ڕیفراندۆم: شه‌ڕ چێتره یان ده‌وله‌ت یان به‌تالى؟
(شرۆڤه‌ك سایكۆلۆژى بۆ گۆتنه‌ك كورده‌وارى )
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
گه‌له‌ك جاران هه‌ر ئێك ژ مه بخۆ و دبیت خه‌لك و نه‌ته‌وه‌یێن دیتر گۆتنێن وه‌كى ” شه‌ڕ چێتره ژ به‌تالیێ” و به‌لكۆ گه‌له‌ك گۆتنێن پێشیێن كورده‌وارى بۆ مه‌به‌ستێن نه‌رێنى یان بۆ شكاندنا كوردان بكا ئینابیت و ئه‌و چه‌ند ژى قووناغ یان جۆره‌كه ژ وێ هه‌ستا كۆژه‌كا خوه ب كێم دیتن، یاكۆ بیردۆزێن ده‌روونناسى ب فاكته‌ره‌كێ كۆژه‌ك، چ ل سه‌ر ئاستێ تاكى و چ ل سه‌ر ئاستێ جڤاكى، دبینن.
دیاره ڕه‌نگ و ڕووى و وشه‌یێن ڤێ گۆتنێ د به‌رێخۆدانا ده‌ستپێكێ دا كرێت و نه‌رێنى دهێنه‌دیتن، به‌لێ پێداچوونه‌ك ب دیرۆكا كورد و كوردستانیان، ژ لایه‌نێ جڤاكى و كه‌لتوورى و فه‌رهه‌نگى و ئایینى وه‌سا نیشا ناده‌ت و به‌رۆڤاژى ڕامانه‌ك ب هێز و ئه‌رێنى یا تێدا هه‌ى و د فه‌لسه‌فه‌یا سیاسى و كارگێڕى و جڤاكیا سه‌رده‌مدا، وه‌ك ئێك ژ بنه‌ما و پره‌نسیپێن دیمۆكراسیه‌تێ دهێته دیتن و زانین، لده‌مه‌كى ئه‌ڤه بۆ هزاران سالانه بابۆكالێن مه وێ بنه‌مایێ د ژیانا خوه بكاردئینن، مه ل بن هه‌ستا خوه ب كێم زانینا كو هنده‌ك نه‌ته‌وه‌یان ل ده‌ڤه‌رێ و ژ به‌ر ئه‌گه‌رێن هه‌ڤڕكیا سیاسى و نه‌ته‌وه‌یى و جڤاكى و كه‌لتوورى د دل و ده‌روونێ مه دا چاندى، وێ وه‌كى گه‌له‌ك تشتێ دیتر ب كێماسییه‌ك ژ خوه دبینین و هه‌تاكۆ گه‌له‌ك جاران بۆ خۆ شكاندنێ وێ د گۆتنێن خۆ دا دووباره دكه‌ین و وه‌ك لاوازییه‌كا خوه بۆ خوه و خه‌لكێ دیار دكه‌ین، ل ده‌مه‌كى كو دیرۆكا مرۆڤایه‌تیێ نیشا دده‌ت، ده‌مێ كوردان شارستانیه‌ت هه‌ى خه‌لكێ هێشتان” نان ب گۆهى دخوار” ! به‌لێ خه‌لكێ هه‌ر یا كریه د سه‌رێ مه دا كورد نه‌ته‌وه‌كن به‌ڵاڕویش و هه‌مى ده‌مه‌كى ل به‌ڵایێ و شه‌ڕى و فتنا و ئاریشان دگه‌ڕهن.
یا ڤه‌شارتى نینه ئاڤێستا، پرتووكا ئایینى یا كو زه‌رده‌شتێ میدى، وه‌ك ئێك ژ بزاڤێن چاكسازیێ ل ده‌ستپێكا مرۆڤاتیێ و پێشى نێزیكى (4200) سالان، هاتى نڤێسین و به‌لاڤكرن، ئێكه‌م پرتووكه ب زمانێ كوردى هاتیه‌تۆماركرن و فه‌لسه‌فه‌یا ئایینى و پرۆگرامێ چاكسازییا وى په‌یامبه‌رێ كورد و ئاریایى یه، ب سه‌ر مرۆڤاتیێ دا باراندى. ڤێ پرتووكێ كارتێكرنه‌ك مه‌زن ل سه‌ر شارستانیه‌تێ بگشتى، و ئایێنێن وه‌كى جۆهیاتیێ ( یه‌هوودیه‌ت) و مه‌سیحیه‌تێ و هه‌تاكۆ فه‌لسه‌فه‌یێن دیتر، و نه‌خاسمه فه‌لسه‌فه‌یا یه‌ونانى و ئه‌لمانى و … هتد، هه‌بوویه و پێداچوون ب ناڤه‌رۆكا وان نیشان دده‌تن گه‌له‌ك ژ وان ژ ئایینێ زه‌رده‌شتى یێن هاتینه‌وه‌رگرتن و چاڤلێكرن.
