گۆهشین ب یێ دیتر
ژیانا مرۆڤان پرۆسه و زنجیره‌یه‌كا هه‌ڤبه‌ندیێن جڤاكى، هزرى و ئابوورى…و هتد نه، د وێ پرۆسه‌یێ دا هنه‌ك كارتێكرنێ ل سه‌ر یێن دیتر دكن، ئانكو هنه‌ك ب یێن به‌رامبه‌رى خوه داخبار دبن ئه‌و یه‌كه تشته‌ك نۆرماله و به‌رهه‌مێ حه‌زا مرۆڤی یه بۆ یێ به‌رامبه‌ر وه‌كو فۆرم یان ژى ساخله‌ته‌ك یان كاره‌كێ وى، ئه‌ڤ دیارده د جڤاكێن مرۆڤان دا پره‌نسیبه‌ك خوه‌جهه، لێ پرس ئه‌وه:
بۆچى ل نك مه كوردان حه‌زێ و داخباربوونێ سنۆرێن خوه یێن نۆرمال و سروشتى ده‌رباز كرینه و بوویه گۆهشین(انبهار)؟
گۆهشین چییه؟ و چه‌ند جۆرن؟
ئه‌و چ فاكته‌رن ملله‌تێ مه گه‌هاندیه قۆناغا گۆهشینێ ب یێ دیتر(چ تاك یان جڤاك بت) ؟ ئه‌رێ ئه‌و گۆهشین زیانداره یان نۆرماله ؟ و چاره‌سه‌رى چیه؟
بۆ زانین ئه‌م ب ریكلاما جگارا مارلبۆرۆ، ماستێ بیانى و سیسته‌مێ به‌رگریا ئه‌سمانیا مۆشه‌كێن ئێس 300 دگۆهشن.
هه‌ر چاوا بت د ڤێ نڤێسینێ دا دێ به‌حسا گۆهشینێ كن ب مه‌عنا وێ یا پاشڤه‌بر.
پێناسه:
گۆهشین ب یێ دیتر: ئه‌و ره‌وشه ئه‌وا حه‌ز و داخبار بوون ب یێ دیتر سنۆرێن خوه یێن ئاقلانه و لۆژیكى ده‌رباز بكن، و بچنه د ئاقارێ نۆرمالینه‌بوون و سروشتینه‌بوونێ دا و زێده‌ره‌وى و توندى د حه‌ز و داخباربوونا مرۆڤى دا بۆ یێ به‌رامبه‌ر هه‌بت، هه‌تا جاران دبته چاڤلێكرنه‌كا كوره و ب چ ره‌نگان خودانێ وێ حه‌ز و داخباربوونێ نه‌شێت خوه ژ یێ به‌رامبه‌ر رزگار بكت، و هه‌تا خوه رزگار كت نیڤه‌ك ژیێ خوه ده‌رباز دكت پشتى تاقیكرن ل سه‌ر خوه كرى، و ده‌مه‌ك درێژ گۆهشى بووى.
هنه‌ك سوسیولۆگ وه‌سا دبینن كو گۆهشینا ل نك گه‌نجان جۆره‌كێ خاپاندن و خوه‌خاپاندنێ یه.
ئه‌گه‌ر:
ئه‌م دكارن ئه‌گه‌ران ل سه‌ر ڤان خالان پارڤه بكن:
1- ئه‌گه‌رێن هزرى، ره‌وشه‌نبیرى، و شارستانى: ده‌ما مرۆڤ دچته دناڤ شارستانى و ره‌وشه‌نبیرییه‌كا ب هێز و پێشكه‌ڤتى دا دگۆهشت و دكته نموونه بۆ خوه، هزر دكت كو ئه‌و شارستانى بێشاشی یه و ته‌مامه و كاملانه، بنێره روه‌شه‌نبیرێن مه پرانیا وان گۆتن و هه‌ڤۆكێن فیلوسۆف و زانایێن جیهانى ڤه‌دگێرن و یێن كوردان وه‌كى خانى و جزیرى ژبیر دكن یان ژى ژبیرا خوه دبن، نه كو كوردان نینن نه‌خێر، چونكو ب یێن بیانیان گۆهشینه، دبێژن رۆمانى یان فره‌نسى یان جرمانیان هه‌ڤۆكه‌كا ب هێز هه‌نه، ئه‌و ژى ((هه‌موو رێك دچنه