ڕەنگڤەدانا دیاردەیێن جڤاكی د هۆزانا (خەمێن خانمێ)* دا
جیریە غازی
هۆزانڤان ب شێوەیەكی گشتی د ئەڤێ هۆزانێ دا باسێ خەم و ئێش و ئازارێن خۆ ل بەرامبەر یارا خۆ دكەت، ئەو یارا دووری وی و ئەو د ئێشێن ئەڤینا وی دا هێلای. د ناڤ هۆزانێ دا هۆزانڤانی ئاماژە ب چەندین دیاردەیێن جڤاكی دایە، كو مەبەست ژ دیاردەیێن جڤاكی ئەوە دەمێ كۆمەكا كەسان جڤاكەكی پێك دئینن و ئەڤ كەس دناڤ ئەڤی جڤاكی دا چەندین كار و كریاران ئەنجامددەن و بەردەوامیدان ب ئەڤان كار و كریاران د ناڤ جڤاكی دا دبنە دیاردە، ئەڤجا ئەڤان دیاردەیان چ كارتێكرنێن باش هەبن ل سەر جڤاكی یان ژی كارتێكرنێن نەباش هەبن، وەكی دیاردەیێن (غەریبی، كۆچكرن، پەشیمانی، دووراتی، بێ ڕێزی، ئەڤینی، نەخویندەواری، مێڤانداری، كوشتن، هەژاری، بن دەستی، بەرزەبوون، مرن و …هتد).
ئەو دیاردەیێن هۆزانڤانێ ناڤبری د هۆزانا خۆدا ئاماژە پێكرین، ئەڤێن ل خوارێنە:
١- پشتگوههاڤێتن:
پشتگوههاڤێتن، ئانكو گرنگی نەدان ب كەسەكی یان ب تشتەكی، ئەڤەژی ژ ئەگەرێ نەڤیانا وی كەسی یان ئەوی تشتی دروست دبت، ئەڤە دیاردەیەكا جڤاكییە و ل نك پتریا كەسان دهێتە دیتن، هۆزانڤانی د هۆزانێ دا باسێ یارا خۆ دكەت، كو سەرەرای هندێ ئەو هەرشەڤ د هزرێن وێ دایە و خەو ب چاڤان ناكەفت ژبەر وێ، لێ یارا وی ئەو پشتگوههاڤێتییە و چ گرنگیێ ب ئێش و ئازارێن وی نادەت، هەروەك دبێژت:
«نە ڕۆژێن من ڕۆژەڤن
نە خەو ب شەڤێن من دكەڤن
تە پشتا خوە دا من و
ڤان خەما
خوشی نەما».
٢- گیرۆبوون:
گیرۆبوون ئێكە ژ دیاردەیێن دیتر دناڤ جڤاكی دا، پتریا كەسان گرنگیێ ب ژڤانێن خۆ نادەن و ل دەمێ دەستنیشانكری ناڤەگەڕن و گیرۆدبن، ئەڤە دیاردەیەكە بەرچاڤە دناڤ جڤاكێ مەدا، ژبەر هندێ هۆزانڤان باسێ ئەڤێ دیاردەیێ دكەت، دەمێ باسێ نەهاتنا یارا خۆ و گیرۆبوونا وێ دكەت، هەروەك دبێژت:
«هاتنا تە
گەلەگ گیرۆبوو و ڤەما»
٣- قەرەبووكرن:
ئێكە ژ دیاردەیێن جڤاكی و پتریا كەسانێن جڤاكی دەمێ خەلەتییەكێ یان شاشییەكێ ل بەرامبەر كەسەكی دكەن، ئەوێ خەلەتی و كێماسیێ ب تشتەكی دیتر قەرەبوو دكەن، داكو كەسێ بەرامبەر لێ خۆشبت. هۆزانڤانی د هۆزانێ دا باسێ ئەڤێ دیاردەیێ كرییە و د خەما یارا خۆدایە كا دێ چەوا یارا وی قەرەبوویا هندێ دەت، كو ئەو د ئەڤان هەموو سالاندا ب تنێ هێلای د ئێش و خەماندا، هەروەك دبێژت:
«بەس بێژە من…
دێ چەوا قەرەبوو كی
ئەڤان هەمی سال و دەما؟»
٤- دووراتی و غەریبی:
