتانیا ل سالا 2003 به‌سرا داگیر كرى و رژێما سه‌دام حسێنى ژناڤبرى, و ڕێ ڤه‌كرى بۆ به‌رفره‌هكرنا كارتێكرنا ئیرانى ب ڕێیا پارتێن شیعى كو ده‌ستهه‌لات ل به‌غدا وه‌رگرتین.
خۆنیشادان ب ئاشتیانه ده‌سپێكر، ئه‌ز گه‌هشتمه حه‌شامه‌تا ئێكێ ئه‌وێن ل ده‌ردورێن ئوفیسا حوكمه‌تا خوه‌جهى ل شعێس ل سێنترالێ به‌سرا كۆمڤه‌بووین. پاشى ئاراسته‌یێ هنده‌ك ژ نه‌رازیبوونێ بۆ كارێن تێكده‌رى هاته گوهارتن، هه‌رچه‌نده زێده‌تر نه‌بوو ژ ئه‌وان كارێن تێكده‌رى یێن ل هه‌ر سه‌رهلدانه‌كا میللى بخۆڤه دگریت. هه‌ر به‌ز پارتێن ئالیكارێن ئیرانێ و ئیرانێ بخۆژى ده‌ست بسه‌ر كێشێ دا گرت.
ده‌مێ ئیرانیان هێرشكریه سه‌ر سه‌فاره‌تا سعوودیێ ل ته‌هراتێ پاش سێداره‌دانا (شێخ نه‌مر ئه‌لنه‌مر)، حوكمه‌تا ئیرانێ دا خۆیاكرن كو ئه‌و (وه‌لاتیێن تۆڕه‌بوون). لێ نها دبێژن شه‌لاندنا بالیۆزخانا ئیرانێ ل به‌سرا هێرشه‌كا هۆڤانه و دڕندانه‌یه. ژ نه‌رازیبوونا و خۆنیشانده‌رێن همبه‌رى شوقا من ل به‌سرا، من دیت هه‌ر توندوتیژه‌ك ژ ئالیێ خۆنیشانده‌ران، به‌رسڤه‌كا زڤرتر ژ ئالیێ ده‌ستهه‌لاتێن حكومى ڤه هه‌بوو. به‌ردانا گولله‌یێن زیندى ژ ئالیێ سۆپاى و پۆلیسان، كوشتن و برینداركرنا گه‌له‌كان، كێشه ئالۆزتر لێكر. له‌وا تۆڕه‌یا میللى بوو گه‌فه‌ك ل سه‌ر باژێرى بۆ شه‌ره‌كێ ناڤخۆیێ ئاشكرا وه‌ربگێریت.
لێ حوكمه‌تێ ڕامانا راسته‌قینه‌یا ئه‌ڤێ حه‌شامه‌تا ب كۆم حه‌تا ڕادده‌یێ ده‌به‌نگى پشتگوهكر. به‌رسڤدانا سه‌ره‌تایى یا سه‌رۆكێ وه‌زیران ڕاگه‌هاند كو ئه‌و دێ چه‌ندین تانكه‌رێن ئاڤا شرین بۆ خه‌لكێ باژێرى ره‌وانه كه‌ت، هه‌ر وه‌كى ئاریشه ب تنێ كێم ئاڤى بیت. ئه‌ڤێ ب تنێ وه‌سا دیاركر كو حوكمه‌ت چه‌ند ده‌ست ڤالابوو همبه‌رى ئه‌ڤێ تراژیدیێ و چه‌ند حوكمه‌ته‌كا كێم فامه. هه‌روه‌كى سه‌رۆكى وه‌زیران ب ته‌مامى به‌حسى ده‌وله‌ته‌كا دى دكه‌ت، نه پارێزگه‌هه‌كا عیراقى، تایبه‌ت نه ئێك یا گاز و په‌ترۆلێ هنارده دكه‌ت و پشته‌ڤانیا 18 پارێزگه‌هێن دى دكه‌ت.
خزمه‌تگوزاریێ ل كێمیێ دایه ب بلندبوونا به‌رتیلێ. به‌رپرسێن خوه‌جهى، وه‌زیر یان به‌رپرسێن حزبان همبه‌رى واژووكرنا هه‌ر سه‌فه‌قه‌كێ داخوازا رێژه‌كا سه‌دى دكه‌ن. به‌رتیلێ هه‌مى بیاڤ خه‌ندقاندینه ژبلى هنده‌ك كارێن ساكارێن پیشه‌سازى ل به‌سرا، وه‌به‌رهێنه‌ر همبه‌رى داخوازێن ته‌عه‌سوفى ئازارێ دبه‌ن و واز ژ پرۆژه‌یان دئینن. ئالى كه‌تینه بن گڤاشتنێ داكو پتر كه‌ره‌ست و خزمه‌تگوزاریان هاورده بكه‌ن تایبه‌ت یێن ئیرانى. كۆمپانیێن ئاڤاكرنا ئیرانى، بانك و هه‌تا سالۆنێن پرچێ هه‌ڤركیێ دگه‌ل كۆمپانیێن عیراقى دكه‌ن. پڕانیا به‌رهه‌مێن ل به‌سرا ژ ئیرانێ دهێن، هه‌تا كۆمارا ئیسلامى بزاڤێ دكه‌ت هنارده‌یێن خوه بۆ عیراقێ ژ$10bn بۆ $15bn زێده بكه‌ت. هه‌تا عیراق گازا سروشتى بۆ بكارخستنا ئێزگه‌هین ووزه‌یا خوه هاورده دكه‌ت، هه‌رچه‌نده‌ك یه‌ده‌كا زۆرا مه‌زن ژ گازێ ل زه‌ڤیێن په‌ترۆلا به‌سرا هه‌یه. وه‌زاره‌تا په‌ترۆلێ هه‌ر گازه‌كا ژ ده‌رێخستنا په‌ترۆلێ به‌رهه‌م دئینیت دسۆژیت، و ژینگه‌هێ پتر و پتر پیس دكه‌ت.
