کڤانێ سیابەندی
نیگار: دلشاد نایف
رەخنە: محسن عەبدولڕەحمان
رەژوی
کاریگەرترین کەڤال ئەوە یێ دەربڕینێ ژ دلینییا مرۆڤی دکەت، کەڤالێ (خەج و سیابەند)ی وەکو نیگارکێشی ناڤکری، ل سەر پەرووکی/ 100 × 150 سم / ئێکسەر بۆ بینەرێ داستانەکا دلدارییا کوردی رۆهن و بەرچاڤدبیت، ئەو وێنەکرنا پەیوەندییا مرۆڤینییا کوورە، دوو کەس د کێلیەک تێهزرین یان خاترخواستنێ دانە، ئەو پتر داستانەکا بینڕایە ب شێوازەکێ هۆنەری د ناڤبەرا ژیوارگەری – واقعیە – و رووتگەریێ – تجرید – دهێتەڤەگێڕان.نیگارکرن ب رەژویێ نەتنێ تشتەکێ تەکنیکییە، بەلکو ئەو ژ هەمی تەکنیکێن هۆنەری کەڤنتر و دەربڕینکەرترە، ئەو د ئێک دەمدا پرە د ناڤبەرا رابووری و نهادا، د ناڤبەرا سادەیی و ئالۆزیێدا(1).
پێکهات:
بابتەت دەربارەی پەیوەندییەکا دلینییا کوورە، لەو کەڤال وێنەکرنا ژن و مێرەکییە د رەوشا هەمبێزکرنێدا، د کێلییەک دلینی و هەدارا گیانیدا سەر پێکڤەنە دەستێن هەڤ گرتینە، دەست ل ناڤەندا کەڤالی هێمایێ ئێکگرتن و پێکڤەگرێدانا دلینیێ و دەربڕینە ژ کووراتییا پەیوەندیێیە، لی پتر ژ دلداریێ دێم هایدانێ ددەن کو د خەمێدا دخەندقینە، ئەڤە دەستهەلییا نیگارکێشی د دیارکرنا هەستاندایە، کو هێزا دلینیێ بەرچاڤدکەت.
کەڤال ب دوو پارچە و دوو شێوازان دهێتە دیتن، یا سەری ژیوارگەری (ریالیزم) کو نیگارکرنا دێم و جلکانە، ل ژێرییا کەڤالی کو رووتگەرییە (ئەبستراکت) نەخشێن تێکهەلکێشاینە، ئەڤ جوداهییە کارتێکرنەکا بیڕایی پەیدادکەت، کو بەرێ بینەری ددەتە دلینییا ل ژووری د هەمان دەمدا تێهزرینێ د نەخشێن ژێریدا بکەت.
هۆنەر ژێیاتیێ و بیردانکە
هۆنەرێ شیوەکار و کارێن دەستی رێکەکە بۆ پاراستنا بیردانکا کومێ یا مللەتان، ئەوژی د هۆندری کەڤالاندا کو هۆنەرمەند تێدا دشێن بەرهەمێ هۆنەریێ دەستی، جلکێن و جوانکاری، پێدڤیێن ژیار و کاری، هەلکەفت و ئاییردەیێن جڤاکی توماربکەن، ئەوێن دبیت دگەل بورینا دەمی بەرزەببن و بهێنە ژبیرکرن.
کەڤال ئامرازەکێ تێکەلی و پەیوەندیکرنێیە د ناڤبەرا مللەتێن جیهانێدا، لەورا ئەو کەڤالێن بیرۆکەیێ و هایدانێ ژ کولتۆری نەتەوەیی وەردگرن، وەکو بالیوزێن رەوشەنبیریێن مللەتی کاردکەن، ئەو مللەتێن دەمێ بینینا راستەوخۆ بۆ کەڤالان داخباردبن و رەوشەنبیری و مێژوویا مە دنیاسن ئاشنادبن، ئەڤە پرێن لێکتێگەهشتنێ و دانوستاندنێ ئاڤادکەن، هۆنەر وەکو زمانێ لالان تایبەتمەندییا خۆ هەیە، ئەوژی پێدڤی وەرگێڕانێ نینە، لەورا بکارئینان و بەرجەستەکرنا کولتۆرێ مللی د بوارێن هۆنەریدا، هەستکرنێ ب ژێیاتی بۆ وەلاتی و ناسنامەیی بهێزدئێخیت و کووردکەت.
