چ كارڤه‌دانێن ناڤخوه‌یى و نێڤده‌ولى بۆ هێرشا ل دژى هه‌ڤلێرێ دڤێن؟
ئیسماعیل عه‌لى
جاره‌كا دى رژێما كۆمارا ئیسلامى یا ئیرانى هێرشه‌كا دى یا هۆڤانه دژى سڤیلێن باژێرێ ته‌نا یێ هه‌ڤلێرا پایته‌خت كر و بوو ئه‌گه‌رێ ژده‌ستدان و برینداركرنا ژماره‌یه‌ك هه‌ڤوه‌لاتیان. ئه‌ڤه نه‌یا ئێكێ بوو، لێ ئه‌ڤه ژ ٢٠٢٠و تا نوكه چه‌ندین جاران ڤێ رژێمێ ده‌ستدرێژى و زێده‌گاڤیێن له‌شكرى ل دژى خه‌لكێ هه‌ڤلێرێ كرینه. یا ئه‌ڤجاره ژى ژ جارێن دى جودا دكه‌ت، ئیرانێ ب خوه دانپێدان لسه‌ر هێرشا خوه كریه ب هنده‌ك بهانه‌یێن نه‌به‌رئاقل و بێى پرۆڤ، ب تۆمه‌تباركرنا كوردان بۆ پشته‌ڤانیا مۆسادا ئیسرائیلى. له‌ورا هه‌رجار ئه‌و پرسیار دۆپات دبیت، بۆچى ئیران به‌رده‌وام هه‌ڤلێرێ دكه‌ته ئارمانج؟ ئه‌گه‌ر ژبه‌ر ئه‌مریكا و هه‌ڤپه‌یمانێن وێ بیت، بۆچى بنگه‌هێن چه‌كدارى یێن ئه‌مریكى یان قۆنسۆلخانه‌یا وان نابیته ئارمانج؟. ئه‌گه‌ر ژبه‌ر په‌یوه‌ندیا كوردان ب ئیسرایلێ بیت، ئه‌رێ كا به‌لگه‌نامه و بهانه‌یێن وان؟ یان بۆچى وان ئیكسه‌ر كارڤه‌دانه‌یێن خوه دژى وان نینن.
ل ڤیره یا گرنگ ئاماژه پێ بهێته‌دان كو ئه‌گه‌را هێرشێن ئیرانێ لسه‌ر هه‌ڤلیرێ بۆ وى هۆكارییه كو ئه‌و ده‌ڤه‌رێن ئیراقێ یێن پتر ئاشتى و ته‌ناهى شێوازین ئاڤه‌دانكرنێ و رێزگرتنا جڤاكێ مه‌ده‌نى لێ هه‌یین بێگومان هه‌رێما كوردستانێ یه، ژ وان هه‌ڤلیرا پایته‌خه‌ته. زێده‌بارى، هه‌رێم بوویه چاره‌سه‌ریه‌ك بۆ ڤه‌كرنا گرێیێن سیاسى و پینكۆده‌ك بۆ ڤه‌كرنا ده‌رگه‌هێن دیپلۆماسى، چ ل ئاستێ ئیراقێ یان گه‌له‌ك ده‌ڤه‌رێن دى یێن رۆژهه‌لاتا ناڤین ژبه‌ركو هه‌رێما كوردستانێ ژبه‌ر ئه‌و سه‌قامگیرى و ته‌ناهیا هه‌ى بوویه مینا ئارامگه‌هه‌ك ل ده‌ڤه‌رێ سه‌ره‌راى هه‌مى كاودانێن سه‌خت. دگه‌ل ڤى، ب ساناهى هه‌رێم راده‌ستى چ گه‌فێن ئیرانێ نه بوویه، نه‌ژى ژ دوژمناتى و بێ وژدانیا ئیراقا مه‌ركه‌زى رازى بوویه. زێده‌بارى، چه‌ندین ساله كو هه‌رێم یا به‌رهنگارى گرفتێن په‌كه‌كێ و گه‌ریلایێن توركیا ژى دبیت.
