ڕاپرسیا سنووران یان ڕاپرسیا دهولهتبوونێ ؟
ههر گهلهكی ماف ههیه چاره نڤیسێ خوه دیاركهت یان سهربهخوَیا خوه رابگههینیت دهمێ كاودان دهاریكاربن. ل باشوورێ كوردستانێ چهند هوَكار ههبوون كو ههتا نها دهولهتا كوردی نههاتیه راگههاندن ژ وان هوَكاران: نافخوهیی، ههرێمی و ناڤ دهولهتی زێدهباری هوَكارێ ئابووری. ئهگهر دهلیڤه پهیدابوو سهركردایهتیا كوردستانی شیا سهرهدهریێ دگهل ڤان هوَكاران بكهت دێ شێت سهربهخوَیا خوه رابگههینیت. ئهڤه ژی پێدڤی ب چهند رێكارێن یاسایی و دهستووری ههیه دابشێت بنیاتنانهكا دامهزراوهیی و پێشكهفتی ب خوهڤه ببینیت و نهبیته ئێخسیرا كێشێن سنووری و گهماروَدانا ئابووری. شروَڤهكار و چاڤدێرێن سیاسی ل سهر نهخشێ ئاكنجیبوونا پێكهاتێن عێراقێ یان ل سهر نهخشێ دهنگدهرێن ههلبژارتنا وهسا دبینن كو عێراق سێ پارچهیه بهلێ بتنێ ههرێما كوردستانێ چارچوَڤێ خوه یێ یاسایی ههیه ل دووڤ دهستوورێ عێراقێ یێ سالا 2005ێ و ماددێ 140رێكێن چارهسهریێ بوَ دهڤهرێن كێشهدار ب سێ قوَناغا دیاركرینه كو ڕاپرسی قوَناغا سیێ یه و ئهنجامه بوَ دیاركرنا سنوورێن ههرێما كوردستانێ. لهوما گهلهك گرنگه ئهڤ قوَناغه ل دووڤ رێكارێن یاسایی و دهستووری یان ل دووڤ رێكهفتنهكێ ل ناڤبهرا ههرێما كوردستانێ و حوكمهتا ناڤهند ب بهشداریا ئالیێ سیێ ب دووماهیك بهێت دا چ كێشێن دووم درێژ ل پاشهرۆژێ ل دووڤ خوه نههێلیت وهك كێشا (ویلایهتا مووسل) یان كێشا (فلهستینێ). عهرهبێن سوننه ل دووڤ لێدوانێن بهرپرسێن وان پێخوَشحالن وان ژی وهك ههرێما كوردستانێ ههرێما خوه ههبیت چنكو وهكو دیار ئهو گههشتینه وێ قهناعهتێ كو ئێدی ئهو نابنه خودان دهسههلات ل عێراقهكا ئێكگرتی. شیعه نوكه ددهسههلاتێدانه بهلێ دهسههلاتا وان ژی یا سنوورداره و نهشیاینه عێراقهكا ئێكگرتی بپارێزن. ههر ژ ئهگهرا پێداگیریا شیعا یان سوننا ل سالێن بووری ل سهرعێراقهكا ئێكگرتی بێی كو رێزێ ل حهز و ئیرادا پێكهاتێن عیراقێ بگرن؛ عێراق توشی ڤان مهینهت وكارهساتان بوویه چنكو فشار و بكار ئینانا هێزێ نابیته چارهسهری بوَ پاراستنا عیراقهكا ئێكگرتی بهلكو ئیرادا گهلان بوَ وێ چهندێ فاكتهرێ سهرهكی یه. ب دیتنا چاڤدێرێن سیاسی دهم هاتیه بوَ ئالیێ شیعی كو ئهو ژی ههرێما خوه رابگههینن و سنوورێن ههرێما خو دیاركهن چنكو ئه وژی بێ ئومێد بووینه ژیهك پارچهییا عێراقێ. ئهڤه بوَ كوردا زوَر گرنگه چنكو كێشا سنوورا دگهل ههرێما شیعی نینه یان زوَر یا كێمه. كورد پێدڤی ب پهیوهندیێن باشه دگهل ههرێما شیعی ههر وهسا ههرێما شیعی ژی دێ پێدڤی ب پهیوهندیا ههبیت ل پاشهروَژێ. ههرێما سوننی د ناڤبهرا ههردوو ههرێمان دا دێ پێدڤی ب ههرێما كوردستانێ ههبیت بوَ پهیوهندیێن خوه دگهل توركیا. ههرێما كوردستانێ ژی دێ پێدڤی ب ههرێما سوننی ههبیت وهك دهروازهیهكێ بازرگانی و ئابووری دگهل ئوردنێ و دهولهتێن كهنداڤی. ژبهر