ڤه‌كرنا پشكێن زانكۆیان ل دووڤ پێدڤیا بازاری یه؟
سه‌ردار شاكر سلێڤانه‌ى
ژبه‌ر گوهۆرینێن به‌رده‌وام و پێشكه‌فتنا ته‌كنولۆژیایێ و گرنگیا زانست و زانینێ د هه‌مى وارێن كارى دا و ل دووڤ پێدڤیا بازارى سالانه یان چه‌ند سالان جاره‌كێ هنده‌ك پشك و كۆلیژ یێن نوو دهێنه دروستكرن و هنده‌ك جاران ژى داخستن ل زۆربه‌یا وه‌لاتیێن جیهانى و ب تایبه‌تى ل زانكۆیێن ئاست بلند. هه‌روه‌سا ژبه‌ر گرنگیا خواندن و زانینێ خودایێ مه‌زن ئێكه‌م ئایه‌ت ئینایه خار بۆ پێغه‌مبه‌رێ مه (محه‌مه‌د) سلاڤێن خودێ ل سه‌ر بن ده‌رباره‌یى خواندن و زانینێ بوویه، دیسا پێغه‌مبه‌رێ مه ژى پالپشتیا خواندن و فێربوونێ كریه، و گه‌له‌ك زانا ته‌كه‌ز ل سه‌ر وه‌رگرتنا زانست و زانینێ كریه، و باشترین نموونه ژى نیلسون ماندێلا دبێژت، زانین چه‌كه‌ك گه‌له‌ك كارتێكه‌ره كو شیان هه‌نه بهێته بكارئینان بۆ گوهارتنا جیهانێ. به‌رى ب تێر و ته‌سه‌لى ل سه‌ر بابه‌تێ گۆتارێ باغڤم، دڤیا بت هنده‌ك زانیاریان ل سه‌ر بازارێن عیراقا فیدرال و هه‌رێما كوردستانێ بزانین، ئه‌گه‌ر تنێ ئه‌م نموونه سالێن پشتى ژناڤچوونا رژێما سه‌دامى دیار بكه‌ین، دێ بۆ مه دیار بت كو به‌رده‌وام بۆدجا عیراقێ گه‌شه كریه و سال بۆ سالێ زێده‌تر بوویه و یه‌ده‌كێ نه‌فتێ و دراڤێن بیانى ژى باشتر بووینه، راسته كو هژمارا ئاكنجیێن وێ بووینه 38 مه‌لی‌ون و چه‌نده‌ك و رێژا ره‌گه‌زێ نێر 51% پێكدهینیت و 49% ژ ره‌گه‌زێ مێ، لێ دكتۆر (ئه‌حمه‌د راویى، 2009) دبێژت كو هێزا كارى ژ فاكته‌ر و بنه‌مایێن سه‌ره‌كى نه بۆ دروستكرنا مفایێن ئابوورى و جڤاكى و باشتربوونا ئاستێ ژین و ژیارێ و ژێده‌رێ ڤێ هێزێ ژى ئاكنجیێن وه‌لاتى نه، زێده‌بارى دبێژت هه‌روه‌ختا ورارا ئاكنجیێن وه‌لاتى بلندبن رێژا چالاكیێن ئابوورى زێده دبن. هه‌روه‌سا ل دووڤ چه‌ند ژێده‌ران رێژا دكه‌ڤته د ناڤبه‌را ژیێ كارى دا ژ سه‌رجه‌مێ گشتى نابۆرت ژ 70% و ئه‌ڤ چه‌نده دیار دكت كو رێژه‌یا هه‌ره زۆر د ناڤ هیلێن بێكاریێ دانه. ل دووڤ نووترین راپۆرتا سندۆقا دراڤى یا نیڤده‌وله‌تى رێژا بێكاریێ ل عیراقێ زێده‌تره ژ 40% ل ده‌ف ته‌خا گه‌نجان. دیسا سه‌ره‌راى هه‌بوونا هژمارا زۆر یا زانكۆ و په‌یمانگه‌هان ل ڤى وه‌لاتى و نه‌بوونا پلانێن گونجاى سالانه چه‌نده‌ها قوتابى ده‌ردچن و دمینن بێكار و مفا ژ زانست و زانینا وان ناهێت وه‌رگرتن. ل هه‌رێما كوردستانێ ژى هژماره‌كا زۆر یا زانكۆ و په‌یمانگه‌هان هاتینه دروستكرن هه‌ر ژ سالا 1968 وه‌ره كو هه‌ردو زانكۆیێن سه‌لاحه‌دین و سلێمانیێ ل ده‌ستپێكى هاتینه دامه‌زراندن و دیسا پشتى سه‌رهلدانێ و به‌رقه‌راربوونا هه‌رێما كوردستانێ زانكۆیا دهۆكێ و گه‌له‌ك یێن دى هاتینه دروستكرن و سالانه هژماره‌كا زۆر ده‌رچوویان په‌یدا دكن و ئه‌گه‌ر ئه‌م نموونه سالا 2016 بو 2017 وه‌ربگرین دێ بینن كو زێده‌تر ژ 31 هزار قوتابیان هاتن وه‌رگرتن ل زانكۆیێن حكومى ل هه‌رێما كوردستانێ، و د ئه‌ڤ ساله‌دا 41833 قوتابى هاتینه وه‌رگرتن تنێ د زانكۆیێن حكومى دا و ژبلى زانكۆیێن تایبه‌ت.