ژن و یه‌كسانى
جوان عزه‌ت/ پشكا ئێكێ
ئه‌گه‌ر بێژین واته‌یا ژنێ چیه؟ یان بۆچى هاتیه هه‌بوونێ؟ دێ دیاربیت، كو ژن هه‌رده‌م ئه‌و پیرۆزى و رۆناهى یه، یا كو ژیان ل به‌ر هێزا وێ ئاراسته‌ى نه‌خشه‌یه‌كێ نووتر دبیت و هه‌مى وان هێلین سۆر فێرى شۆره‌شه‌كا ئێك لایى دكه‌ت، بێ كو هزرا داگیركرنا تایێ مێرى بۆ كونترۆلا خوه ڤه‌گوهێزیت، ئه‌و هزر د یه‌كسانیا سیسته‌مێ ره‌گه‌زى دا دكه‌ت، چونكو ژن تاكه ژێده‌رێ په‌یاما به‌رهه‌مهێنه‌ر و ره‌وشه‌نبیرى بوویه.
به‌لێ مخابن، پرسا ژنێ د ناڤ جڤاكێ كورده‌وارى دا پرسه‌كا جۆرا و جۆره، چونكو ئه‌وا د كه‌ڤن دا تێكه‌لى جیهانا كوردى بووى، تێگه‌هێ ژن و زه‌لام ب تێگه‌هێ پۆلیسێن جه‌سه‌دى دان ناڤنیشانكرن، هه‌تا د بنه‌ره‌تیا ڤى جڤاكى ژى دا ژن ب ناڤێ نیڤا زه‌لامى هاته ناڤكرن، چونكو ئه‌قلێ زه‌لام سالاریێ ل سه‌ر ژنێ یێ زالبوو، هه‌تا نها ژى د ناڤ جڤاكێ رۆژهه‌لاتێ دا حه‌تا ئاسته‌كێ ئه‌و ڤه‌رێژه مایه.
ئه‌گه‌ر بێژین یه‌كسانى چیه؟ بۆچى بۆ ملله‌تێن پێشكه‌فتى هاتیه بكارئینان، به‌لێ د ناڤ جڤاكێ رۆژهه‌لاتێ دا ب رێژه‌كا كیم به‌رپابوویه؟ ژبه‌ركو یه‌كسانى ئه‌و چه‌مكه‌یه كو دیمۆكراسیه‌تێ و مافێن ژیانێ ته‌مام دكه‌ت و ل ژێر ناڤێ چاره‌نڤیس و ئازادیا گه‌لان دهێته دانان و ده‌ست نیشانكرن، له‌ورا مه‌رجێن كۆمكرن و رێكخستنا وێ هه‌مى ب رێیا ئاڤاكرنا ئه‌قلێ خه‌لكى یه و خه‌لك بریارێ ل سه‌ر دامه‌زراندنا مولكێ وێ دكه‌ت، له‌ورا د ناڤ مه دا هێشتا ئه‌و په‌یمانه نه هاتیه نووكرن كو هزرێن نوو ل ژێر ناڤێ خه‌لك ب یه‌كسانى و مه‌ده‌نیه‌تێ بهێنه نیاسین و ئاڤا ببن.
بنێره، ئه‌گه‌ر هزر د سیسته‌مێ هه‌رێمێ دا بكه‌ین، كوردستان ب خوه چه‌ند پشك بوویه و هه‌ر پشكه‌ك ب سیسته‌مه‌كێ حاكم و یاسایه، كه‌واته پلا ئیكێ، په‌یڤا ئێكێ، پشكداریا ئێكێ و…هتد هه‌ر زه‌لامه ژن ل پاشیا وى یه. ئه‌ڤ چه‌نده ژى خورتیا سه‌پاندنێ ل سه‌ر رێگرتن ناڤه‌رۆكا ره‌گه‌زێ مێ دا دچه‌سپینت، بێ كو جڤاك به‌ر ب ئاستێ تێگه‌هشتن و چالاكێن جودا ڤه بچیت. به‌لێ ژن هه‌رده‌م خوه ل گه‌ل په‌روه‌ردا گشتى یا جڤاكى هه‌ڤبه‌ند دبینت، چونكو ئه‌وا دشێت جڤاك، خێزان، زارۆ و…هتد په‌روه‌رده بكه‌ت هه‌ر ژن بوویه، له‌ورا دشێت ب خالا چاره‌سه‌ركرنا ده‌سپێكى ژى بهێته دیتن.
