ژ بیرهاتنێت دامه‌زراندنا ئێكه‌تیا نڤیسه‌رێت كورد
د. ره‌شید فندی
ل 10 ی شواتێ ژ هه‌ر سال , بیرهاتنا ئاڤاكرنا ئێكه‌تیا نڤیسه‌رێت كورد ل كوردستانا عیراقێ بسه‌ر مه‌دا دبۆریت ومه ژی چه‌ندین بیرهاتن دگه‌ل وێ ئێكه‌تیێ هه‌نه ئه‌وا ل به‌روارا ناڤبری ژ سالا 1970 ێ هاتیه ده‌ستوور دان. كو چه‌ند نڤیسه‌رێت كورد ل به‌غدا داخواز نامه‌یه‌ك پێشكێشی وه‌زاره‌تا ناڤخۆیا عیراقێ كر بۆ ئاڤاكرنا ئێكه‌تیه‌كێ ب ناڤێ ئێكه‌تیا نڤیسه‌رێت كورد ل عیراقێ , پشتی پسیاركرن و دانوستاندنێ ل سه‌ر وی په‌یره‌وێ وان پێشكێشی وه‌زاره‌تا ناڤبری كری , وه‌زاره‌تا ناڤخۆ ل ڕۆژا 10 ی شواتا سالا 1970 ێ ده‌ستوری دا وان نڤیسه‌ران ب دامه‌زراندنا ئێكه‌تیا نڤیسه‌رێت كورد ,تشتێ سه‌یر ئه‌وه ئه‌و داخوازنامه ب ناڤێ چیرۆكنڤیس ( كاكه مه‌م بۆتانی )هات بوو پێشكێشكرن, پشتی پێنجی سالا ژ ته‌مه‌نێ وێ ئێكه‌تیێ , هه‌ر ئه‌و كه‌س ئانكو ( كاكه مه‌م بۆتانی ) ده‌مێ پار چوویه به‌ر دلۆڤانیا خودێ , هه‌ر ئه‌و كه‌س سه‌رۆكێ وێ ئێكه‌تیێ بوو !!
ده‌مێ ل 10 ی هه‌یڤا شواتا سالا 1970 ێ ده‌ستور هاتیه دان بۆ نڤیسه‌رێت كورد , وی سه‌رده‌می سه‌قایێ پێكهاتنێ بوو ل ناڤبه‌را حكوومه‌تا عیراقێ و سه‌ركردایه‌تیا شۆره‌شا ئه‌یلوولێ ب سه‌رۆكاتیا جه‌نابێ مسته‌فا بارزانی , پشتی هه‌یڤه‌كێ , ئانكو ل 11ی ئادارا سالا 1970ێ رێككه‌فتنا ناڤبه‌را هه‌ردوو لا هاته راگه‌هاندن و حوكمێ ئۆتۆنۆمی بۆ ده‌ڤه‌را كوردستانێ هاته راگه‌هاندن .
بێ گۆمانه وی سه‌قای , سه‌قایێ ئاشتیێ كاره‌كێ ئه‌رێنی كره سه‌ر دامه‌زراندنا ئێكه‌تیا نڤیسه‌رێت كورد , وێ كۆما نڤیسه‌رێت كورد خه‌بات بۆ به‌ستنا كۆنگرێ خۆ یێ ئێكێ كر , و ل دوو ڕۆژێت 23 و 24 ی خزیرانا سالا 1970 ێ ئێكه‌مین كۆنگره ل هۆلا ( الخلد ) ل به‌غدا هاته گرێدان وباشترین نڤیسه‌رێت كورد یێت وی سه‌رده‌می به‌شدار بوون , چه‌ندین نڤیسه‌ر ژ پارێزگه‌ها نوو چێبوویا دهۆك ژی ئاماده‌ی كۆنگره‌ی بوون . و هۆزانڤان هه‌ژار موكریانی وه‌ك ئێكه‌مین سه‌رۆك بۆ نڤیسه‌رێت كورد هاته هه‌لبژارتن وشێخ مه‌مدوح بریفكی ژی وه‌ك ئه‌ندامێ ده‌سته‌یا رێڤه‌برنێ هاته هه‌لبژارتن .
