چاره‌نڤیسا نه‌ته‌وه‌یی ل بن به‌رچاڤكا میكانیزمه‌كا به‌رگرییا سایكۆلۆژیك
ڕێبازا سایكۆلۆژیایا شرۆڤه‌كاری یاكۆ فرۆیدێ به‌رنیاس سه‌ركاروانییا وێ دكه‌ت د داهینانێن خوه ل دۆر شرۆڤه‌كرنا لایه‌نێ ده‌روونیێ مرۆڤی كۆمه‌كا تێگه‌هان زێده‌كرینه سه‌ر فه‌رهه‌نگۆكا ڤێ زانستێ، كو ئێك ژ وان حاشالێكرنه (الانكار یان Denial) كه ڕامانا وێ یا سایكۆلۆژیكانه ره‌تكرنا دانپێدانێیه ب لایه‌نه‌كێ دیاركری ژ وی كه‌توارێ كه په‌یوه‌ندی ب تاكیڤه هه‌ی. مه‌ره‌ما سه‌ره‌كی ژ كارئینانا میكانیزمێن به‌رگریكرنا سایكۆلۆژیك خوه‌پاراستنه ژ روودانا نیگه‌رانیێ و په‌ریشانیێ ژ وی تشتی، ئانكۆ ئه‌ڤ تشته دبنه‌ڕه‌تدا بۆ وی تاكی ژێده‌رێ جۆره‌ك سه‌رئێشیێیه، له‌وما تاكی دڤێتن ب ڕێیا حاشالێكرنێ ژ ڤێ ره‌وشێ و ئازار و ئێشانا سایكۆلۆژیك قۆرتابكه‌ت. هه‌رچه‌نده ب دیتنا سایكۆلۆژیێ بكارئینانا ڤان میكانیزمان، كه هژمارا وان خوه ل زێده‌تر ژ ده‌ها دده‌ت، تاڕاده‌یه‌كێ بۆ خوه گۆنجاندنێ ب مفانه، لێ ل هه‌مان ده‌مدا ژی بكارئینانا وان پتر ژ ئاسته‌كێ پێدڤی و گۆنجای نیشانه‌كه ژ جۆره‌ك په‌ریشانیێ و تێكچوونه‌كا سایكۆلۆژیك و نه‌مانا باوه‌ری بخوه‌بوونێ ل نك وی تاكی و هه‌ستكرن ب گۆنه‌هباریێ و نه‌مانا ئارامیا ده‌روونی ل نك وی. ئه‌ڤ میكانیزمه ژ لایه‌نێ “من ” كه‌ساتیێڤه دهێته دروستكرن و وه‌ك دیاره كه ئه‌ڤ پشكا گرنگ ژ ستراكچه‌رێ كه‌ساتیا مرۆڤی هژماره‌كا كارێن سه‌ره‌كی وه‌كی هزركرنێ، تێگه‌هشتن ژ تشتی و چاره‌سه‌ركرنا ئاریشه‌یا ب ستویێ خوه‌ڤه دگریت. هه‌كه‌ر ده‌مه‌كێ دوور و درێژ و به‌رده‌وام “من” د بزاڤا بكارئینانا فرت و فێل و میكانیزمێن به‌رگریا ده‌روونی دا بیت، ده‌لیڤه بۆ ئه‌نجامدانا كارێن سه‌ره‌كیێن خوه نابیت.
ئه‌ڤ جۆرێ میكانیزمێن سایكۆلۆژی نه‌ك ته‌نێ ل سه‌ر ئاستێ تاكی به‌لكۆ د سیاسه‌تێدا ژی دهێته دیتن. دۆزا گه‌لێ كورد ژ ڤی بابه‌تییه. نه‌ته‌وه‌یێ كوردی یێ خودان كه‌توار و كه‌لتوور و زمان و هه‌می سالۆخه‌تێن دیمۆگرافیێن نه‌ته‌وه‌یه‌كێ بۆ ده‌ماكێ دوور و درێژه ب ڤێ میكانیزما سایكۆلۆژیك به‌لێ ل سه‌ر ئاسته‌ك مه‌زنتر و سیاسی و ده‌ڤه‌رێ سه‌ره‌ده‌ری دگه‌لدا دهێته كرن و كه‌فتیه به‌ر هێڕشێن نكۆلی لێكرنێ و حاشالێكرنا ڤی نه‌ته‌وه‌ی یا بوویه قاچكێ ده‌ڤێ وان لایه‌ن و نه‌ته‌وه و وه‌لاتێن دژایه‌تیا وێ دكه‌ن. وان دوژمنێن نه‌ته‌وه‌یی هه‌رده‌مه‌كێ به‌ر پێیێن خوه دیتبن ب هه‌می ڕه‌نگه‌كی دژایه‌تی و دوژمناتیا مه یا كری و نه‌هێلایه ئاڤا خۆش ب گه‌وریا مه دا بچیته خوارێ و بكارئینانا به‌رده‌وام یا ڤێ میكانیزمێ هزرا چاره‌سه‌ركرن و سه‌ره‌ده‌ریه‌كا كه‌تواری و راسته‌قینه ل گه‌ل ڤێ دۆزا ره‌وا ل به‌ر به‌رزه‌كری. داویترینێ جۆرێن ڤه‌شارتیێن ڤێ میكانیزمێ خوه د هێڕشێن رێكخراوه‌كا تیرۆریستی دا دیت كه ب ناڤێ ده‌وله‌ته‌كا خه‌یالی خیڤه‌تێن خوه ئینان و ل ڕه‌خ مالا مه دیناندن و چاوا ده‌نگۆیێ ده‌وله‌تا كوردی گه‌هشته دوژمنێن مه وان ده‌ست ب پفدانا ڤان تیرۆریستان كرن و ب هاریكاریا هژماره‌كا خه‌لكێن ده‌ڤه‌رێ كه د بنه‌ڕه‌تدا ئاكنجیێن ڕه‌سه‌نێن كوردستانێ و ده‌ڤه‌رێ نینن و ل سه‌ر ده‌مێن جو دا و نه‌خاسمه قووناغا ده‌ستهه‌لاتا به‌عسا فاشی و سه‌دامێ گۆڕ به گۆڕ هاتینه ناڤ كوردان، په‌لاماری كوردستانێ دده‌ن و ب سه‌دان هزار كه‌سان ب دڕندایه‌تی و دوور ژ هه‌می پیڤه‌رێن مرۆڤاتیێ تالان دكه‌ن و دكوژن و دڕه‌ڤینن و ئاواره و ده‌ربه‌ده‌ری كوردستانێ و جیهانێ دكه‌ن تنێ ژ به‌ر هندێ كو ژ ئه‌گه‌رێ قۆرتالبوون ژ زۆرداریێ به‌حسێ سه‌ربخوه‌یێ و ده‌وله‌تبوونێ دكرن و چونكی كوردن.
ژێـــده‌ر:1ـ بیشكچی، ئیسماعیل ( 2014). كۆمارا توركیا چ دا كوردان؟ كۆڤارا مه‌تین، ژ. 224، ل. 4-11.
2- صالح،قاسم حسێن. (2011)الشخصیه العراقیه المڤهروالجوهر- تحلیلاتسیكوسوسیولوجیه،گ. 2.
*بسپۆری پێداگۆگیا و سایكۆلۆژی / به‌شی ده‌روونزانی/ زانستگه‌ی زاخۆ
