چه‌ند بۆچوونه‌ك ده‌رباره‌ی ئه‌ژده‌هاكی و كاوه‌یێ نه‌ورۆزێ..!؟
سه‌دیق حه‌جی وه‌لی به‌رواری
بۆچوون بۆ سه‌رهاتی، ئانكۆ ئه‌ڤسانا كاوه‌ی و زوحاكێ هه‌نه؛ هنده‌ك دبێژن؛ زوحاك عه‌ره‌ب بوو، داگیركه‌ر بوو، خوینمێژبوو، هنده‌ك ژی بێژن: دووماهیك شاهێ ده‌ستهه‌لاتدارێ میدی بوو.
به‌لێ ناڤێ دووماهیك شاهێ میدی زوحاك نه بوو، ناڤێ وی (ئه‌ستیگارس) بوو.
و هنده‌ك ژی دبێژن؛ نه‌خێر! بنیاتێ چیرۆكا زوحاكی (ئه‌ژده‌هاكی) و كاوه‌ی ئه‌ڤسانه‌كا كورده‌واریه په‌یدا بووی، و چ بنیاتێن زانستی یێن وه‌سا نینن.
د.محه‌مه‌د تۆبجی..كه‌سه‌كێ فارسه؛ د فه‌رهنگا خوه دا، یا ب ناڤێ (قاموس الژهبی؛ عه‌ربی ـ فارسی) دا دبێژیت: كاوه‌ی ئالا یێ خوه هه بوو، دگۆتێ: “دره‌وشێ كاویانی”، یێ وی بوو و هه‌بوو، و یێ به‌رده‌وام بوو هه‌تا سه‌رده‌مێ “ئیمام عمر بن الخگاب (رچ) ژی یێ كارا بوو، پاشی هات بوو ده‌ستێ ئیمامی(رچ).
لێ كاوه بوویه جهێ رویمه‌ت و خه‌بات و سه‌ركه‌تنێ، و بیر و باوه‌رێن كورده‌واری، دگه‌ل نه‌ورۆزا ب رویمه‌ت ل كاره، بوویه ئێك ژ هێما یێن گرنگ. هه‌رده‌م ئه‌م وه‌ك كورد و كوردستانی ب به‌رخودانه‌كا گرنگ یا مله‌تێ كورد دبینین، كورد ژى ب گشتی شانازیێ پێ دكه‌ین. ئه‌ڤجا داگیركه‌رێن وه‌لاتی ژی دڤێن سه‌رهاتیا كاوه‌ی. چ ئه‌و راستی بیت یان چ ئه‌ڤسانه بیت، بكه‌نه خه‌ون و ئاشۆپه‌ك، دا نه‌بیته سۆنبل و جهێ بزاڤ و تێكۆشانێ بۆ شۆره‌ش و شوه‌شگێرێن كورد وه‌كی به‌رێ، یان نه‌بیته هێما سه‌رگه‌رمیێ و ناڤخۆدانێ بۆ ئاینده‌ی و شۆره‌شێن ئازادیخوازێن كوردستانێ ب ره‌نگه‌كێ گشتی. جه‌ژنا نه‌ورۆزێ ول رۆژا 21 ئادارێ و ده‌سپێكا سه‌رسالا كوردی.. گه‌له‌ك واتا و بۆچوونێن دیرۆكی هه‌نه. لێ به‌س ل ڤێره؛ دێ ڤێ بێژین؛ بۆچی هنده‌ك گه‌لێن دی ژی جه‌ژنا نه‌ورۆزێ دكه‌ن، چونكی گه‌له‌ك براده‌ران هه‌ر هه‌مان بۆچوون هه‌یه، ئه‌ڤجا بۆچی گه‌له‌ك گه‌لێن ئیرانی
ڤێ رۆژا نه‌ورۆزێ زیندی و پیرۆز دبینن؟
چونكی سه‌رهاتیا نه‌ورۆزێ و سه‌رسالیا كوردی، ل سه‌رده‌مێ ئیمبراتۆریا میدی و هاتنا ئاینێ زارده‌شتی (زارده‌شت؛ واته؛ ئه‌و كه‌سێ راست دئاخڤیت) ده‌ست پێ دكه‌ت، هه‌لبه‌ت وی سه‌رده‌می ئه‌ڤ مله‌تێن جه‌ژنا نه‌ورۆزێ نوكه دكه‌ن، هه‌می ل ژێر ده‌ستهه‌لاتا شاهێ میدی بوون، ئانكو ل بن سیبه‌را ئیمبراتۆرا میدی (میدیا) بوون، له‌وا ئه‌و مله‌ت هه‌می جه‌ژنا نه‌ورۆزێ دكه‌ن و بوویه و پارچه‌ك ژ كه‌لچه‌رێ ئیرانیان ئانكۆ وان وه‌لاتان ژی.