وێ ده‌سته‌كا نڤیسه‌ران هه‌ول دان , لقێت خۆ ل پارێزگه‌هێت كوردستانێ ئاڤاكه‌ت , لبه‌راهیێ ل هه‌یڤا 10 یا وێ سالێ ل سلێمانیێ و ل هه‌یڤا 1 یا سالا 1971 ێ ل هه‌ولێرێ و ل هه‌یڤا 8 هه‌مان سالێ ل دهۆكێ وپاشی ل كه‌ركووكێ .
ئه‌ڤه پێشه‌كیه‌ك بوو بۆ چوونا ناڤ بابه‌تی , لێ ئه‌م دێ پتر چینه سه‌ر بابه‌تێ لقێ دهۆك , ئه‌و تشتێ من دڤێت ئه‌ز بێژم ئه‌وه , وی سه‌رده‌می , ئانكو ل ده‌سپێكا سالێت حه‌فتێیا سه‌روبه‌رێ دهۆكێ دگه‌ل سلێمانیێ و هه‌ولێرێ یێ جودا بوو , هه‌ر ژ سالێت بیستا و پشتی ئاڤاكرنا ده‌وله‌تا عیراقێ , ل سلێمانیێ چه‌ندین ڕۆژنامه و گۆڤار ده‌ردكه‌فتن و هه‌می ب زمانێ كوردی بوون و خه‌لكێ وێ ده‌ڤه‌رێ ب كوردی خواندن و نڤیسین دكر و پشتی چه‌ند سالا چاپخانه لێ هه‌بوو و په‌رتووكێت كوردی لێ د هاتنه چاپكرن , هه‌ر وه‌سا ل هه‌ولێرێ هه‌ر ژ سالێت سیها گۆڤار لێ ده‌ردكه‌فتن وخواندنا كوردی لێ هه‌بوو و هه‌ر ژ سالێت پێنجیا چاپخانا كوردستان لێ هاته دامه‌زراندن .
ل سالێت شێستا ژ چه‌رخێ بۆری ئه‌ز قوتابی بووم ومن ل هه‌ولێرێ د خواند , هه‌رده‌م ل بازارێ هه‌ولێرێ ئه‌م د به‌ر جهه‌كی را د بۆرین , ل سه‌ر نڤیسی بوو ( چاپخانا كوردستان ) و زه‌لامه‌كێ كۆنه مێر ب جلكێت كوردی یێ روونشتی بوو , خودانێ چاپخانێ بوو، دگۆتنێ ( گیوی موكریانی ) , ب ده‌هان جۆرێت په‌رتووكا د جامخانێ دابوون , هه‌تا مه‌م و زینا خانی و دیوانا مه‌لایێ جزیری چه‌ندین جارا لێ هاتبوونه چاپكرن و ب ده‌هان دیوانێت هۆزانڤانێت وێ ده‌ڤه‌رێ, كو ل دووڤ گۆتنا , ب سه‌دان په‌رتووكێت كوردی لێ هاتبوونه چاپكرن. من دڤێت بێژم سه‌روبه‌رێ خواندنا كوردی و زمانێ كوردی ل هه‌ولێر و سلێمانیێ وه‌سا بوو , كو ئه‌و قوتابخانا من لێ د خواند ده‌رسه‌كا زمانێ كوردی لێ هه‌بوو ومه سێ سالا كوردی د خواند و مه ئه‌زموون پێ دكرن . من ڕه‌وشا زمانێ كوردی و ئه‌ده‌بێ كوردی ل وان هه‌ردوو پارێزگه‌ها به‌حس كر , دا ژ نوو لسه‌ر ڕه‌وشا زمان و ئه‌ده‌بێ كوردی ل پارێزگه‌ها نوو چێبوویا دهۆكێ باخڤم .
