پێنگاڤه‌ك بۆ شه‌ڕێ جیهانیێ سیێ یا مای
محه‌مه‌د چه‌لكى
شه‌ڤا ٢٣/ ٢٤-٥-٢٠٢٤ ئوكرانیا ب راكێتێن دویر مه‌ودا سیسته‌مێ ڕادارێن ئه‌تۆمی یێن رۆسیا ل گزیرتا قرم ب ئارمانج گرت و بوویه سه‌ده‌م زیانه‌كا مه‌زن بگه‌هیته سیسته‌مێ رادارێن ئه‌تۆمی. ئه‌ڤ سیسته‌مه تنێ بۆ دیاركرنا هێرشا ئه‌تۆمییه و ب درێژیا شه‌ش هزار كیلۆمه‌ترێن ئه‌سمانی دیاردكه‌ت دا كو به‌رسڤا هه‌ر هێرشه‌كا ئه‌تۆمی بۆ سه‌ر ئاخا رۆسیا بده‌ت به‌ری بگه‌هته ئارمانجا خوه بهنگێڤیت.
ئه‌ڤ هێرشا ئوكرانیا بۆ سه‌ر سیسته‌مێ رادارێن ئه‌تۆمی بوویه سه‌ده‌م ل ناڤگینێن شرۆڤه‌كارێن ستراتیژی ل رۆژئاڤا ئه‌ڤێ هێرشێ ب خالا وه‌رچه‌رخانا شه‌ڕێ رۆسیا ـ ئوكرانیا (٢٤-٢-٢٠٢٢) دهه‌ژمێرن، چونكو سیسته‌مێ ڕادارێن ئه‌تۆمی ب چه‌كێ ستراتیژی دهێته هه‌ژمارتن، لێدانا وی سیسته‌می ئانكو دێ رێ خوه‌ش بیت هه‌روه‌سا پاساوه‌كا بهێز دده‌ته رۆسیا بۆ بكارئینانا چه‌كێ ئه‌تۆمی یێ مه‌ودا دیاركری (نه‌گه‌له‌ك جهی بڤه‌گریت، بۆ خاله‌كا دیاركری یا له‌شكه‌ری یان ژێرخانه‌كا ئابووری یا گه‌له‌ك تایبه‌ت دهێته بكارئینان).
ئه‌ڤ پێنگاڤا ئوكرانیا وی ده‌می دهێت كو له‌شكرێ رۆسیا رۆژ بۆ رۆژێ یێ هێلا به‌رگرییا ئوكرانیا دشكێنت و سه‌ركه‌فتنان ب ده‌ستخوه‌ڤه دئینیت، ژ لایێ دیڤه ژی كێمبوونا چه‌كێ جه‌بلخانا له‌شكرێ ئوكرانیا و نه‌گه‌هه‌شتنا چه‌ك و فیشه‌كێن پێدڤی بۆ له‌شكرێ ئوكرانیا ژ لایێ ناتۆ ڤه و بێهیڤی بوونا سه‌ركرداتیا ئوكرانی كو پارسه‌نگا هێزێ د به‌رژه‌وه‌ندیا وێ دا بداگێریت. ئه‌ڤه ته‌ڤ سه‌ده‌من كو بێی پرسا ناتۆ ئوكرانیا هێرشی بكه‌ته سه‌ر گزیرتا قرم و سیسته‌مێ رادارێن چه‌كێ ئه‌تۆمی بكه‌ته ئارمانج. دا ناتۆ نه‌چار ببیت رێ بده‌ته ئوكرانیا ناڤخوه‌یا رۆسیا بكه‌ته ئارمانج و مه‌یدانا شه‌ڕی بۆ گه‌له‌ك ئانكۆیان ده‌شت بكه‌ت.
لێزانێن (خه‌بیر) ستراتیژی ئه‌ڤێ پێنگاڤا ئوكرانیا ب مه‌ترسیه‌كا مجد دزانن بۆ سه‌ر ئاساییشا ناڤنه‌ته‌وی و زه‌نگا شه‌ڕێ جیهانێ یێ سێیه‌مین لێده‌ت، بۆ قاییلكرنا ئوكرانیا كو دا چ پێنگاڤێن مه‌ترسیدار نه‌هاڤێت، سه‌رۆكێ فره‌نسا ب هاواركی چوو ئه‌لمانیا (٢٦-٥-٢٠٢٤) و ل وێرێ په‌یامێن پشته‌ڤانیێ و رێ نه‌دان ب رۆسیا كو د شه‌ڕی دا بسه‌ركه‌ڤیت دانه ئوكرانیا و رۆسیا.