ل ڤێره مافێ مه‌یه، چه‌ند پرسیاره‌كان بئازرینن، كا ئه‌م ژنێ چاوا دهه‌لسه‌نگینن، یان خواندنا تێكست و رۆلێ ژنێ د ناڤ مه‌دا ب چ ره‌نگ بوویه؟ ئه‌رێ ژن تنێ ب داپوشینا مێ سالارى و به‌نده‌یا مال و مولكان هاتیه ژیانێ؟ مانه ژن ئه‌و ژێده‌ره یێ كو ملله‌ت ل سه‌ر پالپشتیا وێ فێرى فه‌رهه‌نگا گوهۆرین و نووخوازیێ دبیت، به‌لێ بۆچى جیهانا ژنێ هه‌رده‌م د ناڤ كورده‌ورایێ دا ب ره‌نگێ ره‌ش و فورمێ تابلۆكرنێ دهێته دیتن و نیاسین؟
ئه‌نجام، واته، ژن تاكه رێك بوویه، كو شیایه هه‌بوونا خوه بۆ جڤاكى بسه‌لمینت و ببیته ده‌ستكه‌فته‌كێ مه‌زن بۆ جهئینانا یاسایه‌كا یه‌كسانى و مه‌ده‌نى د ناڤ شارستانیا ملله‌تى دا، ئه‌گه‌ر ب گشتى به‌حسێ هزرا ژنێ د ناڤ كه‌لتورێ رۆژهه‌لاتێ بكه‌ین، هه‌تا نها نه‌ریتێ كوردى زالى ئاره‌زو و هێزا ژنێ نه بێ كو بزانن ژن واته‌یا چاره‌سه‌ركرنا ژیانێ یه، چونكو ئه‌و ئاستێ وێ ب تێكهه‌لیا دێم و له‌شى ڤه پرۆسسه دكه‌ن. له‌ورا گرنگه ئێدى ئه‌م ل سه‌ر ره‌هێن رامان و هه‌بوونا ئه‌قلێ ژنێ رابوه‌ستین، داكو وێ ژ پراكتیزه‌كرنا خه‌له‌ت بده‌ین لادان و به‌ر ب رێیین ئاڤاكرنا هزرى و ئه‌قلى ڤه ببه‌ین.
ژن و یه‌كسانى
جوان عزه‌ت/ پشكا دوویێ
یۆمو كیناتا دبێژیت: “خه‌ته‌نه‌كرن كاره‌كێ پێویسته، چونكو هه‌كه ئه‌و نه‌بیت ژن نه دبیته‌پشكه‌ك ژ جڤاكى و نه دبیته خودان ناسنامه”. واته، هه‌رجڤاكه‌كێ ئه‌ڤ سالۆخه‌ته تێدانه‌بیت، هینگى ژن ته‌په‌سه‌ر دبیت و ل سه‌ر كه‌شێ ژیانا وێ ئه‌ڤ دیارده دبیته گرنگیدانا نه‌ریته‌كێ زال، د هه‌مان گۆتنا خوه دا ئه‌ڤ سه‌رۆك كۆماره دبێژیت: “ئینسان/ مرۆڤ ب ئازادى ژدایك دبن و یه‌كسانن، له‌ورا گرنگه ژن و زه‌لامان باوه‌رى ب وى مافى و وێ ئازادى و یه‌كسانیێ هه‌بیت” دیاره، یه‌كسانى بۆ وێ چه‌ندێ په‌یدابوویه، كو مرۆڤ رۆژانه هزربكه‌ت دا زووتر ده‌ست ژ وان تراژیدى و نه‌ریتان به‌رده‌ت یێن كو بووینه ژێده‌ریێن گونه‌هباركرن و ژناڤبرنا سه‌دان كچ و ژنێن د ناڤ كه‌لتوورێ ژیانه‌كا به‌رچاڤ د.
ئه‌گه‌ر ئه‌م ب درێژاهى ل سه‌ر بوویه‌رێن ژن و زه‌لامى د ناڤ نه‌ریتێ كوردى ب راوه‌ستین، دبیت ب كویراتیا سالان ئه‌م ژ هه‌لنگافتن و كێشه‌یێن ڤان ره‌گه‌ز و بونه‌وه‌را رزگار نابین، چونكو جڤاكێ كوردى پێگه‌هێ ژنێ د رۆلێ سیاسى، كومه‌لایه‌تى، ئابوورى، جڤاكى دا لاواز دیتییه و ل قه‌له‌م دایه، ژ به‌ر ڤێ ژى ئه‌و نه‌ریتێ ل سه‌ر به‌گراوه‌ندێ ره‌گه‌زى دهێته سه‌پاندن، نابیته نه‌ریته‌كێ شیرین و ژێهاتى د ناڤه‌رۆكا شارستانیا كوردى دا.