دیاردەیا دووراتی و خەریبیێ ژ دیاردەیێن دیترن كو پرانیا خەلكێ پێ دنالن، ئەڤ دیاردەیێن جڤاكی پرانییا وان لنك ئەوان كەساندا دروست دبیت، دەمێ كو قەستا ژ دەرڤەی وەلاتی دكەن یان ژی دەمێ ئێك دووری جهێ مرۆڤی بت یان ژ ئەگەرێ دەستدانا كەسێن خۆشتڤی بیت، كو دیتنا ئەوان كارەكێ ب ئەستەم بت، ل ئەوی دەمی پێلا غەریبیێ ژ ئەگەرێ دووراتیێ دروست دبت. هۆزانڤان ژی ئەڤێ چەندی د هۆزانا خۆدا دەتە دیاركرن و باسێ دووری و خەریبییا یارا خۆ دكەت، دەمێ ژ بەر وێ دكەفتییە د بارێن دژوار دا و دبێژت:
«دەمێن عەشقێ
پڕ دژوار بوون
كەلا غەریبییێ
تژی ئێش و ئازاربوون
ژ دویریا تە
خەمێن د ڤی دلێ مندا
گەلەك گەلەك حیج و هار بوون»
٥- ئەڤینی:
ئەڤینی و ئەڤینداری وەك ئێك ژ پێكهات و دیاردەیێن سەرەكی بۆ ژیانێ، كو د ناڤبەرا دو كەساندا ڕوودەت، ئەڤە ئێكە ژ دیاردەیێن گرنگ د ژیانێدا، كو د ئەدەبیاتا كوردیدا ژی ئەڤ دیاردەیە جهەكێ بەرچاڤ هەبووە و چەندین داستانێن ئەڤینداریێ هاتینە گۆتن، هۆزانڤانی ژی ئاماژە ب ئەڤینەكا پاقژ دایە و باسێ ئەڤینییا (مەم و زین، فرهاد و شرین، سیابەند و خەجۆك)ێ ددەت كا چاوا ل هەمبەر ئەڤیندارێن خۆ خۆ كرینە قوربان، لەورا ئەڤان دكەتە نموونەیەك بۆ عەشق و ئەڤینا خۆ ل هەمبەر یارا خۆ و دبێژت:
«وەرە خانم…
ما تە نە بهیستییە
داستانا مەم و زینێ؟
سیابەند و خەجۆكا
فەرهاد و شرینێ؟»
٦- نەخویندەواری:
نەخوێندەواری ئێكە ژ دیاردەیێن بەرچاڤن نەخاسمە دناڤ جڤاكێ كوردەواری دا، كو ب ڕێژەیەكا زۆر دهێتە دیتن، بێ گۆمان ئەڤە ژی دزڤڕیت بۆ ئەگەرێن جۆراوجۆر. هۆزانڤان باسێ یارا خۆ دكەت و دبێژتێ ئەرێ ما تو چ تشتان ناخوینی داكو تو مفایەكی ژێ ببینی، هەروەك دبێژت ما تو داستانان ناخوینی داكو تو ژی وەكی وان قارەمانان بەها و گرنگیێ بدەیە عەشق و ئەڤینا مە، ل ڤێرێ دیاردبت كو یارا ئەوی نەخویندەوارە و گرنگیێ ب خواندنێ نادەت، ژبەر هندێ نەشیایە سەربۆڕەكێ ژ چیڕۆك و داستانێن ئەڤینیێ وەربگریت و بەرەڤ ویڤە بچت:
«بەس بێژە من
ما ڤان چیڕۆكان نا خوینی.»
٧- قوربانیدان:
قوربانیدان ئێكە ژ دیاردەیێن دیتر یێن جڤاكی، ئەوە دەمێ كەسەك ژ پێخەمەت ئەڤینەكا زێدە ل هەمبەر كەسەكی دیتر ژیانا خۆ یان هندەك تشتان ژ ژیانا خۆ كێم بكەت و بكەتە قوربان بۆ كەسەكی دیتر. هۆزانڤانی ژی ئاماژە دایە ئەڤێ دیاردەیێ و هیڤیان دكەت كو یارا وی ژی هەروەك ئەوان قارەمانێن د داستانتدانا خۆ كرینە قوربان ژ پێخەمەت ئەڤینا خۆ، خۆ بكەتە قوربانی ئەڤینیا وی و هەردو پێكڤە چیڕۆك و داستانێن ئەڤینیێ و قوربانیدانێ دروستبكەن.هەروەك د دەتە دیاركرن و دبێژت:
«ئەم ژی پێكڤە
بۆ ئەڤینێ ببین قوربان
ببین چیڕۆك …ببین داستان»
* هۆزانا (خەمێن خانمێ) ژ ئالییێ هۆزانڤان (سەیفوللا محەمەد) هاتییە نڤیسین و د ڕۆژنامەیا «ئەڤرۆ»دا ل ڕێككەفتی 7/7/2025 د ژمارە (3779)دا هاتییە بەلاڤكرن.