ژێدەرێ هایدان و داهێنانێ
کولتۆر نەتنێ رابوورییەکە دهێتە فەرە بهێتە پاراستن، بەلکو سەرۆکانیا هایدانا نویکرییە، کو هۆنەرمەند هایدانێ د کارێن خۆیێن هەڤچەخدا ژ ئەفسانە و داستان و چیرۆکێن مللی، نەخش و نیگار، تەلارسازی وەردگرن، ئەڤ کارلێکرن د ناڤبەرا رابووری و نهادا بەردەوامییا هێمایانە و زیندی هێلانا وانە، بەرجەستەکرنا کولتۆرێ نەتەوەیی د کەڤالاندا سەنگەرەیا هەرە گرنگە بو پاراستنا ناسنامەیا نەتەوەیی و بهێزکرنا ژییاتیێ و زەنگینکرنا بیردانکا رەوشەنبیری، ئانکو ڤەژاندنە بو بەرەبابێن داهاتی.
کڤان:
د پتریا کەڤالێن لدور داستانا دلدارییا خەج و سیابەندی، نێریێ شاخ خەنجەر وەکو کاراکتەرەکێ سەرەکی پشتی خەج و سیابەندی بەرهەڤییا خۆ بهێز هەیە، جاران ل کوژیەکا کەڤالی ئاشۆپێ نێری وەکو هێما هەیە، ئانکو بێی بەرهەڤییا نێری د گەل خەج و سیابەندی داستان تمام نابیت، د ڤی کەڤالیدا نیگارکێشی نێری پەچنییە و هێماگەرییا وی کرییە کڤان، ئانکو کڤانێ سیابەندی پێ نێریێ کویڤی نێچیرکری، گرییا هەمان کڤان بو شاخێن نێریێ کویڤی، کە بشێوەیێ کڤانێ بادای ل پشت سیابەندی ئەفراز و ل پشت سەرێ خەجێ سێ پەرێن کڤانی دیارن، ئاماژەکرن بو سێیانەیا (خەج، سیابەند، نێریێ کویڤی)یە، ئەڤ کورتکرنە رۆلێ جوانکارییەک هۆنەری وەکو رەوانبێژییا د ڤەگێڕانێدا گێڕایە، چنکو ئەو کڤانە و هێمایێ نێرییە و کڤان هێمایێ هێزا شەرکەری و بێهنفرەهییا نێچیرڤانییە، هەبوونا کڤانێ ل پشت سیابەندی ئاماژەیە کو ئەو نێچیرڤان و شەرکەرە و پارێزەرێ ژنێیە «ئەرکێ هێمایێ ئازراندنا هندەک رەوشێن ئاگەهییە»(2) ئەڤ هێماگەرییە رەهەندێن هێز و بەرپڕسیاری و رۆلێ پارێزەریێ ددەت سیابەندی، ب کڤانی سێپێکوچکا داستانا خەج و سیابەندی تمامدبیت.
