ژ دەستدانـا كـونترۆلـێ.. كـوشتن وەكـو دیاردەیـەكا ئاسایی
نایف مەحموود
هەلبەت د ڤان هەیامان دا كوشتن وەكو دیاردەیەكا ئاسایی یا بەرچاڤ دبیت د ناڤ جڤاكا مە دا، بێگومان ئەڤێ چەندێ ئەگەرێن خوە هەنە كا بۆچی و چاوا هەست و هزرێن هندەك كەسان دگەهنە وی ئاستی حەتا دەست بدەنە چەكی بۆ كوشتنا مرۆڤان. ئەم دزانین كوشتنا مرۆڤان تاوانەكا مەزنە و هیچ دەقەكێ شەرعی و یاسایی ڕێكێ نادەت خوینا مرۆڤان ب ساناهی بهێتە و ڕێتن سەرا هندەك كێشێن ئاسایی، ژبلی كو كوشتنا دوژمنی ل سەر ئاخ و بەڕەڤانیكرن ژ خاك و سنوورێن وەلاتی و نامووس و شەرەفا مللەتی بیت، ژبلی ڤێ ئێكێ ئەڤا دی دبیتە دەركەفتن ژ حوكمێ شەرعی و خودایی و ئەڤێ ب كریارا كوشتنێ ڕادبیت دبیتە كوژەك چونكی حوكمێ كوشتنێ وەسا یێ ب ساناهی نینە، هەما هەر چ بەرەك و گومتلەك ڤێككەفتن ڤێجا دەست ل چەكی بهێتە دان و یا بڤێت بكەت. چ مێرخاسی و قەهرەمانی د وێ چەندێ دا نینە سەرا تشتەكێ سادە یان ژی كێشەكا ئاسایی یانژی كێشەیەكا ئالۆز ژی بیت كو قابلی گەلەك ڕەنگێن دی یێن چارەسەریێ یە كوشتنێ ل شوینێ ئەنجام بدەت، بەلكی ئەڤ چەندە ستەمەكا مەزنە و گران لسەر بكوژی ڕادوەستیت وەك دادگەه و یاسا و هەروەسا وەك حوكمەكێ خودایی ژی بۆ بن دنیایێ دێ بیتە قاتل و ڕۆژا حەق و حسابێ دێ خودایێ مەزن دادگەهەكا مەزن دگەل دا كەت، وەكی خودایێ مەزن د ئایەتەكا قورئانا پیرۆزدا د فەرمۆت ((مَن قَتَلَ نَفْساً بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعاً ) ) ل ڤێرێ خودایێ مەزن هوژداریێ ددتە مرۆڤان ل سەر كوشتنا ئێكودو، ئانكو هەر كەسەكێ نەفسەكێ بكوژیت بێی حەق هەروەكو وی مرۆڤ هەمی كوشتین. ل ڤێرێ كوشتنێ ئەحكامێن خوە یێن شەرعی و یاسایی هەنە كا ل كیش حالەتی كوشتن یا ڕەوایە، بەلێ ئەو دەمێ هزر و هەلچوونێن مرۆڤان گەرم دبن و شێلی د بن و بێی هزرەكا پاقژ و ساخلەم ل وی دەمی دێ پەنایێ بەتە هزرێن قێزەون و شەڕەنگێزانە كو بێهنا خوینێ و كوشتنێ ژێ بهێت دێ ڕابیت، پێ ل وژدانا خۆ دەت كەڤیتە د ناڤ هزرێن خوە یێن ڕەش و گەنی دا ئو كوشتنێ بۆ خوە حەلال كەت، سەرئەنجام دێ خوە ل شیرێ خودێ دەت و مرۆڤەكی یان چەند مرۆڤان گۆری مێشكێ خوە یێ ڕەش و تاری كەت ئەو مێشكێ ل دوماهیێ پەشیمانی ب سەر دا دهێت و فایدە نەكەت. ئەو دەمێ مرۆڤ تۆرە دبیت ژ ئەگەرێ شەڕە دەڤ بن یان هەر كێشەیەكا دی بیت گرنگە ل سەر خوەبوون هزر د هەدارێ و بێهێن فرەهیێ دا بهێتە گرتن ل وی دمی، چونكی ئارام ڕاگرتن و كونترۆلكرنا بارودۆخی ژلایێ سایكولۆژی ڤە زۆرا پێدڤیە داكو ئەو كارەسات و ئەو تەعلاتیا د دویڤدا نەهێت، ژبەرهندێ بۆ كۆنترۆلكرنا تۆڕەبوون و هەلچوونێن خوە پێدڤیە د دەمێ تۆڕەبوونێ دا یان ژ وی جهی بچیت، یان ژی یێ ل سەر خوە زالبیت، یانژی ب هەر ئەگەرەكێ بیت تۆڕەبوونا خوە داعیریت و كێشا مەزن بچویك كەت و یا بچویك ژی مەزن نەكەت، ئەڤە وەكو چارەسەری. لێ گەلەك ڕێك و چارەسەریێن دی هەنە ل شوینا كوشتنێ هندەك دەرگەهنێن دی بهێنە قوتان، چ دەرگەهێن دادگەهێ بن یان دەرگەهێن كەسایەتیێن جڤاكی بن، یان ژی زانا و بانگخوازێن ئایینی بن، ئەڤە ئەو ڕێك و ئەو پێنگاڤن یێن كو دەرگەهێن پێكهاتن و لێكخۆشبوون و لێبۆرینێ دئیننە ڕۆژەڤێ، ل پشتی هینگێ دێ پەیوەندی ئاسایی بوون و چارەسەری هاتە ڤەدیت هەر كەس ل بالگەهێ مالا خوە ل شوینا هەناسا تۆلڤەكرنێ بكێشیت دێ هەناسا ئارامی و ڤیان و مرۆڤایەتیێ كێشیت، ڕەنگە باڕۆدۆخ هێش خۆشتر و پەیوەندی خۆرتتر لێ بهێن، براتی و پێكڤەژیان دێ كەڤیتە سەر سكەیێ خوە یێ سروشتی و وەكو بەرێ ژیان نورمال و ئاسایی لێ بهێت، نەكو دۆژمنكاری ببیتە بەشەك ژ ژیانێ و هەناسا وان د كونا دەرزیكێ ڕا بهێت و بچیت، كو ئەڤەژی دێ بیتە تایەكا هەردەم گەرم و مرنەكا هەردەم ساخ بو وان كەسێن ب ڤێ ڕەفتار و دیاردا نە مرۆڤانە ڕادبن، ژبەركو ل شوینا ئاشتیێ و ئارامیێ دێ شەڕەنگێزی و كین و نەڤیان جهێ خوە گرن، دەر ئەنجام دێ ئەڤ كارەساتێن دلتەزین ژێ پەیدا بن.