ئێك ژ وان ژى مه‌زنترین فه‌یله‌سۆفێ حه‌زژێكه‌رێ زه‌رده‌شتى، ئانكۆ فریدریك نیچه‌یه، كه ل سالا (1753) پرتووكه‌ك بناڤێ زه‌رده‌شتى نڤێسى و تیدَا باوه‌رێن خۆ یێن فه‌لسه‌فى به‌لاڤكرین، و تێدا ب ئاشكرایى خۆیا دبیت كا نیچه چه‌ند كه‌فتیه بن كارتێكرنا زه‌رده‌شتى و چه‌ند ب باوه‌رێن وى سه‌همگرتى و حێبه‌تییه و وان ب دروست و گرنگ دزانیت.
دیاره ژى ئه‌ڤ پرتووكا زه‌رده‌شتى، ئانكۆ ئاڤێستا، یاكۆ د ناڤ نه‌ته‌وه‌كێ میدى-كوردى هاتیه گۆڕێ، وه‌ك چه‌وا هه‌مى ئایینێن دیتر ژى وه‌سا بووینه، هه‌ر ئایین و په‌رتووكه‌كا وى ئایینى دویر نه‌بوویه ژ كه‌لتوور و فه‌رهه‌نگێ جڤاكیێ وى نه‌ته‌وه‌ى و كوردان، و گه‌له‌ك كارتێكرن ل سه‌ر هاتیه‌كرن.
نیچه‌یێ فه‌یله‌سۆف، ل جهه‌كى ژ پرتووكا خوه و ب كارتێكرنا زه‌رده‌شتى، دبێژیت: “ئه‌ز داخوازا شه‌ڕى و جه‌نگى دكه‌م. به‌لێ شه‌ڕه‌كێ تێدا نه ئاسن و نه ئاگر هه‌بیت، به‌لكۆ بنه‌ما و پره‌نسیپ تێدا ململانێ و شه‌ڕى بكه‌ن، و هه‌ڤڕكى و كێبركێیا وێ یا خۆدانێن بیروباوه‌ران بیتن”(ل. 286). ئانكۆ هه‌مان ئه‌وه یا كوردان گۆتى و شه‌ڕ پێ چێتر و باشتره ش به‌تالیێ! به‌س ئه‌و شه‌ڕ یێ كۆ چه‌ك و تڤه‌نگ و كۆشتار و سه‌ربڕین و تالانكرن و جاریه برن و سۆتن و وێرانكرن و مالوێرانى بوونا خۆ نینه. به‌لكۆ ل شوینا وان، خۆدانێن بیروباوه‌ر و هزرێن قه‌نج و بمفا و به‌رهه‌مهینه‌ر بێن و هزرێن خوه پێشكش بكه‌ن و كى باشتر بیتن ئه‌و سه‌ركه‌فتى و یێ دیتر دۆڕایه.
به‌لێ ئه‌و جۆرىِ شه‌ڕێ كورد دخوازن نهێنییا وێ ئه‌ڤه‌یه، و ئه‌ڤه هزاران ساله ئه‌م و خه‌لك ب شاشى تێگه‌هشتینه و ده‌وله سه‌رێ وێ شاشیێ هنده‌ك و یان گه‌له‌ك جاران تڕانا ژى بخۆ دكه‌ین. و ئه‌ڤرۆكه ژى، ل سه‌ر هزرا بابۆكالان و په‌یامبه‌رێ كه‌ڤنار و فه‌لسه‌فه‌یا حه‌زژێكه‌رێن وى و وێ، و ب كه‌لتووره‌كێ زه‌نگینێ كورده‌وارى و قه‌نجیخوازیێ و ئازادیخوازى و ل چه‌رخێ دیمۆكراسیه‌تێ هه‌وار دكه‌ن: شه‌ڕێ چۆنا سه‌ر سندۆقێن ده‌نگدانێ و ژپێخه‌مه‌ت ئاڤاكرنا ده‌وله‌ته‌كێ گه‌له‌ك ژ وى شه‌ڕێ ئه‌ڤه سه‌دان ساڵه ب هه‌مى جۆرێن چه‌كێ گه‌رم و سار، بێ مفا سه‌دان هزار قۆربانى هه‌ین، چێتر و باشتره.
ژێده‌ر: نیچه، فریدریك(2010). هكژا تكلم زردشت: كتاب للكل و لا لأحد، ترجمه: فلیكس فارس، میراپ.
*بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتییا په‌روه‌رده/ زانینگه‌ها زاخۆ
