کەنگی و چاوا قەلەوی ل جیھانێ زێدەدبوو؟
ئه‌ڤرۆ نيوز:
ئەڤە چەند دەم بۆری و وەلاتێن رۆژئاڤا حەز دکەن کەمەرا وان یا زراڤ بیت و لەشێ وان یێ ھەڤسەنگ بیت و وەرزشەکا رێکخستی ئەنجام بدەن، پاشی نڤشەکێ نوو دەرکەت ئەوژی بۆ جارا ئێکێ بوو د دیرۆکێ دا کو ب نفشێ قەلەویێ و کێم بزاڤێ دھێتە نیاسین و ھەلبەت ژی کێمتر ژ دایبابێن خوە دژین، لەورا ژی بانگەوازێن شارەزایان بلند دبن و داخواز دکەن کار بھێتە کرن بۆ دیتنا چارەیەکێ داکو ژ مەترسیا قەلەویێ بھێنە پاراستن.
گەنجێن وەلاتێن پێشکەفتی پتر ژ ھەر دەمەکی قەلەوترن و ھەلبەت پتر نەخۆش ژی دبن، لەورا ھەول ددەن ب رێکا دەرمانا و دووڤچوونا ریجێمەکا خوارنێ و خوارنەکا کێم روین بەرھنگاریا قەلەویێ بکەن، بەلێ ھەر خوارن دمینیت ئەگەرێ قەلەویێ، د بەرێ دا گەلەک ڤەکولین ل سەر کێمکرنا نەخۆشیێن دلی ھاتینە کرن داکو بشێن رێژا مرنێن ژ ئەنجامێ نەخۆشیێن دلی کێم بکەن، نوکەژی ڤەکولین ھەر وەکو ھینگی د بەردەوامن بۆ کێمکرنا مەترسیێن ژ قەلەویێ پەیدادبن.
تشتێ دھێتە دیتن ئەوە کو گورانکاریەک دناڤبەرا ساخلەمیا کەسانێن ٣٠-٤٠ سالیێ و ساخلەمیا دایبابێن واندا ھەیە و نەخۆشیێن دلی نوکە پتر ل دەڤ عەیالێ وان پەیدادبن، و رێژا مرنێ ژی دناڤ واندا پترە، ھەکە ب لەز ئەڤ ئاریشە نەھێتە چارەسەرکرن، ھەلبەت رێژا ژیێ مرۆڤان ل سەر عەردی دێ کێمتر لێ ھێت.
زانا وەسا دبینن کو دەستپێکێن پەیدابوونا ڤێ ئاریشێ بۆ دەمەکێ درێژ ڤەدگەرن، بۆ نموونە بۆ دەمێ پەیدابوونا ئاشێن ئاری کو ئەو ئاش دشیان گەنمی بکەنە ئار و ئەو ئار ژی بۆ دەمێن درێژ د ما دناڤ کوگەھان دا و ل دوکانان ژی دماڤە و ھندەک کەرستە ل سەر دھاتنە زێدەکرن داکو پتر خوە بگرن و ب شێوەیەکێ ب ساناھی ب دەست خەلکی کەفت و ئەڤە بۆ ئەگەر خەلک گەلەک ب کاربینن و ھندەک رێژەیێن زێدە یێن کالوریان ل سەر لەشێ مرۆڤی ھاتنە زێدەکرن، ئەو کالوری ژی د ھەژارن و کەرستەیێن باش وەکو ڤیتامین و کانزا و ترشیێن باش بۆ لەشی دناڤدا نەبوون.
پاشی دو داھێنانێن دیتر ژی دەرکەتن کو رەنگە ب مفا نەبوون، ئەوژی ترۆمبێل و سەلاجە، خەلک شیا خوارنێ ب ھەلگریت و بۆ جھێن دویر ژی ڤەگوھێزیت ب رێکا شاحینێن مەزن و جەمەدگرتی و خەلکی خوە دوور کر ژ خوارنێن نووگەھشتی، دەمێ ترۆمبێل ژی ھاتینە دناڤ ژیانا مرۆڤان دا ھەلبەت پێدڤی ب رێڤەچوونێ نەبوون داکو قەستا مارکێت و دووکانان بکەن بۆ کرینا کەل و پەل و پێدڤیان.
تەکنولوجیا یا بەردەوام بوویە و روین و زەیت ژی دەرکەتن، خوارنێن قودیککری و جەمەگرتی دەرکەتن و ل خوارنگەھان ژی دانێن ب لەز یێن خوارنێ و ڤەخوارنێن غازی ژی دەرکەتن و جورێ خوارنا خێزانان ھاتە گوھۆرین و خودوورکرن ژ تشتێن سروشتی و مفادار بۆ ئاڤاکرنا لەشی بۆ نەریتەکێ سروشتی ل دەڤ خەلکی و پاشی خوارنێن زوو دھێنە ئامادەکرن ژی ھاتنە گورێ و ھەلبەت ھەر ئێکی ژی تەمەت قەوارێ خوە زیانێن خوە ھەنە.
نوکە ئەم یێ نێزیکی چەرخێ مرۆڤێن ئالی دبین، د بەرێ دا خەلکی گێسن ب کاردئینان و گیا ب دەستێن خوە د بری، ھەلبەت ئەڤێ چەندێ ماندیبوون دڤیا و گەلەک کالوری ژی دھاتنە مەزاختن، پاشی ئامیرێن تایبەت یێن گیا برینێ ژی دەرکەتن و مە پێدڤی ب دەستێن خوەژی نەمایە، ب تنێ دێ روونین و ئەو دێ کارێ مەکەت و گەلەک نەمایە ئەم دێ ل مال روونشتی بین و ب کونترۆلی وان ئامیرا دەینە کاری و دێ ل رەز و زەڤیێن مە کارێ خوە کەن بێی ئەم د ئامادەبین.
ڤەکولینەکا نوو دیارکر ژی کو نەخۆشیا شەکرێ ھەڤبەندی ب زێدەبوونا ژمارا مرنێن ژ ئەنجامێ نەخۆشیێن دیتر ژی ھەیە، ل گەل ھەڤبەندیا وێ ب نەخۆشیێن دلی و ھەودانێن سیھان و نەخۆشیێن ھەناسێ و گولچیسکا و جگەرێ و تێکچوونا گلاندێن لەشی و نەخوشیێن دەماران وەکو نەخۆشیا ئەلزەھایمەر، ھەروەسان نەخۆشیا شەکرێ پەیوەندی ب زوو مرنا گەلەک جورێن پەنجەشێَرێ ژی ھەیە، د ئەڤ سالەدا ژی ئەنجامێن ڤەکولینەکێ کو ل وەلاتێ سوێدێ ل سەر ٨٥٣٤ کەسێن ٤٠ سالی ل دۆر درێژی و بلندیا وان ھاتبوو کرن دیارکربوو کو بەری ژیێ وان ببیتە حەفتێ سال گەلەک تێک دچن و ئاگەە ژ خوە نامینیت.