بێنره، هه‌ر جهه‌كێ یان هه‌ر ملله‌ته‌كێ یه‌كسانى تێدا نه‌بیت، هینگێ كێشه‌یێن ژنێ زۆردبن و هه‌تا وى ئاستى ئێدى بیاڤێ ئاماده‌بوونا وێ د رێتما جڤاكى و وه‌كهه‌ڤیێ دا به‌ر ب سێگۆشا هه‌ڤركى و گاریگه‌ریا كاره‌ساتان دچیت، به‌لێ كا چاوا هه‌ر كه‌لتووره‌كێ زمان، ئایین، سیسته‌م، نه‌ته‌وا خوه یا جودا هه‌یه، ئها هۆسا وى كه‌لتوورى مافێ یه‌كسانیا ژن و زه‌لامى ژى هه‌یه، هه‌تا بشێت به‌رهه‌نگاریا ئاسته‌نگان بگریت.
ئه‌گه‌ر ئه‌م دیرۆكا ژنا كورد بببینن هه‌تا ئاسته‌كێ بێ به‌هر نه‌بوویه ژ وان مه‌رجێن گۆشه‌گیر ب ده‌ستنیشانكرنا ژیانا وێ یا نه‌ریتى ڤه، به‌لێ مخابن بزاڤێن وێ د رۆلێ رێخستنا هشیاریێ دا فشارى بووینه، ره‌نگه ئه‌ڤ خاله ژى نه‌بوویه بنه‌مایه‌كێ سه‌ره‌كى و هانده‌ر بۆ رزگار بوونا وێ ژ ڤێ وه‌هما ره‌ه و ریشالى، چونكو ئه‌و جڤاكێ ژ پێخه‌مه‌ت ناسناما ب ناڤێ بابسالار هاتیه داناندن، ژن كریه قوربانیا هێرشێن بێ واته و هه‌رده‌م پێشوازیا وێ ب شێوازێ سڤك و پشتگوههاڤێتى دیار بوویه، ژ به‌ر كو ئه‌ڤ جۆره جڤاكه ب ئه‌نجامێ بابسالار و دایك سالار كۆنترۆلێ ل سه‌ر كه‌سایه‌تیا مرۆڤى دكه‌ت و ناهێلیت مرۆڤ ب ئه‌قلێ خوه سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل ئازادى و بریارێن ژینگه‌ها خوه بكه‌ت، له‌ورا ب وێ چه‌ندێ ژن ژى خوه‌ش باوه‌رنابیت كو ئه‌و ئێكه ژ مه‌مله‌كه‌تێن فه‌زیله‌تێ بۆ ناڤ هه‌مى قه‌واره‌یێن جڤاك و ملله‌تێ خوه دا، به‌لكو هه‌رده‌م باوه‌ریا وێ قوربانیا وێ یاسایێ یه ئه‌وا كو نه‌هێلیت كارێكته‌ر، ئازادى، په‌وه‌رده و ئیراده‌یا خوه یا تایبه‌ت هه‌بیت. ئه‌نجام: ئه‌گه‌ر بێژین بوچى هه‌رده‌م ژن دبیته نیشانا ئاست نزمیا جڤاكى؟ كه‌واته، خه‌له‌تى هه‌م ژ بۆ شاشى و نه‌ئاڤاكرنا ژنێ دزفریبیت هه‌م ژى ژ بۆ ره‌نگڤه‌دانا وێ ره‌وشه‌نبیریێ یه، ئه‌وا ب ماسكێن نه ئافراندناراستیێ خوه نیشانى هزرا جڤاكى دده‌ت و دبیته پارچه‌ك ژ وان په‌یوه‌ندیێن بێ ڤه‌كۆلین و بێ شرۆڤه‌كرنێن نه‌ئاراسته‌كرى، له‌ورا ئه‌و زانستى شیاى ڤێ ململانا ره‌گه‌زى ژ ناڤببه‌ت، د جڤاكێ كوردى دا نه‌بوویه جهێ ئاماده‌كاریا كاركرنێ و چه‌ساپاندنا ده‌رگه‌هێن یه‌كسانیێ ل به‌رامبه‌ر جیهانگه‌ریا سه‌رده‌م بۆ ژن و زه‌لامى.