ئه‌لمانیا و فره‌نسا بۆ پشته‌ڤانیا ئوكرانیا دئاماده‌نه هه‌ر پێدڤییه‌كا چه‌كی و دراڤی بۆ ئوكرانیا دابین بكه‌ن و ئوكرانیا بهێلا به‌رگریا رۆژئاڤا و نۆرمێن رۆژئاڤایی په‌سه‌ند كر و په‌یامێن توند ئاراسته‌ی رۆسیا كرن، ئه‌گه‌ر هاتوو چه‌كێ ئه‌تۆمی بكاربینیت، خوه یێ مه‌ودا دیاركری بیت ژی، ناهێته قه‌بویلكرن.
د به‌رامبه‌ردا رۆسیا ژ زارده‌ڤێ راوێژكارێ ئاساییشا نه‌ته‌ویی مه‌دڤێدڤ ب ئاشكرایی ئه‌ڤ هێرشه ب ده‌ستپێكه‌كا مه‌ترسیدار هه‌ژمارت و گۆت: ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ هێرشا ئوكرانیا بۆ سه‌ر گزیرتا كرم(قرم) ب ڕاوێژییا ناتۆ هاتبیته كرن، ئه‌ڤه بێ به‌رسڤ نابیت و بلا ئوكرانیا و ناتۆ ل هیڤیا هندێ بن ل خوه‌لیا كییف بگه‌رهن!! كو ئه‌ڤه ئاماژه‌یه بۆ بكارئینانا چه‌كێ ئه‌تۆمی. هه‌روه‌سا سه‌رۆكێ رۆسیا فلادیمێر پۆتینی ژی ب هه‌مان تۆن هوشداری دا و گۆت: “هه‌رده‌ما باژارێن رۆسیا و بنگه‌هێن مه‌رجه‌بێن چه‌كێ ستراتیژی (مه‌ره‌م ژێ چه‌كێ ئه‌تۆمییه) ئوكرانیا ب ئارمانج گرت، دێ مه به‌رسڤه‌كا توند هه‌بیت نه‌ك بۆ ئوكرانیا بتنێ، به‌لكو بۆ ته‌ڤایا پشته‌ڤانێن وێ ژی”.
ئێكه‌تیا ئه‌ورۆپی خوه بۆ هه‌ر پشته‌ڤانیه‌كێ ئێكلا كریه و مافی دده‌ن ئوكرانیا هه‌ر خاله‌كا له‌شكه‌ری یا رۆسیا ب ئارمانج بگریت، لێ ئه‌مریكا هه‌تا نوكه خوه بێهنفرهه كرییه و چ ڕاگه‌هاندنێن بێهنا شه‌ڕی ژێ بهێن نه‌دانه و لغاڤێ شه‌ڕی دده‌ستدایه، هه‌روه‌ك وه‌زیرێ ده‌رڤه یێ ئه‌مریكا ئه‌نتونی بلینكینی گۆتی: ئوكرانیا ناكه‌ڤیت و ئالاڤێن ڕاوه‌ستاندنا هێرشا رۆسیا ل به‌رده‌ستن ئه‌و ژی ئه‌م ناهێلین رۆسیا د شه‌ڕی دا بسه‌ركه‌ڤیت.
ئه‌ڤێ رۆهنكرنا بلینكینی ده‌رباره‌ی ره‌وشا نوكه ل به‌رۆكێن شه‌ڕێ ئوكرانیا لێزانێن ستراتیجی و ناڤگینێن ڤه‌كۆلینێن شه‌ڕ و ناكۆكیان هۆشداریێ دده‌ن كو ئه‌ڤه ب خوه ڕاگه‌هندنا شه‌ڕێ جیهانیێ سێیه‌مینه چونكو هێلا به‌رگرییا ئوكرانیا رۆژانه دهێته به‌زاندن و رۆسیا سه‌ركه‌فتنێ بده‌ستڤه دئینیت. به‌رده‌وامییا ڤان سه‌ركه‌فتنان ناتۆ دێ نه‌چار بیت رێ بده‌ته ئوكرانیا هێرشی ناڤخوه‌یا رۆسیا بكه‌ت، ئه‌ڤه دبیته سه‌دم كو فتیلا شه‌ڕی بهێته پێكرن. له‌وان جیهان هه‌موو بێهن مالق بوویه ب تایبه‌ت ئه‌مریكا ژ دویرڤه چاڤدێریێ دكه‌ت و كۆمه‌كا ئوكرانیا دكه‌ت دا خوه ل به‌ر هێرشێن رۆسیا بگریت.
نوكه ته‌پا هلكرنا فه‌تیلا شه‌ڕێ سێیه‌مێ جیهانی د ده‌ستێ رۆسیادایه كانێ دێ خوه ل به‌ر هێرشێن ئوكرانیا بۆ سه‌ر ناڤخوه‌یا رۆسیا و مه‌رجه‌بێن چه‌كێ ستراتیژی گریت، یان ژی هه‌روه‌كو مه‌دڤێت ڤێ گۆتی: دێ رۆژئاڤایی ل خوه‌لیا كییفێ گه‌رهن!