رۆما)) و نزانن كوردان هه‌ر ژ كه‌ڤن دا گۆتینه ((هه‌موو رێك دچنه ئاشى))، دبێژن نیچه‌یێ مه‌زن گۆتیه خووشكا خوه ئیلزابیسى ((هه‌كه‌ر ئه‌ز مرم نه‌هێله زه‌لامه‌ك ئاینى بئێت و قه‌سێن پروپیچ باخڤت…))، و نابێژت د سترانا فلكلوریا كوردان هاتیه، ((بلا چو شێخ و مه‌لا چ ته‌لقینان ل سه‌ر ته‌رمێ من نه‌خوینن…. ))، هه‌تا گۆتنا وى یا هه‌ره ناڤدار (مرنا خوداوه‌ندى) د كورده‌وارى دا هه‌یه، ره‌وشه‌نبیرێن مه په‌سنا زمان، شارستانى و ئاڤاهیێن شاهێن فارسان دكن و ژبیر كرن كو ویل دیۆرانت دبێژت ((فارسا زمانێ میدیا یێ ئارى برن))، دیرۆكناسه‌ك دبێژت ((ئه‌خمینیان هه‌موو كولتوورێ میدیان دزین و خوه كرنه خودان))، كوردان ژبیركرینه كو كۆچكا دیاكۆیێ میدى 1000 ژوور بوون ژ به‌رى ب هزاره‌هان سالان، ئه‌ڤجا ناچارن به‌حسێ بورج خه‌لیفه بكن كو 900 یه‌كه‌یێن ئاكنجى بوونه.
2ـ ئه‌گه‌رێن سیاسى و عه‌سكه‌رى: ده‌ما مرۆڤ و وه‌لاتى وى دئێته داگیركرن هینگێ داگیركه‌ر بزاڤێ دكت كه‌ساتیا وى مرۆڤ و ملله‌تى بشكێنت و ب هه‌موو رێكان تشتێ خوه مه‌زن و پیرۆز بكت، (به‌لكو نه‌خومالى ژى بت) تا مرۆڤ و ملله‌تێ داگیركرى ب گۆهشت، و هه‌تا راده‌یه‌كێ سه‌ركه‌ڤتى بوون بۆ نموونه ژى هه‌تا ئیرۆ گه‌له‌ك ده‌ما دبته ڤاڤارتنێن موندیالا فتبۆلێ كوردێن باكۆرى پشته‌ڤانیا هه‌لبژارتییێ توركیا دكن، و كوردێ باشوورى پشته‌ڤانییا یێ ئیراقێ دكن.
3ـ ئه‌گه‌رێن جڤاكى: وه‌ك باوه‌رى ب جڤاكێ خوه نینن و شیانێن وى نزانن ئه‌ڤه ژى نه‌خوه‌شییه‌ك كوژه‌كه، گاڤا مرۆڤى باوه‌رى ب جڤاكێ خوه نه‌بت بێ كه‌ساتى دمینت، بۆ نموونه سه‌ره‌راى ئاكنجیبوونا وان ب ده‌هان سالان ل باشوورێ ئازادێ كوردستانێ هنه‌ك كوردێن باكۆر، رۆژهه‌لات و رۆژئاڤایێ كوردستانێ هێشتا دلسۆزى بۆ زمانێ توركى و فارسى و عه‌ره‌بى هه‌نه، هه‌تا كوردێن ل ئیراقا عه‌ره‌بى مه‌زن بووین و ژ كوشتنێ ره‌ڤین و هاتین كوردستانێ ژبه‌رى ب ده‌هان سالان هێشتا ب عه‌ره‌بى دئاخڤن و د هه‌مان ده‌م دا خێزانه‌ك كوردێن باكۆر یان باشوور چوونه ئه‌ورۆپا و زارۆیێن وان ل وێرێ ژدایكبوونه، لێ زمانێ خوه یێ كوردى كرنه زمانێ جڤاكێ خوه یێ بچووك هه‌رچه‌نده زارۆیێن وان كوردستان نه‌دیتنه.
4ـ ئه‌گه‌رێن ده‌روونى: مرۆڤ هه‌نه باوه‌رى ب خوه و شیانێن خوه نینن و تشتێ بیانى ل نك وان شرینه و خوه كێم دبینن.