ئیران هۆسا ب گه‌فێن خوه و هێزێن خوه یێن پرۆكزى یان شه‌ڕێن ب وه‌كاله‌ت یا ئاگرێ خوه به‌ردده‌ته هه‌مى ده‌ڤه‌را رۆژهه‌لاتا ناڤین، ژ وان هه‌رێما كوردستانێ یا ته‌نا و ئارام؛ كریه تارگێت بۆ هه‌ر ئه‌ڤان مه‌ره‌مان و پێكۆلان دكه‌ت ترس و له‌رزێ بێخیته ناڤ رێزێن وه‌لاتیان. دگه‌ل ڤێ، ئیراقا فیدرالى یا خوه ژمێژه راده‌ستى ئیراده‌یا سیاسه‌تا تائیفییا ئیرانێ كرى، یا هه‌ول دده‌ت ب سیاسه‌تا راگرتنا بودجه و مووچه‌ى برسیكرنا خه‌لكێ كوردستانێ بكه‌ت. ئیران و ئیراق هه‌ردو تێكدا ب ره‌نگه‌كێ ڤه‌شارتى یێن پێكۆلا سه‌پاندنا ئایدیۆلۆژیا خوه لسه‌ر ئاخا پیرۆزا گه‌لێ كورد دكه‌ن و دڤێن بنگه‌ه و ستوونێن بناغه‌یى یێن هه‌رێمێ خاڤ ب رادیكالیه‌ت و به‌ره‌یى و توندڕه‌وییا خوه بكه‌ن. ئه‌ڤجا بشێن ئاخا كوردستانێ ژى وه‌كو باشورێ ئیراقێ بكه‌نه گۆڕه‌پانا گرۆپ و میلیشیاتێن خوه یێن چه‌كدار.
مخابن بێژین ئه‌ڤ گه‌فه نه‌تنێ دێ ل چارچووڤه‌یێ هه‌ڤلێرێ بن، به‌لێ دێ ل هه‌مى ده‌ڤه‌رێن كوردستانێ گرن؛ ئه‌گه‌ر به‌رده‌وام ئیراقێ ئیراده و هه‌بوونا خوه ل هه‌نبه‌ر ئیسلاما ئیرانى نه‌بیت. چونكى زلهێزیا ئیرانێ لسه‌ر حوكمڕانیا خاڤا ئیراقى دێ به‌رده‌وام بنه هه‌ره‌شه‌یێن مه‌ترسیێ لسه‌ر ئێمناهیا نه‌ته‌وه‌یى یا هه‌رێما كوردستانێ و سه‌ركردایه‌تیا وێ. ئه‌ڤه دێ بیته هۆكاره‌ك رێخۆشكه‌ر ب مخابنى ڤه بۆ ده‌ربازكرنا گه‌له‌ك میلیشیاتێن ژێكجودا ب سه‌ر ئیراقێ ڤه و دێ بنه گه‌ف ل سه‌ر هه‌رێما كوردستانێ كا چاوا رێك بۆ داعشێ رۆژه‌كێ هاتبوونه خۆشكرن و شیابوون توخیبێن ئیراقا وێران و بێ سه‌روه‌رى بۆ شنگارێ ببه‌زینن و د وى ده‌مى دا تاوانێن مه‌زن ئه‌نجام داین.
ل ڤێره چاره‌سه‌رى بۆ راگرتنا ڤان گه‌فان چنه؟ چ كارڤه‌دان پێدڤینه چ ژ ئاستێ ناڤخوه‌یى یان نێڤده‌ولى. بێگومان هه‌ر چه‌ند گه‌لێ كورد خودان ئیراده‌كا مه‌زن بیت، به‌رهه‌نگارى ل گه‌ل ده‌وله‌ته‌كا ره و ریشالێن خوه د ناڤ هه‌مى ده‌ڤه‌را رۆژهه‌لاتا ناڤین برین؛ دێ گه‌له‌ك یا ب زه‌حمه‌ت بیت. ل به‌ر هه‌ر تشته‌كى، گرنگه جڤاكا نێڤده‌ولى و مه‌لتی-لیتڕالیزم ب ڕێیا رێكخراوێن نێڤده‌ولى ژ وان نه‌ته‌وه‌یێن ئێكگرتى خوه بلڤینن و رۆلێ خوه یێ ئه‌كتیڤ و دیپلۆماسى بگیرینن و ئه‌ڤان گه‌فان ڕابوه‌ستینن. نه‌خاسمه ئه‌ڤ هێرشا بكارئینانا چه‌كه‌كى گران د ناڤ مالێن وه‌لاتیان و كوشتنا خه‌لكێ سڤیل هاتیه‌كرن و ژ وان زارۆێن بێگونه‌ه، ل دویڤ ده‌ستوور و قانوونێن رێكخراوێن نێڤده‌ولى؛ ژ وان نه‌ته‌وه‌یێن ئێكگرتى، پێشێلكرنا مافێن مرۆڤینه و دڤێت پێرابوونێن نێڤده‌ولى ب زویترین ده‌م بۆ بێنه‌كرن.
