گه‌شبینى و سیاسه‌ت.. شرۆڤه‌كرنه‌كا سایكۆپۆلتیك
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
سایكۆلۆژییا پۆزه‌تیڤ (علم النفس الإیجابی) وه‌ك لقه‌كا نوى د ده‌روونناسیێ، ل قۆناغا نۆكه یا ژیانێ پویته‌ى ب بابه‌تێ گه‌شبینیێ دده‌ت. گه‌شبینى وه‌ك پێناسه بریتیه ژ ره‌وشه‌كا خۆش یاكۆ تاك تێدا ب چاڤه‌ك ئه‌رێنى به‌رێ خوه دده‌ته رویدان و داهاتووى و چاڤه‌رێى تشتێن دلڤه‌كه‌ر و ئه‌رێنى و باش و ب خێروبێر و سه‌ركه‌فتنێ دكه‌ت. هه‌تاكو هنده‌ك زانا هێشتا وێڤه‌تر دچن، تایگر (Tiger, 1979) وه‌سا دبینیت گه‌شبینى پالده‌ره‌كێ بایلۆژیكیه بزاڤا پاراستنا ژیانێ و به‌رده‌وامیا وێ ل نك مرۆڤان دده‌ت، پاشى وێ ب هنده‌ك كریار و ره‌فتاران دده‌ته زانین كو دبنه ئه‌گه‌ر تاكێن جڤاكێ بسه‌ر خه‌م و كۆڤانێن خوه، ئه‌وێن رۆژانه تووشى وان دبن زال ببن. هه‌روه‌سا زانایێن ده‌روونناسیێ د وێ باوه‌رێدانه په‌یوه‌ندیه‌كا بهێز یا هه‌یى د ناڤبه‌را گه‌شبینیێ و ساخله‌میا ده‌روونى و جه‌سته‌یى و گونجان و سازان و به‌خته‌وه‌ریێ دا.
ژبه‌ر ئالۆزبوونا ژیانێ، گه‌شبینى ل ژیانا هه‌ڤچه‌رخ ئێكه ژ پێدڤیاتیێن ده‌روونى و جڤاكیێن سه‌ره‌كى. مرۆڤێ سه‌رده‌م پتر ژ هه‌ر ده‌مه‌كى پێدڤى ب گه‌شبینیێیه دا بشێت خوه لبه‌ر ده‌راڤێن نه‌خۆشێن ژیانێ و ته‌نگاڤیان بگریت.
ئه‌ڤرۆ گه‌له‌ك لایه‌ن دشێن كارتێكرنێ لسه‌ر ڤى بیاڤى بكه‌ن و ببنه ئه‌گه‌ر خه‌لك د ژیانێ دا یێ گه‌شبین بیت یان ره‌شبین. سیاسه‌ت ئێكه ژ وان ده‌رگه‌هێن رۆله‌ك به‌رچاڤ د ڤێ چه‌ندێ دا دگێڕیت، چونكى ئه‌ڤرۆ سیاسه‌ت یا بوویه پشكه‌ك ژ ژیانا سه‌رده‌م و چ جه نینه ئه‌ڤ لایه‌نه كارتێكرنێ لسه‌ر نه‌كه‌ت. له‌وما ئه‌ركێ سه‌ر ملێن كه‌سێن سیاسییه د خزمه‌تا مرۆڤاتێى دا بن، چونكى بوونا سیاسه‌تێ بێى بوونا مرۆڤان چ رامان واتایا خوه نینه. سیاسه‌ت ب مرۆڤان سیاسه‌ته و پێدڤییه ئه‌ڤ دو لایه‌نه د په‌یوه‌ندییه‌كا وه‌سا بن سیاسه‌تڤان د ئاریشه‌یێن خه‌لكێ بگه‌هن و وان ژ نێزیكڤه بنیاسن و هه‌ست پێبكه‌ن و ب وێره‌كیڤه وان بئازرینن و ب هشیارى و دلسۆزیڤه رێكێ ببنه وان ئاریشه‌یان و چاره‌سه‌رێن كه‌توار بۆ په‌یدا بكه‌ن. ئانكۆ ل ڤێرێ به‌رژه‌وه‌ندیێن سیاسه‌تڤانان و خه‌لكێ هه‌ڤپشك دبن، و ئارمانج ژێ تێركرن و دابینكرنا پێدڤیاتیێن هه‌ڤوه‌لاتیانه بره‌نگه‌كێ دادپه‌روه‌رانه و دیمۆكراسى و یه‌كسانى. د ڤێ راستێ دا گۆتارا سیاسى گرنگییه‌كا مه‌زن یا هه‌ى و ئه‌ڤ گۆتاره پێدڤییه خواست و داخوازیێن خه‌لكێ لبه‌رچاڤ بگریت و ب وێره‌كیڤه بهێنه به‌لاڤكرن، چونكى كه‌سێن وێره‌ك و ده‌ستپاكن دشێن ده‌ربڕینێ ژ كێماسییان بكه‌ن و بزاڤا نه‌هێلانا ڤان كێم و كاسییان بده‌ن، و ئێك ژ وان رێكێن سه‌ره‌كى ژى گه‌شبینییه.