رەنگ:
کەڤال ب رەنگی سپی و رەشە، ئەڤە کووراتییەکی ددەتێ و پتر هاریکارە بو دیارکرنا رۆناهی و سیبەری بتایبەت ل سەر دێمان، جوانی و هێزا کەڤالی د شیانا وێدایە ل سەر شێلانا ژیوارگەریێ دگەل رووتگەریێ د ڤەگوهاستنا هەستێن مرۆڤی بو وەرگری، بتایبەت شێوە و هێلێن تێکهەلکێشای رەهەندەک فەلسەفی ل کەڤالی زێدەکرییە و کرییە کارەکێ هۆنەریێ دلخواز، بڤێ چەندێ نیگارکێشی د هۆندری هێمایاندا ئەمێن بینەر ژ بینەرییا کەڤالەکێ کرینە گۆهدارێن داستانەکا دلدارییا بێدار
تێبینی:
کەڤال چەند لایەنێن هۆنەری ڤەدگریت، لەو ئاساییە ژ لایێ وەرگری خالێن هێز و سستیێ ببینیت:
گرنگترین خال بو منێ بینەر لایەنێ دلینیێیە، شیانا کەڤالی بو دیارکرنا هەستان یا کوور و بهێزە، پێکهاتێ هەردوو کەساتییان و شێوەیێ هەمبێزکرنێ و تێکهەلکێشانا دەستان هەستەکرن بهێزا پەیوەندییا ب خەمێ شێلای، ئەڤە خالا راکێشا دلینییا بینەرییە، هەروەسا پیشەکارییا هۆنەرمەندی د بەرچاڤکرنا سیبەر و رۆناهیێیە د سیمایێ دێمی و جلکاندا کو کەساتی وەکو ژیندار دیاردکەن، دیسان تێکەلکرن د ناڤبەرا ژیواری (ریالزم) ب نیگارکرنا کەساتییان و رووتگەری (ئەپستراکت) ب نیگارکرنا ژێرییا کەڤالی ناوازایەک و ئافراندنا دانوستاندنەک بینڕایی دروستکرییە، چاڤ بەرەڤ هویریێن ژوورییا کەڤالی دچن، بەری دناڤ خیج و شێوەیێن ل ژێریێ.. ئەڤێ رەهەندەک فەلسەفی و هێماگەری ل کەڤالی زیدەکریە. بکارئینانا رەژوویێ ل شوینا رەنکان، هەچکو هۆنەرمەند پەیامەکێ دگەهینیت، کو ناڤەرۆکا وێ تنێ (سپی و رەش) بوو، سپی هێمایێ پاکی، ئاشتی و ڤیانێیە، «رەش رەنگێ نەمانا رۆناهیێیە و هێمایێ رامانێن هەڤدژە، ئەو نەتنێ رەنگە بەلکو هێزا دەربڕینا کوورە د هۆنەریدا، ل دەڤ مسرییان هێمایێ پێتبوون و ژیانا نوی بوو، د چەرخێن ناڤەراستدا هێمایێ گۆنەکاریێ بوو»(3).ل ڤێرە نەگەهشتنا هەردوو دلدارانە بو مرادا خۆ.
لێ دبیت رەخنەگرەک تێکەلکرنا هەردوو شێوازێن (ژیوارگەری، رووتگەری) وەکو پێدڤی ب باش نەبینن، وەسا دهێتە دیتن کو پشکا ژووری ژ پشکا ژێری ژێکجودایە، ئەڤە سستییەکێ دئێخیتێ، هێماگەری وەک پێدڤی نەیا رۆهنە، راستە سیابەندی تیرەک بەردایە نێری، لێ روودانا سەرەکی ب قۆجەکێ نێری سیابەند د چیایدا هاڤێتییە، کڤان هێمایێ شاخێ نێری نادەت، لەو رامان بو هەر بینەرەکی نەیا رۆهنە و ئەڤە خزمەتا ڤەگێڕانا بینڕای ناکەت، دیسان هەڤبەرکرنا پاشخانە کو شێوەیێن ئەندازەیینە، دگەل کەساتییا دیتنا بینەری ژ بابەتێ سەرەکێ بژالەدکەت، لی هەر کەڤال دمینیت کارەکێ هۆنەریێ بهێز و کاریگەر ب جوانکارییا هۆنەری.
ژێدەر:
(1) https://www.hocinedey.com/2025/05/charcoal-drawing-art.html
(2) درویش السید، الرمز والرمزیە فی الفن التشكیلی، مجلە جامعە دمشق للعلوم الهندسیە المجلد التاسع والعشرون- العدد الاول – 2013، ص661.
(3) https://gsgraphx.com/blog
(4) محسن عەبدلڕەحمان، نیگارکێشێ ب رەنگێ کەڤری، 2023، بپ133-138.