هنده‌ك ژ مه‌زنه كۆمپانیێن په‌ترۆلێ وه‌به‌رهێنان ل زه‌ڤیێن په‌ترۆلا به‌سرا ئه‌نجامداینه، لێ ئاستێ به‌رتیلێ تێدا به‌راورد ل گه‌ل هه‌مى جیهانێ بێ وێنه‌یه. سه‌ربارى هه‌مى پرۆژه‌یێن ناڤخۆیى یێن سه‌رخستنێ ئه‌وێن ژڤاندار ل كۆنتراكتێن ئه‌سلى و هه‌مى گۆتنێن ژ ئالیێ مه‌زنه دانوستاندكار و وه‌زیرێ به‌رێ یێ په‌ترۆلێ (حسێن ئه‌لشه‌هرستانى)، لێ هه‌تا ئه‌م كارى بۆ نه‌هێلانا هه‌لم و دوكێلێ ژى نابینین ئه‌وێن ژ بیرێن په‌ترۆلێ بلند دبن. ئه‌ڤرۆ، به‌سرا ژ مرنا هێدى دنالیت ژ پیسبوون و ژه‌هراوى بوونێ ئه‌وا ژ وێ پیشه‌سازیێ ده‌ردكه‌ڤیت كو دڤیابا رزگاركه‌رێ وێ با.
زه‌لكاو و رویبار یێن حه‌جاج و رۆژهه‌لاتناسا چاره‌كێ ب ڤیانى ل گه‌شتێن خوه‌دا وه‌سف دكرن نها ب سه‌ر گلێشى كه‌تینه، و ل هه‌مى سه‌پته‌مبه‌ر و ئوكتوبه‌را په‌قیشكێن كۆلیرایێ بۆ رویێ ئه‌ردى ژێ بلند دبن. هێشتا كومباختر، راوه‌ستانا چاندنێ و پیساتى و ئاڤرێژیا ژ زه‌ڤیێن ئیرانێ دهێته سه‌رشه‌ت ئه‌للعره‌ب، ئاڤا سیر پتر و پتر پالده‌ته سه‌ر دیجله و فوراتى، دبیته كاره‌ساتا ژینگه‌هێ و ته‌رش و ته‌والى و سامانێ ماسیا ناهێلیت.
حوكمه‌تا عیراقێ ب پشتبه‌ستن بسه‌ركه‌فتنا خوه ل سه‌ر داعشێ نكاریت هه‌تا هه‌تایێ شه‌عبیه‌تا خوه موكوم بكه‌ت. راستى ژى به‌سرا رۆله‌كێ مه‌زن دڤێ سه‌ركه‌فتنێ دا گێرا بوو، ژ كوڕێن خوه ئه‌وێن بۆینه قوربانى و سامانێ خوه‌یێ سروشتى بوو كۆمه‌ك و سه‌ركه‌تن د ئه‌ڤێ ئۆپه‌راسیۆنێ دا. نها به‌سرا دبینیت هه‌مان سامان بۆ دوباره ئاڤاكرنا ده‌ڤه‌رێن ئازادكرى دچیت، هه‌رچه‌نده ئاستێ ژیارا وان یا نزمه. بۆ دووركه‌تن ژ ڤان خۆنیشاندانان و مێتنا تۆره‌یا عیراقیان ل به‌سرا و ده‌ڤه‌رێن دیتر، دڤێت حوكمه‌ت ده‌ست ژ چاره‌سه‌ریێن كاتى به‌رده‌ت و بۆ به‌رژه‌وه‌ندیا چاره‌سه‌كرنا ئه‌گه‌رێن بنه‌ره‌تیا ئه‌ڤان كێشه‌یان. دڤێت بسه‌لمینیت كو ئه‌وان ره‌وشا ساخله‌میێ و ئاسایشا عیراقێ ل پێشیێ و به‌رى هه‌ر تشته‌كێ دى دانایه.
نڤێسین:
Diaa Jubaili
بۆ ئنگلیزى: Andrew Leber
بۆ كوردى: عزه‌ت یوسف
ژێده‌ر: The Guardian 13/09/2016