لێ یا گرنگ و مه دڤێت بپرسین ئه‌رێ ئه‌ڤ وه‌رگرتنا زۆر یا قوتابیان یان ژى ڤه‌كرنا زۆر یا پشك و كۆلیژان ل زانكۆیێن هه‌رێما كوردستانێ پێدڤیا بازارى پركریه؟ یان ژى ئه‌رێ ب زێده‌كرنا هژمارا ده‌رچوویێن زانكۆ و په‌یمانگه‌هان مه شیایه‌رێیێ ل به‌ر ئینانا كارمه‌ندێن بیانى و بسپۆرێن وان بگرین؟ یان ژى ئه‌رێ مه شیایه ب دروستى مفا ژ شیانێن ده‌رچوویان وه‌ربگرین؟ یان تنێ رێژا ده‌رچوویان هژماره و پێش ڤه‌چوون د بازارێن مه یێن دارایى و ئابوورى دا په‌یدا نه‌بووینه؟ یان ژى ئه‌رێ ب زێده‌كرنا ده‌رچوویان مه شیایه هه‌ڤوه‌لاتیێ خوه ژ سه‌ره‌دانا وه‌لاتێن جیران ببرین بۆ چوونا نه‌خۆشخانا یان ژى بۆ خواندنێ و گه‌له‌ك مه‌ره‌مێن دى؟ دا به‌رسڤا ڤان پرسیاران بده‌ین پێدڤیه بزانین نه تنێ ڤه‌كرنا زانكۆ و په‌یمانگه‌هان گرنگه، لێ تشتێ گرنگ ئه‌وه ئه‌رێ ئه‌ڤ پشكه یان زانكۆیه دێ شێت گه‌نجه‌كێ دلسۆژ ب وه‌لاتێ خوه دروست كت كو هزرا وى ئاڤاكرنا وه‌لاتى بت نه تێكدانا وى چ ژلایێ به‌رهه‌م ئینانێ ڤه‌بت، یانژى كێم خه‌رجكرن و پشتبه‌ستنێ ل سه‌ر خوه، دیسا یا گرنگه ئه‌م بزانین ئه‌رێ په‌یوه‌ندیه‌ك هه‌یه د ناڤبه‌را بازارێن كارى و ده‌زگه‌هێن خواندنا بلند ل وه‌لاتێ مه، ئه‌رێ ما تنێ وه‌رگرتنا مووچه‌ى یان قازانجه‌كێ گرنكتره یان ژى گرنگى دان ب فێركرنا قوتابى؟ له‌وا ئه‌گه‌ر هه‌رێما كوردستانێ و مه بڤێت مفا ژ هێزا گه‌نج و قوتابێن خوه وه‌ربگرین پێدڤیه ڤان خالان به‌رچاڤ وه‌ربگرین: دروستكرنا هه‌ڤسه‌نگیه‌كێ د ناڤبه‌را ده‌رچوویێن زانكۆیان و په‌یمانگه‌هان ده دگه‌ل رێژا داخوازێ و پێدڤیا بازارى ل دووڤ هه‌مى تایبه‌تمه‌ندیان، گرنگیدان ب نووكرن و باشتركرنا رێیێن خواندنێ كو بگونجن ل گه‌ل پێشكه‌فتنا سه‌رده‌م و پێدڤیا بازارێن كارى، پتر گرنگیدان بلایه‌نێ پراكتیكى و ڤه‌كرنا بشكێت دارتاشیێ، سه‌رتراشیێ، دروستكرنا ئامیرێن كه‌هره‌بایى، فیته‌رى و هه‌تا نانپێژى و دروستكرنا كێك و شریناهیان و گه‌له‌ك پشكێن ب ڤى شێوه‌ى، دیسا سه‌پاندن ل سه‌ر دوكان و كارگه‌هان كو هوستا و كرێكارێن وان ده‌رچووێن زانكۆ و په‌یمانگه‌هێن پێشه‌یى بن و هه‌تا دانا موله‌تێ ل دووڤ باوه‌رنامێ و تاقى كرنان دا رێ بۆ ده‌رچوویان ڤه‌بت، گرنگیدان ب مامۆستایان د هه‌مى قووناغێن خواندنێ دان ب ڤه‌كرنا خولێن به‌رده‌وام و هه‌تا هنده‌ك جاران هنارتن بۆ وه‌لاتێن پێشكه‌فتى دا مفا ژ سه‌ربۆرێن وان بهێنه وه‌رگرتن، مفاوه‌رگرتن ژ ڤه‌كۆلینێن مامۆستا و قوتابیان د وارێن جودا دا ئه‌وێن سالانه دهێنه ئه‌نجامدان. ئه‌گه‌ر مه‌شیا تنێ هنده‌ك خالێن ل سه‌رى وه‌ك پێشنیار به‌رچاڤ وه‌ربگری، دبیت هه‌تا راده‌یه‌كێ ئه‌م بشێَن مفا ژ ده‌رچوویێن خوه یێن سالانه وه‌ربگرین و رێ خوه‌ش بكه‌ین بۆ بهێزكرنا ئابوورێ وه‌لاتێ خوه و پتر پشتبه‌ستنێ ل سه‌ر خوه بكه‌ین، چونكى هه‌ر گوهۆرینه‌كا مه بڤێت بكین و سه‌ركه‌فتى بین دڤیابت ئێكه‌م جار ژ قوتابخانه و زانكۆ و په‌یمانگه‌هێن خوه ده‌ست پێ بكه‌ین دا بشێن ب رێیا سیسته‌مه‌كێ گونجای و ژێرخانه‌یه‌كا بهێز یا ئابوورى بو هه‌رێما كوردستانێ دابنین و پێدڤیا بازارێ خوه ژ ده‌رچوویان پربكه‌ین و مفا ژ هه‌مى بوارێن جودا جودا ببینین ل زانكۆ و په‌یمانگه‌هیێن مه.