هه‌ر چه‌نده ئه‌و بارودۆخێ نوكه ده‌ڤه‌ر تێدا دبۆیت چاره‌سه‌ریێن نێڤده‌ولى ژى ئالۆزكرینه، ژبه‌ر جیهان هه‌مى دبینیت كو ئیران بوویه هێزه‌كا مه‌زن و مه‌ترسى لسه‌ر ده‌ڤه‌را رۆژهه‌لاتا ناڤین وه‌كو هێزێن وێ یێن پرۆكزى بۆ وێ ل هه‌مى جه‌مسه‌رێن ده‌ڤه‌رێ كاردكه‌ن ب رێیا حیزبوللا و جیهادا ئیسلامى و حه‌ماس و حۆسیان. مخابن بێژین ئه‌مریكا، سه‌ره‌راى وان چاكیێن ل كوردان كرین ب نه‌هیلانا سه‌ددامى و رژێما وى، لێ جه‌نگێ ئیراقێ ل ٢٠٠٣، ژماره‌یه‌كا گرفتێن مه‌زن یێن سیاسى ل دویڤ خوه هێلان بێى چاره‌سه‌رى. د ئه‌نجامدا رۆژهه‌لاتا ناڤین بوو گورزه‌كێ ئاگرى و گۆره‌پانا گرۆپێن تیرۆرست و رادیكالیست ب سپۆنسه‌ریا رژێما ئیرانێ و هه‌ڤڕكیه‌كا مه‌زن دنێڤبه‌را شیعه و سونه‌یان دا. باشه ئه‌گه‌ر بهانه‌یا ئه‌مریكا رۆژه‌كێ دژى رژێما به‌عسا ئیراقى چه‌كێ ئه‌تۆمى بوویه و چ راستى بۆ وێ ژى نه‌بووینه، ئه‌ڤرۆ ئیران ب ئاشكراى یا هه‌مى ره‌نگێن چه‌كى گران و نه ده‌ستویرداى یا به‌رهه‌م دئینیت، هه‌روه‌سا ب ئاشكرایى یا گه‌فان ل هه‌مى ده‌ڤه‌رێ دكه‌ت، ئه‌رێ كانێ ده‌نگێ ئه‌مریكا و هه‌ڤپه‌یمانێن وێ؟!
ب گۆره‌یى چاره‌سه‌ریا ناڤخوه‌یى بۆ ڤان بۆیه‌رێن ئه‌ڤرۆ، به‌رى هه‌ر پێنگاڤه‌كێ ئێكگرتنا رێزێن گه‌لێ كورد ب رێیا هه‌مى حیزب و سه‌ركردایه‌تیێن كوردى و ئالیێن سیاسى و دانان لۆبیه‌كێ ب هێز ده‌رڤه‌ى وه‌لاتى. زێده‌بارى ئێكگرتنا گه‌لێ كوردستانێ ب هه‌مى ره‌گه‌ز و ئۆل و نه‌ته‌وه‌یان ڤه، گه‌له‌ك یا گرنگه بۆ بلندكرنا مۆڕالا گه‌لێ كورد و پشته‌ڤانیا خه‌لكێ هه‌ڤلێرێ دژى تاییفیه‌ت و توندره‌ویا رژێما ئیسلامى یا ئیرانێ. یا گرنگرتر ژى، نه‌هێلانا گه‌نده‌لییا سیاسى و حیزبایه‌تى و ئیدارى و ده‌ستبه‌ردان ژ په‌رژه‌وه‌ندیێن سیاسیێن به‌رته‌نگ گه‌له‌ك یا فه‌ره و پتر به‌رپرسێن مه ل جهێن بلند خه‌مخۆرێن ملله‌تێن خوه بن، دا هه‌رده‌م جحێلێن مه ببنه سه‌نگه‌ر و پێشمه‌رگه‌ه و به‌ره‌ڤانیا ئاخا كوردستانا پیرۆزكه‌ن ل جهێ بێهیڤیبوونێ و ده‌سبه‌ردانا وه‌لاتى.
ل دوماهیێ گه‌له‌ك گرنگه كه‌مپه‌ینه‌كا مه‌زن یا خۆنیشادانان ب به‌رفره‌هى بێته‌كرن ژلایێ هه‌مى گه‌لێ كورد چ ل كوردستانى، وه‌ك ده‌سپێكریه، یان ل هه‌ر جهه‌كى ل جیهانێ و ب پرۆتێستێن مه‌زن راببن دژى قۆنسلخانه‌یێن كۆمارا ئیسلاما ئیرانى و كریارێن وان دژى هه‌رێما كوردستانێ ل به‌رچاڤێن خه‌لكى كرێت بكه‌ن. له‌وا ئه‌ڤرۆ داخوازى ژ ره‌ڤه‌ندا كوردى دكه‌ین، تایبه‌ت ل ئه‌ورۆپا و ئه‌مریكا، خوه‌نیشادانێن خوه رێكبێخن ل دژى قونسۆلخانه‌یین ئیرانێ و ده‌نگێ خوه بگه‌هیننه جڤاكا نێڤده‌ولى، دا هه‌مى جیهان ببینیت كورد ملله‌ته‌ك خودان هه‌بوون و هه‌لوه‌سته دژى هه‌ر دوژمنه‌كى.