هه‌ر چه‌نده جه‌ژنا نه‌ورۆزێ تایبه‌ته، و یه‌كه‌م رۆژا سه‌رسالا كوردیه. بۆ نمۆنه: ئه‌گه‌ر جه‌ژنا نه‌وروزێ یا راسته‌قینه یا مله‌تێ فاس یان ئه‌فغانی یان ئه‌زه‌ری و.. هتد بایه. دا ئه‌و رۆژا نه‌ورۆزێ، یا هندا گرنگ، دا سه‌رسالا ئێكی ژ وان مله‌تان بیت، و به‌رێ پرانیا ئولێ وان ژی ره‌نگه زه‌ره‌ده‌شتی بوو، ئه‌وێ ژی رۆلێ خوه هه‌بوویه.
ئه‌ڤجا ئه‌م وه‌ك هنده‌ك خال بۆ پتر تێگه‌هشتن د بابه‌تێ كاوه‌ی و زۆحاكێ و كورشی دێ ئینین وه‌ك نموونه:
1ـ كۆرش؛ دانه‌رێ ده‌وكه‌تا فارس بوو، وه‌ك فارس دبێژن. و كۆرش خارزایێ شاهێ میدی بوو، د گه‌ل ده‌وه‌تا میدی ده‌سهه‌كاتدار ژی بوو، هه‌تا چه‌ند سه‌ده‌كا ژی هه‌ر وه‌كی ده‌وله‌تا میدی برێڤه دچوو، پاشی هێدی هێدی، ژێكجوودا بوون. ئانكۆ پشتی هزرا نیشتمانپه‌روه‌ری وه‌راركر ی و په‌ره‌سه‌ندی، ئه‌ڤجا فارس و كورد به‌ر ب ژێكجوودانێ بوون.
2ـ لێ ب تایبه‌تی پشتی هزرا نیشتمانپه‌روه‌ری په‌یدا بووی و مله‌ت بۆش ژی بووین. ئه‌ڤجا ژێك دویركه‌تن و بوونه ده‌وله‌تێن ژێك جودا. هه‌ر چه‌نده هزرا نیشتمانپه‌وه‌ری هندا كه‌ڤنار ژی نینه؛ هنده‌ك دبێژن: ده‌مێ پێغه‌مبه‌ر (س) كۆچبه‌ر بووی، ئه‌ڤ هزرا نیشتمانپه‌ری ژ وی ده‌می ده‌ست پێ دكه‌ت و یا په‌یدا بووی. هنده‌ك دی بێژن؛ پشتی هزرا زانایێ فره‌نسی ئانكۆ ئاماژه پێدای ل نزیك سالێن 1700 ز، یا په‌یدابووی، پاشی ئه‌ڤ دیرۆكه بۆ ڤێ هزرێ یا بوویه جهێ گۆمانێ و گه‌نگه‌شێ، هنده‌ك دبێژن: پا هه‌كه ژ ڤێ دیرۆكێ بیت (ئه‌حمه‌دێ خانی) ل به‌ری زانایێ فره‌نسی بوو، و وی ئه‌ڤ هزره د (مه‌م و زینیدا) ئینایه زمان و یا هه‌لشكاڤتی، و به‌ری زانایێ فره‌نسی بوویه.
