گرنكییا دكیۆمێنتكرنا ئەدەبێ زارەكی
جەمال كودی
ئەدەب و میژووا مللەتان ب تایبەتمەندی و رەسەناتییا وان ڤە دگرێداینە و دئێنە هژمارتن بنیاتەكی سەرەكی بۆ دانەناسین و ژێكجوداكرنا وان ژمللەتێن دی یێن جیهانێ؛ وەكی كەلتوور، زمان، مێژوو و داب ونەریت …هتد.
ئەڤ كەلتوورە ژی نەژبۆشاییەكێ هاتیە تا كو وەك رەسەناتییا خۆ بمینت و ژناڤ نەچت و دهەمان دەم دە شانازیێ پێ ببەن؛ چونكی ئازادییا دەربرینێ وێ سەقامگێریێ پەیدادكەت كو ئەڤ تایبەتمەندی بمینت و ئەگەر بەردەوامی رۆژانە پێ نەئێتە دان ژی وەك دكیومێنت دپەرتووكخانە و مۆزەخانە وجهێن تایبەت دە بهێتە پاراستن و مفا لگۆر پێدڤیاتییێ ژێ بهێتە وەرگرتن.
ئەگەر مە بڤێت ئەدەبیات و كەلتوور و رەوشەنبیریا مە پێشبكەڤت و بگەهتە ئاستێن باش دڤێت هەموو رێكێن دبەرژەوندییا پێشئێخستن ونیشاندان و دكیومێنتكرنا مێژوو وداب ونەریت و فلكلۆر و ئەدەبیاتا كەڤن وسەردەم؛ زێدەباری وان بویەر ودەردەسەری وجینۆسایدێن مللەتێ مە توشبویێ لگۆر ئاست وشیانان بكاربینین؛ چنكو هەر نوویاتییەك ژكەڤناتیەكێ پەیدابوویە و رەه وریشالێن خۆ هەینە و فەرە مرۆڤ ژبیرنەكەت و نفشێن نوو ژئاشنابوونا وی بێ بەهرنەكەت؛ چ ب نڤیسین یان هەر ئالاڤەكی سەردەم.
رەنگە بەری نهۆ برێكا چەندین بەهەرەمەند وخەمخۆرا ئەڤ كارە هاتبتە كرن و پێنگاڤێن باش هاتبنە هاڤێتن و كار و بەرهەمێن وان رۆناهی دیتینە وبووینە ژێدەرێن چەندین ڤەكۆلین و كارێن ئەكادمی و جهێ شانازییێ یە؛ لێ وێ چەندێ ناگەهینت كو كەلتوور و مێژوو و داب و نەریتێن كوردەواری یێن كەڤن بدوماهیك هاتینە؛ بەلكو دبت تا نهۆ ب سەدەهان چیرۆك و چیڤانۆك و سەرهاتی و ستران لنك كالەمێر و پیرەژنا هەبن و نەهاتبنە تۆماركرن ونڤیسین و رەنگە چەند دەم ب سەرڤە بچت وچ پلانێن رێكخستی ژ ئالیێ كەسان و جهێن پەیوەندیدارڤە نە ئێنەدانان ژناڤ بچن، چنكو لگۆرچەنداتییا بویەر و سەرهاتی و ئاستەنگ ونەخۆشیێن مللەتێ مە تێڕە دەربازبووی پتر دەم و كار ژێرە دڤێت تاكو ببەرفرەهتر رۆمال بهێتە كرن؛ بۆ نموونە چەندین بیرهاتن و قارەمانیێن پێشمەرگەیێن دێرین یێن سەردەمێ شۆرەشا ئیلۆن و گولانێ و چیرۆكێن چەلێ و ئەنفالا یێن جەرگ بڕ وداستانێن شەڕێ داعش یێ كو ژئەنجامێ وی شەڕی بهەزارەها كچ و ژن و مێر بوونە دیلێن وان تاكو ژدەستی رزگاربووین توشی گەلەك جۆرێن ئەشكەنجەدانێ و لێدانێ و ژبلی كڕین وفرۆتنا پێ هاتیەكرن.
ژئەگەرێ وێ چەندێ ژی توشی ئێشێن دەروونی بووینە و تا نهۆ ژی گەلەك ژێ دبێ سەر و شوینن؛ رەنگە ئەڤ جۆرە چیرۆك و سەرهاتینە وەك ناڤەڕۆك جیاوازی دناڤبەرا وان دە هەبتن، لێ هەرلگۆر ئاست و پێدڤیاتیا وان دپێدڤی تۆماركرن و دكیومینتكرنا وانە.
ئەڤجا چەند گرنگە ئەڤ بویەر و سەرهاتیە ب رێكا سازی وتیمێن بسپۆر و بەهرەمەند و بشێوەیەكی ئەكادمی بهێنە تۆماركرن و پاشی بهێتە نڤیسین و ئەگەر بۆ زمانێن بیانی ژی بهێتە وەرگێران دێ هێشتا باشتر بت؛ چنكو ئیرۆ كەسێن خودان شیان و بسپۆر د وەلاتێ مەدە هەینە، ئەگەر پشتەڤانییا وان بهێتە كرن و پلانەكا گونجای هەرئێك ل گۆر بسپۆری و كارێ وی ژئالیێ جهێن پەیوەندیدارڤە ب تایبەتی سازیێن رەوشەنبیری بهیتە دانان هەم ئەوژی دێ بكاركەڤن و مفا ژ هزر و بسپۆریا وان ئیتە وەرگرتن، هەر وەسا دێ كارەكی باش و ژهەژی ئێتە كرن و كەلتوور و سەرهاتی و بویەرێن نەهاتینە تۆماركرن و نڤیسین ژمرنێ قورتال بن و دپاشەڕۆژێ دە دێ گەنج ونفشێ نوو ژی پێ ئاگەهداربن و پێزانینان د بیاڤێ فلكلۆر و كەلتوورێ خوە دە زانن و بنە ژێدەر بۆ ڤەكۆلینێن زانستی ل زانكۆ و پەیمانگەهان.