چنكی دهۆكێ هه‌تا سالا 1969 ێ قه‌زایه‌ك بوو سه‌ر ب لیوا مووسل ڤه‌بوو , مووسل نه هه‌ر خواندنا كوردی لێ قه‌ده‌غه كربوو , به‌لكو ژ لایێ ئابۆری ڤه ژی دهۆكێ داگیر كربوو , ئانكو ده‌مێ دهۆكێ بوویه پارێزگه‌ه , نه هه‌ر ژ لایێ كارگێری ڤه ئازاد بوو , به‌لكو ژ لایێ ئابۆری و ره‌وشه‌نبیری وجڤاكی ژی ڤه ئازاد بوو .
ده‌مێ ئێكه‌تیا نڤیسه‌رێت كورد لسالا 1970 ێ هاتیه دانان و پاشی لقێ وێ ئێكه‌تیێ ل دهۆكێ هاتیه ئاڤاكرن , دهۆكێ ڕه‌وشه‌كا تایبه‌ت و لاواز هه‌بوو ل دۆر خواندنا كوردی وتۆرێ كوردی .
مه گه‌له‌ك هه‌ول دان , بۆ پێكئینانا ده‌سته‌یا دامه‌زرێنه‌ر ژ وان ئه‌دیب و نڤیسه‌ران یێت وه‌كو ئه‌ندام هاتینه وه‌رگرتن ل په‌ی مه‌رجێت ئێكه‌تیێ و یێت دزانی ب كوردی بخوینن و بنڤیسن , هه‌تا مه‌شیای ل 12ی مه‌ها 8 یا سالا 1971 ێ په‌یدا بكه‌ین و هه‌لبژارتنا بكه‌ین .
بۆ باشتر تێگه‌هشتنا سه‌روبه‌رێ زمانێ كوردی ,وی سه‌رده‌می په‌رتووكخانه‌یه‌ك ل دهۆكێ هه‌بوو ب ناڤێ په‌رتووكخانا دهۆك, خودانێ وێ گۆته من , 10 ژمارێت حه‌فتیناما ( هاوكاری ) بۆمن تێن , د حه‌فتیه‌كێدا ,( 5 ) ژماره ژێ تێنه فرۆتن و ( 5 ) دزڤرنه‌ڤه , د هه‌مان ده‌م دا ب سه‌دان ژمارێت ( هاوكاری ) ل هه‌ولێرێ و سلێمانیێ د هاتنه فرۆتن , هه‌ر وه‌سا گۆڤارا ( به‌یان ) هێژ وێڤه‌تر , هه‌ر چه‌نده مه نڤیسه‌رێت دهۆكێ ده‌ست پێ كربوو , هێدی هێدی مه هنده‌ك گۆتار وپارچه هۆزان بۆ وان رۆژنامه و گۆڤارا د هنارتن .
د وان ( 20 ) سالا دا , ژ سالا 1971 ێ هه‌تا 1991 ێ ئافه‌رین بۆ وان نڤیسه‌رێت كورد ل دهۆكێ ئه‌وێت خه‌باته‌كا خورت كری ژ بۆ بلند كرنا ئاستێ ئه‌ده‌بی و زمانڤانی ل پارێزگه‌ها دهۆكێ كو ئه‌و ئاست گه‌هانده نێزیك ئاستێ هه‌ولێرێ و سلێمانیێ , هه‌ر چه‌نده گه‌له‌ك كۆسپ و ئاسته‌نگ د رێیا مه دابوون , چ ژ لایێ حوكمه‌تا عیراقێ ڤه بیت , یان ژ لایێ هنده‌ك كه‌سا ڤه‌بیت , كو ب ساناهی نه د هێلا به‌رهه‌مێ مه ب كرمانجی به‌لاڤ ببیت!!