3ـ دیرۆكناسه‌كێ فارس، پرتووكه‌ك ڤان سالان یا دانایی، دبێژیت: كوردو فارسی هه‌ر دو مله‌ت ژ ده‌ڤه‌را رووبارێ “ڤۆلگا ” ژ لایێ رۆسیا مشخت بوون و هاتن. فارس ل رۆژهه‌لاتا ئیرانێ ئاكنجی بوون و كورد ل رۆژئاڤایا ئیرانێ ئاكنجی بوون، “وه‌ك ئه‌و دبێژیت”، ئه‌ڤه بۆ هندێ هه‌ما ده‌سهه‌لات ژ ده‌ستێ ئه‌ستیگارسێ میدی چوو، و ده‌وله‌تا میدی نه‌ما. ده‌وله‌ت برێڤه دچوو بێ كۆ جودایی، ئه‌ڤه فارسه یان كورده، هزرا نه‌ته‌وه‌یی نیشتمانپه‌روه‌ری وی سه‌رده‌می هێژ نه‌بوو.
٤ ـ ره‌نگه ئه‌ژده‌هاك ـ زوحاك (لێ “هنده‌ك دبێژن دو مار ل سه‌ر ملێن ئه‌ژده‌هاكێ هه‌بوون، ئه‌ڤه بۆچوونه زوحاكی دكه‌ته چیڤانۆك و به‌ر ب ئه‌ڤسانێ ڤه دبه‌ت). و كاوه كورد بوون، راسته هنده هۆسا دبێژن: و ئه‌ز بێژم ره‌نگه: كۆرش ژی كورد بوویه.. و هه‌ر سێ ژی كوردبن، و كۆرش و كاوه‌ی ده‌سهه‌لاتا كوردا ئانكۆ یامیدی گۆهری بیت، ژ دستێ ئه‌ستیگارسی ئانكۆ زحاكێ بۆ له‌یه‌كێ ئه‌نجمی نه‌كه‌ردبن. به‌لێ وی وه‌ختی هزرا نیشتمان په‌رستیێ نه بوو. پاشی هه‌ر ده‌سهه‌لات ما دده‌ستێ فارساندا، ڤێجا یا دبه‌ر ژه‌وه‌ندی خوه دا، دا ره‌خێ خوه و وه‌ك دیرۆك بخو یاباش تۆماكر و ل خویندنگه‌ها هاته خویندن.
5ـ به‌رده‌وام وژ دێرزه‌مانه‌وه، دیرۆكناس ده‌مێ دیرۆكێ د نڤێسن د به‌رژه‌وه‌ندیا مله‌تێ خوه‌دا دنڤێسن، و ب تایبه‌تی ژی ل دووڤ دلێ كه‌سانێن ده‌ستهه‌لاتدار دنڤێسن، ئه‌ڤجا ئه‌وێن ئه‌و دیرۆك نڤێسین هه‌می ئه‌و بوون ئه‌وێن نه‌كورد، كورد نه‌بوون دنڤێسین، لێ شه‌رفخانێ به‌دلیسی تێ نه‌بیت، ئه‌و ژی به‌ری ئانكۆ نێزیكی ٥٠٠ ساله‌كا بوو.
6ـ ئه‌ڤجا كاوه یێ ئاسنگه‌ر (حه‌داد) وه‌ك سۆنبله‌ك د ناڤ گه‌لێن وێ ده‌ڤه‌رێ دهاته نیاسین. ئه‌ڤجا پشتی بوویه وه‌ك هێما بۆ هزرا نیشتمان په‌روه‌ری و شۆره‌شێن ئازایخوازێن كورد، ئانكۆ بوویه هێما و سونبولا خه‌بات و بزاڤ مله‌تێ كودستانێ. ڤێجا ده‌وله‌تێن داگیكه‌ر ب رێكا نڤێسه‌ر و زانا و ڤه‌كۆله‌رێن خوه دڤیا ڤێ سه‌رهاتیێ بكه‌نه ئاشۆپ و خه‌یال دژی هزرا ئازادیا كوردسیان بكاربینن.
دووماهی: ئه‌ڤجا ئه‌ڤ سه‌رهاتیا كاوه‌ی و زوحاكێ.. خه‌لكێ كورد، خوه وه‌ك “كاوه” دبینت و دژمنێن خوه ب زوحاك دبینیت. یانی كا چاوا كاوه‌ی وی سه‌ردمی دژمنێ مله‌تێ خوه( زوحاك) شكاندیه و ره‌ڤاندیه؟ ئه‌م ژی ئه‌ڤرۆ دێ وه‌سا دوژمنێ مله‌تێ خوه شكێنین و ره‌ڤینین و وه‌لاتێ خوه ئازادكه‌ین.