كه‌سێن گه‌شبین دشێن گه‌شبینیێ به‌لاڤ بكه‌ن. جڤاكێن دیمۆكراسى ئه‌و جڤاكن یێن كه‌سێن گه‌شبین تێدا هلدكه‌ڤن، نه‌خاسمه د بیاڤێ سیاسه‌تێ دا. سیاسه‌تڤانێن گه‌شبین هزر ڤه‌كرینه و یێن د ره‌وشه‌كا وه‌سا دا بشێن ژیان و چاره‌نڤیسا خه‌لكێ بپارێزن و بگوهۆڕن، و راستییان ئاشكرا بكه‌ن و ده‌رگه‌هێ ده‌ربڕینا ئازاد ڤه‌دكه‌ت، و ل ده‌لیڤه و ده‌راڤێن زه‌حمه‌ت و دژواردا هێڤى و ئۆمێدێ دئێخنه د دلێ خه‌لكا خوه دا، ئه‌وێن ماندى و بێزار، و وان ب دله‌كێ ڤه‌كریڤه به‌ر ب ئاسۆیه‌كێ گه‌ش ڤه پالده‌ت و تۆڤێ ئێكگرتن و ئێكڕێزیێ ل ناڤ وان به‌لاڤ بكه‌تن، نه‌خاسمه هه‌كه‌ر ڤان كه‌سێن سیاسى رابردوویه‌ك پاقژ و تژى خزمه‌ت و قۆربانیدان لناڤ خه‌لكێ دا هه‌بیت.
ژبه‌ر ڤێ چه‌ندێ، كه‌سێن سیاسى چه‌ند پێدڤى ب شاره‌زایى د بیاڤێ سیاسه‌تێدا هه‌یه، هند یا پێدڤییه شه‌هره‌زایى د جڤاك و بها و ره‌وش و تیتالێن جڤاكا خوه دا هه‌بیت، داكو لده‌مێ پێدڤى راستگۆیانه سه‌ره‌ده‌ریێ دگه‌ل خه‌لك و جڤاكا خوه دا بكه‌ن، و بشێن ب گۆتارا خۆ مۆرالا وان بلند بكه‌ت و ب ڤێ چه‌ندێ كارتێكه‌رییا گۆتنێن سیاسه‌تڤانى ئاشكرا دبن و دبنه جهێ باوه‌ریێ ل نك خه‌لكێ و جڤاكێ، نه‌خاسمه هه‌كه‌ر ئه‌و سیاسه‌تڤان نیشتمانپه‌روه‌ر و مرۆڤدۆست و خۆڕاگر بیت و ئه‌ڤان كه‌سێن سیاسى خه‌لك هزره‌كا مه‌زن ژێ دكه‌ت و چاڤێن وان یێ ل ده‌ستێ وان، بشێن وان ژ ڤى ده‌راڤێ به‌رته‌نگ قۆرتال بكه‌ت و ب گه‌شبینییا خوه ره‌شبینیێ ل نك وان نه‌هێلیت و پێكڤه كاربكه‌ن بۆ گه‌هشتن ب ئارمانجێن مه‌زن و ژیانه‌كا خۆشگۆزه‌ران بۆ خه‌لكێ و جڤاكێ لسه‌ر بنه‌مایێن نه‌ته‌وه‌یى و نیشتمانى و ئه‌خلاقى و مرۆڤ ـ دۆستانه و دیمۆكراسى.
به‌لێ ئه‌وێن ب ره‌فتار و گۆتارێن خوه ره‌شبینیێ ل ناڤ خه‌لكێ دا به‌لاڤ دكه‌ن، ژبلى كو خیانه‌تكرنه ل ئارمانجێن نه‌ته‌وه‌یى و نیشتمانى، زۆلم و زۆردارییه‌كه ل خه‌لكێ دكه‌ن و هندا دیتر خه‌لكێ بێزار و دلڕه‌ش و شكه‌ستى دكه‌ن، و ئارامى و ته‌ناهى و ئاسایشا ده‌روونى ل نك وان لاواز دكه‌ن، و نه‌خاسمه ئه‌وێن نووچه‌یێن نه‌راست و شاش به‌لاڤ دكه‌ن و دبنه ئه‌گه‌رێ زێده‌بوونا ره‌شبینیێ.
*پرۆفیسۆرێ هاریكار/ زانكۆیا زاخۆ
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