ڤێ چهندێ عهرهبێن سوننه دێ نهرماتیێ دیاركهن بوَ چارهسهریا كێشێن سنووری ل ناڤبهرا ههرێما خوه وههرێما كوردستانێ. چنكو بوَ وان بارگرانیه دژاتیێ دگهل دو ههرێمێن ههڤ سنوور بكهن نوكه ئالیێ كوردستانی پێدڤی ب دان و ستاندنێ ههیه بوَ دیاركرنا سنوورێن ههرێما كوردستانێ برهنگهكێ بنهرهت د چارچوَڤێ دهستووری دا و ب بهشداربوونا ئالیێن نیڤ دهولهتی و چاڤدێرێن سیاسی. ئهڤهژی دێ زهمینێ خوهشكهت بوَ جودابونێ ژ عێراقێ ل دهمێ پێدڤی ل دووڤ وان سنوورا. چنكو دهولهت پێك دهێت ژخاك و گهل و دهسههلاتێ. دهمێ سنوورێن خاكی دئاشكرابن ل وی دهمی پێكهاتێن سهر وی خاكی وهك گهل دێ دیاربن و دهسههلات و حوكمرانی ژی دێ شرعیهتا خوه ژ وی گهلی وهرگرن. بڤێ پێنگاڤێ دێ هوَكارێ نافخوهیی هێته چارهسهركرن و دێ سهرهدهری دگهل ههرێما كوردستانێ هێتهكرن ژلایێ دهولهتێن ههڤسوی وهك ههرێمهكا خودان سنوور. دهمێ دهولهتێن زلهێز و كاریگهر ڤێ چهندێ دبینن و بهرژهوهندیێن وان دگهل ئالیێن ههرێمی ناهێنه تێكدان ئهو ژی دێ ب چاڤێ ئهرێنی تهماشهی ڤێ ههرێمێ كهن و بهرژهوهندیێن خوه دگهلدا پارێزن.
ئهزموونێن دیروَكی دیاركرینه كو چارهسهریێن یاسای و دهستووری جێگیرترن ژ چارهسهریێن هێزێ بوَ دیاركرنا سنوورێن دهولهتێ چنكو دێ دوورئێخیت ژ كێشا و ئارێشا و ئهو دهولهت دێ شێت پهیوهندیێن خوه بهێلته ڤهكری دگهل لایهنێن ههرێمی و نیڤ دهولهتی و بهرژهوهندیێن خوه دگهل ههموویا پارێزیت و بێ لایهن سهرهدهریێ دگهل ههموو ئالیان بكهت وهك نموونا سویسرا و لوكسمبوَرگ. ئهگهر حوكمهتا ناڤهند ئاماده نهبیت بوَ ڤێ رێكارێ ل وی دهمی حوكمهتا ههرێمێ دێ شێت برێكا كومسیوَنا ههلبژارتنا ل ههرێمێ پشت بهستن ب مادێ 140یێ دهستوورێ عێراقێ ڕاپرسیێ ل سهر رایا خهلكێ وان دهڤهرا بكهت وهك (دیفاكتوَ) ب بهشداریا نوینهرێن حوكمهتا ناڤهند (ئهگهر رازیبوون) و نوینهرێن un))و چافدێرێن نیڤ دهولهتی دا خهلكێ وان دهڤهرا رهئیا خوه دیاركهن كا ئهوان دڤێت گرێدای حوكمهتا ناڤهند بن یان بهێنه سهر ههرێما كوردستانێ؟ بڤێ چهندێ خاك و گهل ژبنهمایێن دهولهتێ دێ برێكارێن یاسایی جێگیربن وهك ههرێمهكا خودان سنوور دگهل حوكمهتا ناڤهند. پشتی ڤێ قوَناغێ ههردهمێ سهركردایهتیا كوردستانی ل ههرێما كوردستانێ ڤیا سهربهخوَییا ههرێمێ رابگههینیت یان ژ عیراقێ جوداببیت ل وی دهمی دێ پێدڤی ب رهئیا ههموو ئاكنجیێن ههرێمێ ههبیت ب ڕاپرسیهكا گشتی ل دووڤ وان سنوورێن هاتینه دهستنیشانكرن، دهربرینێ ژ ئیرادا خوه بكهن. دهمێ ئهنجام بدهستڤه تێن سهركردایهتیا كوردستانی دێ (تهفویز) ژ ههموو ئاكنجیێن ههرێمێ ههبیت بوَ بریاردانێ ل سهر جودابوونێ ژ عێراقێ. ل وی دهمی پێدڤی یه حوكمهتا عێراقێ ژی رێزێ ل ئیرادا خهلكێ ههرێمێ بگریت و ئهنجاما قهبیل كهت ههر وهكو ل كوسوڤوَ و تهیمورا روَژههلات و باشوورێ سودان هاتیه قهبیلكرن و رێز لێ هاتیه گرتن.