5|ـ ئه‌گه‌رێ ئاینى و مه‌زهه‌بى: پیرۆزكرنا ئایین و مه‌زهه‌بان ئه‌م گه‌هاندینه ره‌وشه‌كا وه‌سا یا گۆهشینێ خوونا مه دفیرهت هه‌كه‌ر ئێكێ سنۆرێ ئایین و مه‌زهه‌بێ مه ده‌رباز كر، ل گۆره‌ى ئایین و میسولۆژیایێ ژیانا دووێ یا مرۆڤ ل كوردستانێ ده‌ستپێكریه، لێ كورد و چ موسلمان چیایێ جودى پیرۆز نابینن به‌لكو جهێن دیتر پیرۆز دبینن، عه‌لى الوردى ب هه‌موو لۆژیكا خوه ڤه د پرتووكه‌كا خوه دا وه‌سا دیار دكت كو ( پاپۆرا نوح پێغه‌به‌رى ل به‌حرا نه‌جه‌ف دادایه!)، ژ سه‌رجه‌مێ نێزیكا 30 هزار پێغه‌مبه‌ران و چه‌ند ئیمامان كورد دانپێدانێ ب ئێك پێغه‌مبه‌رى ناكن ئه‌و ژى كورده.
جۆرێن وێ:
دو جۆرێن سه‌ره‌كى یێن گۆهشینێ ب یێ به‌رامبه‌ر هه‌نه:
1ـ گۆهشینا تاكى: ئه‌ڤجا چ ئه‌و گۆهشین ب كه‌ساتى، هێز یان هزرا یێ به‌ارمبه‌ر بت و ب تایبه‌ت هه‌كه‌ر ئه‌و تاك بیانى بت.
2ـ گۆهشینا ب كۆم ب ملله‌ته‌كى، شارستانیه‌كێ یان زمانه‌كێ بیانى.
زیانێن وێ:
1ـ كه‌ساتیا خومالى ژناڤدبت یان د باشترین ره‌وش دا لاواز دكت.
2ـ باوه‌ریا مرۆڤى ب دیرۆك، شارستانى، هزر و جڤاكى كێم دبت.
3ـ مرۆڤى باوه‌رى ب خوه و شیانێن خوه نامینت.
4 ـ كه‌ساتیه‌كا لڤلڤۆك، نه‌خوه‌جه و رانه‌گرتى به‌رهه‌م دئینت.
5ـ دووباره ئه‌نجامدانا شاشییان په‌یدا دكت.
6ـ هه‌لسه‌نگاندنه‌كا شاش ژ ئه‌نجامێ بریاردانا ب له‌ز.
7ـ نه‌زانینا به‌هایێ خوه و خوه‌كێم دیتن و مه‌زنكرنا یێ بیانى(خوه دوژمن ژى بت).
8 ـ دووركه‌ڤتن ژ كه‌توارى و ژیاندن د ناڤ لاپه‌رێن دیرۆكێ دا، ئانكو گۆهشین ب رۆژێن بۆرى.
9ـ سستى و خاڤییا هزرى دروست دبت و د ئه‌نجامدا داهێنان سنۆردار دبت.
چاره‌سه‌رى:
ژبه‌ركو ده‌روونناس و جڤاكناس گۆهشینێ ب یێ دیتر وه‌كو نه‌خوه‌شى دبینن گرنگه ل سه‌ر دو ئاستان چاره‌سه‌رى بئێته كرن:
اـ ل سه‌ر ئاستێ ده‌روونى:
1ـ تاكه كه‌س خوه راده‌ستى هه‌ر كه‌سایه‌تى، شارستانى و هزره‌كا هه‌بت نه‌كت.
2ـ دوباره، سێباره یێ به‌رامبه‌ر بهه‌لسه‌نگینت.
2ـ بریاران زوو نه‌دت.
3ـ بزاڤێ بكت كه‌ساتى، شارستانى و هزرا یێ به‌رامبه‌ر ره‌خنه بكت.
4ـ باوه‌رى ب خوه بوون به‌رێ بنسترا چاره‌سه‌ریا ڤێ نه‌خوه‌شییێ یه.
ب ـ ل سه‌ر ئاستێ جڤاكى:
گرنگه جڤاك پاراستى بت ژ ڤێ نه‌خوه‌شیا كوژه‌ك ب رێكا ده‌زگه‌هێن ده‌وله‌تێ و یاسا، پێرابوون و سیاسه‌تا وێ یا ره‌وشه‌نبیرى و په‌روه‌رده‌یى، كو ل سه‌ر دیرۆك و پاشه‌رۆژ جڤاكى ب راوه‌ستت، و باوه‌ریێ بۆ جڤاكى دروست كت كو ئه‌و ژى خودان هزر، شارستانى و پاشه‌رۆژه‌ك گه‌شن و جڤاك هه‌موو نه‌پاشكه‌ڤتی یه و نه ب ته‌نێ ل لایێ ره‌ش و خراپ بنێرن.
